Деформациялар

Деформациялар (лат. deformatio – бұрмалану) — геологияда: әр түрлі тектоникалық күштер әсерінен тау жынысы бірлестіктерінің немесе жекелеген жер қыртысы аймақтарының пішіні мен көлемінің өзгеру процесі.

Гидростатикалық қысым жағдайындағы тау жыныстарының деформациясы олардың көлемдік өзгерістерге ұшырауымен сабақтаса өтетін болса, жер қыртысында нақтылы бағытта бағдарланған күштер әсерінен жүзеге асатын деформациялар көбінесе пішіндік өзгерістермен сипатталады. Соңғы жағдайда тау жыныстарының деформациялану процесі үш түрлі болуы мүмкін, олар — серпінді, иілмелі (созылмалы) және омырылмалы деформациялар. Серпінді деформацияның өзіне тән ерекшелігі — пішіндік өзгерістерге ұшыраған дене деформациялаушы күш әсері тоқталысымен-ақ қайтадан өзінің бұрынғы пішінін иемденетін болады.

Иілмелі (созылмалы) деформация әсерінен болатын денелердің пішіндік өзгерістері де олардың тұтастығы сақталуы жағдайында жүзеге асады, алайда осылайша деформацияланған денелер өзінің алғашқы пішінін қайтадан қалпына келтіруі мүмкін емес. Омырмалы деформация жағдайына душар болған денелер өз тұтастығынан айырылады, сөйтіп олар әр түрлі жеке бөлшектерге дараланады.

Жер қыртысын құрайтын тау жынысы жиынтықтарына көбінесе деформацияланудың соңғы екі түрі тән, температура мен қысымның біршама жоғары көрсеткіштерімен сипатталатын жер қыртысының терең қойнаулары негізінен алғанда иілмелі (созылмалы) деформациялармен сипатталатын болса (мұның нәтижесінде иілімдер жүйесі яки қатпарлар қалыптасатын болады), осы аймақтың беткі қабаттарында омырылмалы деформациялар Көрініс береді (мұның нәтижесінде жыртылу құрылымдары, яғни жыртылыстар қалыптасады). Синонимдері: дислокациялар; тектоникалық бұзылыстар.

Дереккөздер

1. Мұнай және газ геологиясы танымдық және кәсіптік-технологиялық терминдерінің түсіндірме сөздігі. Анықтамалық басылым. — Алматы: 2003 жыл. ISBN 9965-472-27-0