Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Гетероциклді қосылыстар циклге көміртек атомдарынан басқа да элементтердің атомдары кіретін қосылыстар. Ондай атомдарға азот, күкірт, оттек және т.б. элементтердің атомдары жатады. Гетероциклді қосылыстар мейлінше көп және әр алуан.
Көміртекпен бірге цикл құруға қатысатын элемент атомдары гетероатомдар деп аталады. Олардың санына байланысты моно-, ди-, три-, және т.б. гетероатомды қосылыстар болады.
Гетероциклді қосылыстар табиғатта көп таралған (витаминдер, алкалоидтар, пигменттер және жануарлар мен өсімдіктер клеткаларының құрамды бөліктері). Азотты гетероциклді қосылыстардың биологиялық процестерде маңызы зор. Бес мүшелі, алты мүшелі қосылыстар тұрақты болады. Осы қосылыстарға тоқталамыз.
Пиррол
Пиррол. C4H5N — бес мүшелі азотты гетероциклді қосылыс:
Пиррол тас көмір шайырының құрамында болады, сондықтан одан фракциялық айдау арқылы алынады. Өндірісте фуран мен аммиакты әрекеттестіріп алады. Пиррол — түссіз сұйықтык, суда нашар ериді, ауада тез тотығып, қоңырайып кетеді. Пирролда екіншілік азот атомы (NH тобы) бар, екіншілік аминдерге ұқсас болғанымен, негіздік қасиеті әлсіз, қышқылдармен тұрақты түз түзбейді. Себебі, азот атомының жұп электроны ароматты-электронды жүйе құруға қатысады.
Пиримидин молекуласында екі азот атомы бар, алты мүшелі гетероцикл. Оның сақинасы көптеген биологиялық маңызды заттардың құрамына (нуклеин қышқылы, дәрі-дәрмектер, кейбір витаминдер) кіреді. Пиримидиннің оттекті туындылары — урацил, тимин және цитозин:
Бұларды жалпы атаумен пиримидин негіздері деп атайды.
Олар нуклеин қышқылдарының құрамына кіреді (РНҚ, ДНҚ) және олардың гидролизі кезінде түзіледі.
Пиримидин (1) және имидазол (2) сақиналарынан тұратын күрделі гетероциклді қосылысты пурин деп атайды:
Пурин топтары көптеген қосылыстардың нуклеин қышқылы құрамына пурин негіздері — аденин (А), гуанин (Г) түрінде кіреді:
Дереккөздер
- Химия: Жалпы білім беретін мектептің жаратылыстану-математика бағытындағы 11-сыныбына арналған оқулық / Ә. Темірболатова, Н. Нұрахметов, Р. Жұмаділова, С. Әлімжанова. – Алматы: «Мектеп» баспасы, 2007. – 352 бет. ISBN 9965-36-092-8
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Geterocikldi kosylystar ciklge komirtek atomdarynan baska da elementterdin atomdary kiretin kosylystar Ondaj atomdarga azot kүkirt ottek zhәne t b elementterdin atomdary zhatady Geterocikldi kosylystar mejlinshe kop zhәne әr aluan Komirtekpen birge cikl kuruga katysatyn element atomdary geteroatomdar dep atalady Olardyn sanyna bajlanysty mono di tri zhәne t b geteroatomdy kosylystar bolady Geterocikldi kosylystar tabigatta kop taralgan vitaminder alkaloidtar pigmentter zhәne zhanuarlar men osimdikter kletkalarynyn kuramdy bolikteri Azotty geterocikldi kosylystardyn biologiyalyk procesterde manyzy zor Bes mүsheli alty mүsheli kosylystar turakty bolady Osy kosylystarga toktalamyz PirrolPirrol C4H5N bes mүsheli azotty geterocikldi kosylys Pirrol tas komir shajyrynyn kuramynda bolady sondyktan odan frakciyalyk ajdau arkyly alynady Өndiriste furan men ammiakty әrekettestirip alady Pirrol tүssiz sujyktyk suda nashar eridi auada tez totygyp konyrajyp ketedi Pirrolda ekinshilik azot atomy NH toby bar ekinshilik aminderge uksas bolganymen negizdik kasieti әlsiz kyshkyldarmen turakty tүz tүzbejdi Sebebi azot atomynyn zhup elektrony aromatty elektrondy zhүje kuruga katysady Pirimidin molekulasynda eki azot atomy bar alty mүsheli geterocikl Onyn sakinasy koptegen biologiyalyk manyzdy zattardyn kuramyna nuklein kyshkyly dәri dәrmekter kejbir vitaminder kiredi Pirimidinnin ottekti tuyndylary uracil timin zhәne citozin Bulardy zhalpy ataumen pirimidin negizderi dep atajdy Olar nuklein kyshkyldarynyn kuramyna kiredi RNҚ DNҚ zhәne olardyn gidrolizi kezinde tүziledi Pirimidin 1 zhәne imidazol 2 sakinalarynan turatyn kүrdeli geterocikldi kosylysty purin dep atajdy Purin toptary koptegen kosylystardyn nuklein kyshkyly kuramyna purin negizderi adenin A guanin G tүrinde kiredi DerekkozderHimiya Zhalpy bilim beretin mekteptin zharatylystanu matematika bagytyndagy 11 synybyna arnalgan okulyk Ә Temirbolatova N Nurahmetov R Zhumadilova S Әlimzhanova Almaty Mektep baspasy 2007 352 bet ISBN 9965 36 092 8Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet