Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Жаза — сот үкімі бойынша қылмыс жасады деп танылған азаматтарға қатысты әр елдің қылмыстық заңдарында көрсетілген баптарға сәйкес қолданылатын мәжбүрлеу шарасы.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі бойынша, жаза белгілеу кезінде қылмыстың сипаты мен қоғамға қатер төндіру дәрежесі, айыпкердің жеке басы, оның мінез-құлқы, жазаны жеңілдететін және ауырлататын мән-жайлар ескеріледі. Сондай-ақ, жазаның айыпты адамның түзелуіне және оның отбасы мен асырауындағы адамдардың тіршілік жағдайына ықпалы да есепке алынады.
Қылмыс жасады деп танылған адамдарға мынадай негізгі жазалар қолданылады: айыппұл салу; белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыру; қоғамдық жұмыстарға тарту; әскери қызмет бойынша шектеу; бас бостандығын шектеу; қамау; тәртіптік әскери бөлімде ұстау; бас бостандығынан айыру. Негізгі жазадан басқа мынадай қосымша жазалар бар: арнаулы, әскери немесе құрметті атағынан, сыныптық шенінен, дипломатиялық дәрежесінен, біліктілік сыныбынан және мемлекеттік марапаттарынан айыру; мүлкін тәркілеу т.б.
Жазаның белгілері
Жазаның белгілері:
- жаза — бұл мемлекеттік мәжбүрлеудің ерекше шарасы,
- жаза жеке сипатта болады. Ол тек қылмыскерге ғана қолданылады және ешқандай жағдайда да басқа адамдарға жүктелмейді (мысалы, кәмелеттік жасқа толмаған қылмыскердің ата-анасына);
- жаза әрқашан қылмыс жасаған адамның құқықтары мен бостандықтарын шектеуге байланысты оған белгілі бір моральдық қасірет әкеледі және белгілі бір құндылықтардан айырады.
Жазаның мақсаты
Жазаның мақсаты деп түпкілікті әлеуметтік нәтижелерді айтады, оған жазаны қолдану мен жүзеге асыру арқылы қол жеткізуге болады. Жазаның мақсаттары мынадай:
- а) әлеуметтік әділеттілікті қалпына келтіру. Ол кінәлі адамға жазаны қолдану қылмыстық әрекет жасау нәтижерінде бұзылған жеке және қоғамдық мүдделерді қалпына келтіруді және қол сұғу объектісіне келтірілген зиянды өтеуді білдіреді;
- ә) сотталушыны түзеу. Бұл мақсат кінәлінің теріс бағдарын өзгертуге бағытталған. Егер адам басқа жаңа қылмыстаp жасамаса және қылмыстық заңның сақталуының қажеттілігін сезіне бастаса, түзеуге қол жеткізеді;
- б) жаңа қылмыстардың жасалуының алдын алу. Бұл мақсатты әрбір нақты қылмыс үшін қылмыстың жауапты бекітуді және жаза тағайындау мен оның орындалуын бұлтартпауды қамтамасыз ету арқылы қол жеткізіледі. Жазамен сескендіру адамдардың санасы мен әрекетіне әсер етеді.
Жазаны жеңілдететін және ауырлататын мән-жайлар
Бұрын қылмыс жасамаған азаматтарға жаза белгілеу кезінде жазаны жеңілдететін мән-жайлар ескеріледі. Ол мән-жайларға мыналар жатады: байқаусыз жеңіл қылмыс жасау; айыпкердің кәмелетке толмауы; айыпкердің жас балалары болуы; зардап шегушіге тікелей медициналық және өзге де көмек көрсетуі; қылмыспен келтірілген шығынды толтыруға көмектесуі; ауыр мән-жайлардың тоғысуынан; қылмыс жасауға жәбірленушінің заңға қайшы, адамгершілікке жатпайтын қылығының түрткі болуы; шын ниетпен өкіну, айыбын мойындап келу; қылмысты ашуға, қылмысқа басқа да қатысушыларды әшкерелеуге, қылмыс жасау арқылы қымқырылған мүлікті іздеуге көмектесу, т.б.
Сонымен бірге айыпкер үшін қылмыстық жауаптылық пен жазаны ауырлататын мән-жайлар да ескерілген. Оған мыналар жатады: бірнеше қылмыс жасау; қылмыс арқылы ауыр зардаптар келтіру; ұйымдасқан топтың құрамында қылмыс жасау; қылмыс жасағанда айрықша белсенді рөл атқару; жасы кәмелетке толмаған адамдарды қылмысқа тарту; аса қатыгездікпен жәбірленушіні қинап қылмыс жасау; қару, оқ-дәрі, жарылғыш заттар пайдаланып қылмыс жасау; адамның өзі қабылдаған антын немесе кәсіби антын бұза отырып қылмыс жасауы; өкімет өкілінің нысанды киімін немесе құжатын пайдаланып қылмыс жасау, т.б.
Жазадан босату
Қылмыстық жауаптылықты жеңілдететін жағдайларды ескеріп, сот орындарының айыпкерді жазадан босатуы да мүмкін. Бірінші рет жеңіл немесе орташа ауыр қылмыс жасаған адам, егер өз айыбын мойындап, өз еркімен заң орнына келсе, қылмысты ашуға жәрдемдесіп, келтірген зиянды өтеуге көмектессе, қылмыстық жауаптылықтан босатылуы мүмкін. Сондай-ақ, жеңіл қылмыс жасағаннан кейін екі жыл, орташа ауыр қылмыс жасағаннан кейін бес жыл, ауыр қылмыс жасағаннан кейін он бес жыл өтсе, ескіру мерзімінің өтуіне байланысты айыпкер жазадан босатылады. Айыпты азаматтарды ауруға шалдығуына, төтенше жағдайларға, айыптау үкімінің ескіру мерзімі өтуіне байланысты, рақымшылық немесе кешірім жасау актісі негізінде жазадан босату жағдайлары да кездеседі. Егер айыптау үкімі заңды күшіне енген күнінен бастап есептегенде: әр түрлі себеппен ол үкімді жеңіл қылмысы үшін сотталғандар үш жыл; орташа ауыр қылмысы үшін сотталғандар алты жыл; ауыр қылмысы үшін сотталғандар он жыл, аса ауыр қылмысы үшін сотталғандар он бес жыл мерзім ішінде өтемеген болса, қылмысы үшін сотталған адам жазаны өтеуден босатылады.
Басқа да мән-жайлар
Жаза тағайындау кезінде қылмыстардың қайталануы, бұрын жасалған қылмыстардың саны, сипаты және қоғамға қауіптілік дәрежесі, алдыңғы жазаның тәрбиелік ықпалының жеткіліксіздігіне себеп болған мән-жайлар, сондай-ақ, жаңадан жасалған қылмыстың сипаты ескеріледі. Егер айыпкер үкім шығарғаннан кейін, жазаны толық өтемей жатып жаңадан қылмыс жасаса, сот соңғы үкім бойынша тағайындаған жазаға алдыңғы үкім бойынша жазаның өтелмеген бөлігін толық немесе ішінара қосады. Қылмыстардың жиынтығы бойынша жаза тағайындау кезінде сот әрбір қылмыс үшін бөлек жаза тағайындап, түпкілікті жазаны тағайындалған жазалармен толық немесе ішінара біріктіру жолымен белгілейді. Ал әкімшілік жауапкершілікке тартылған немесе әкімшілік қадағалауға жататын адамдарға қатысты қолданылатын жазалар әкімшілік шара деп аталады.
Дереккөздер
- Орысша-қазақша заңдық түсіндірме сөздік-анықтамалық. — Алматы: «Жеті жарғы» баспасы, 2008 жыл. ISBN 9965-11-274-6
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Zhaza sot үkimi bojynsha kylmys zhasady dep tanylgan azamattarga katysty әr eldin kylmystyk zandarynda korsetilgen baptarga sәjkes koldanylatyn mәzhbүrleu sharasy Қazakstan Respublikasynyn Қylmystyk Kodeksi bojynsha zhaza belgileu kezinde kylmystyn sipaty men kogamga kater tondiru dәrezhesi ajypkerdin zheke basy onyn minez kulky zhazany zhenildetetin zhәne auyrlatatyn mәn zhajlar eskeriledi Sondaj ak zhazanyn ajypty adamnyn tүzeluine zhәne onyn otbasy men asyrauyndagy adamdardyn tirshilik zhagdajyna ykpaly da esepke alynady Қylmys zhasady dep tanylgan adamdarga mynadaj negizgi zhazalar koldanylady ajyppul salu belgili bir kyzmetpen ajnalysu kukygynan ajyru kogamdyk zhumystarga tartu әskeri kyzmet bojynsha shekteu bas bostandygyn shekteu kamau tәrtiptik әskeri bolimde ustau bas bostandygynan ajyru Negizgi zhazadan baska mynadaj kosymsha zhazalar bar arnauly әskeri nemese kurmetti atagynan synyptyk sheninen diplomatiyalyk dәrezhesinen biliktilik synybynan zhәne memlekettik marapattarynan ajyru mүlkin tәrkileu t b Zhazanyn belgileriZhazanyn belgileri zhaza bul memlekettik mәzhbүrleudin erekshe sharasy zhaza zheke sipatta bolady Ol tek kylmyskerge gana koldanylady zhәne eshkandaj zhagdajda da baska adamdarga zhүktelmejdi mysaly kәmelettik zhaska tolmagan kylmyskerdin ata anasyna zhaza әrkashan kylmys zhasagan adamnyn kukyktary men bostandyktaryn shekteuge bajlanysty ogan belgili bir moraldyk kasiret әkeledi zhәne belgili bir kundylyktardan ajyrady Zhazanyn maksatyZhazanyn maksaty dep tүpkilikti әleumettik nәtizhelerdi ajtady ogan zhazany koldanu men zhүzege asyru arkyly kol zhetkizuge bolady Zhazanyn maksattary mynadaj a әleumettik әdilettilikti kalpyna keltiru Ol kinәli adamga zhazany koldanu kylmystyk әreket zhasau nәtizherinde buzylgan zheke zhәne kogamdyk mүddelerdi kalpyna keltirudi zhәne kol sugu obektisine keltirilgen ziyandy oteudi bildiredi ә sottalushyny tүzeu Bul maksat kinәlinin teris bagdaryn ozgertuge bagyttalgan Eger adam baska zhana kylmystap zhasamasa zhәne kylmystyk zannyn saktaluynyn kazhettiligin sezine bastasa tүzeuge kol zhetkizedi b zhana kylmystardyn zhasaluynyn aldyn alu Bul maksatty әrbir nakty kylmys үshin kylmystyn zhauapty bekitudi zhәne zhaza tagajyndau men onyn oryndaluyn bultartpaudy kamtamasyz etu arkyly kol zhetkiziledi Zhazamen seskendiru adamdardyn sanasy men әreketine әser etedi Zhazany zhenildetetin zhәne auyrlatatyn mәn zhajlarBuryn kylmys zhasamagan azamattarga zhaza belgileu kezinde zhazany zhenildetetin mәn zhajlar eskeriledi Ol mәn zhajlarga mynalar zhatady bajkausyz zhenil kylmys zhasau ajypkerdin kәmeletke tolmauy ajypkerdin zhas balalary boluy zardap shegushige tikelej medicinalyk zhәne ozge de komek korsetui kylmyspen keltirilgen shygyndy toltyruga komektesui auyr mәn zhajlardyn togysuynan kylmys zhasauga zhәbirlenushinin zanga kajshy adamgershilikke zhatpajtyn kylygynyn tүrtki boluy shyn nietpen okinu ajybyn mojyndap kelu kylmysty ashuga kylmyska baska da katysushylardy әshkereleuge kylmys zhasau arkyly kymkyrylgan mүlikti izdeuge komektesu t b Sonymen birge ajypker үshin kylmystyk zhauaptylyk pen zhazany auyrlatatyn mәn zhajlar da eskerilgen Ogan mynalar zhatady birneshe kylmys zhasau kylmys arkyly auyr zardaptar keltiru ujymdaskan toptyn kuramynda kylmys zhasau kylmys zhasaganda ajryksha belsendi rol atkaru zhasy kәmeletke tolmagan adamdardy kylmyska tartu asa katygezdikpen zhәbirlenushini kinap kylmys zhasau karu ok dәri zharylgysh zattar pajdalanyp kylmys zhasau adamnyn ozi kabyldagan antyn nemese kәsibi antyn buza otyryp kylmys zhasauy okimet okilinin nysandy kiimin nemese kuzhatyn pajdalanyp kylmys zhasau t b Zhazadan bosatuҚylmystyk zhauaptylykty zhenildetetin zhagdajlardy eskerip sot oryndarynyn ajypkerdi zhazadan bosatuy da mүmkin Birinshi ret zhenil nemese ortasha auyr kylmys zhasagan adam eger oz ajybyn mojyndap oz erkimen zan ornyna kelse kylmysty ashuga zhәrdemdesip keltirgen ziyandy oteuge komektesse kylmystyk zhauaptylyktan bosatyluy mүmkin Sondaj ak zhenil kylmys zhasagannan kejin eki zhyl ortasha auyr kylmys zhasagannan kejin bes zhyl auyr kylmys zhasagannan kejin on bes zhyl otse eskiru merziminin otuine bajlanysty ajypker zhazadan bosatylady Ajypty azamattardy auruga shaldyguyna totenshe zhagdajlarga ajyptau үkiminin eskiru merzimi otuine bajlanysty rakymshylyk nemese keshirim zhasau aktisi negizinde zhazadan bosatu zhagdajlary da kezdesedi Eger ajyptau үkimi zandy kүshine engen kүninen bastap eseptegende әr tүrli sebeppen ol үkimdi zhenil kylmysy үshin sottalgandar үsh zhyl ortasha auyr kylmysy үshin sottalgandar alty zhyl auyr kylmysy үshin sottalgandar on zhyl asa auyr kylmysy үshin sottalgandar on bes zhyl merzim ishinde otemegen bolsa kylmysy үshin sottalgan adam zhazany oteuden bosatylady Baska da mәn zhajlarZhaza tagajyndau kezinde kylmystardyn kajtalanuy buryn zhasalgan kylmystardyn sany sipaty zhәne kogamga kauiptilik dәrezhesi aldyngy zhazanyn tәrbielik ykpalynyn zhetkiliksizdigine sebep bolgan mәn zhajlar sondaj ak zhanadan zhasalgan kylmystyn sipaty eskeriledi Eger ajypker үkim shygargannan kejin zhazany tolyk otemej zhatyp zhanadan kylmys zhasasa sot songy үkim bojynsha tagajyndagan zhazaga aldyngy үkim bojynsha zhazanyn otelmegen boligin tolyk nemese ishinara kosady Қylmystardyn zhiyntygy bojynsha zhaza tagajyndau kezinde sot әrbir kylmys үshin bolek zhaza tagajyndap tүpkilikti zhazany tagajyndalgan zhazalarmen tolyk nemese ishinara biriktiru zholymen belgilejdi Al әkimshilik zhauapkershilikke tartylgan nemese әkimshilik kadagalauga zhatatyn adamdarga katysty koldanylatyn zhazalar әkimshilik shara dep atalady DerekkozderOryssha kazaksha zandyk tүsindirme sozdik anyktamalyk Almaty Zheti zhargy baspasy 2008 zhyl ISBN 9965 11 274 6Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet