Бодау

Бодау(ына). Қазіргі тілімізде бұл сөз «қүн, төлеу» мағыналарында қолданылады. «Тайлақтың бодауына түк таба алмай, еріксіз, көп ойланып, қисса жаздым (Айтыс).

Кейбір түркі тілдерінің деректеріне сүйеніп, сөз төркіні осы тілдер, әрі кетсе, моңғол тілдерінен деген жорамал айтпақпыз. В. Радловтың сөздігінде Алтай халықтары ішіндегі саян диалектісінде «пода» сөзінің мағынасы — әйел алғанда қалың мал орнына төленуге тиісті ақша делінсе, төлеуіт тілінде «подо» тұлғасындағы сөз — бір нәрсеге баға қою, бағалау мағынасында көрінсе, екіншісі — қызға күзде қалыңмал үшін төленетін 40 дана ақтиын терісі. Бұл деректерден байқайтынымыз, тіліміздегі «бодау» сөзінің ертедегі мағынасы тек қалыңмал үшін төленетін заттар екендігі. Біздің ойымызша, бұл «бодау» сөзінің бергі кездегі мағынасы. Сондықтан әлі де болса, өте ертеректегі мағынасына ой жүгірту қажет сияқты. Ерте кезде қазақтар қалыңмал төлемін аң терісімен де, ақшамен де өтемегені белгілі. Олардың орнына мал жүрген. Бірақ тілімізде малмен байланыстырарлық «бодау» тұлғалас сөзді таппаймыз. Алайда, моңғолдар да қалыңмалды қазақтар сияқты малмен төлегенін ескерсек, осы тілде «бодаумен» байланысты дерек табылып қалар деген ойымыз орнын тапқандай да болады.

моңғол тілінде: боды —

1. Мал;
2. ірі қара мал

- мағыналарында айтылады. «Қалыңмал» деген төлеудің өзі малмен байланысты туған сөз екендігін естен шығармасақ, біздің бұл болжауымыз онша теріс те емес деп ойлаймыз. Осыларды жинақтай келіп, ерте кезде түркі, моңғол тілдерінде қалынмал төлеумен байланысты туған «пода» сөзінің алғашқы мағынасы кейін келе басқа да заттардың орнына төлем ретінде қолданылған деп қараймыз. моңғол тіліндегі «боды» сөзі түркі тілдерінде «пода», одан әрі қазақ тілінде «бода» «бодау» болып дыбыстық өзгерістерге ұшырауы да тіл заңдылығы тұрғысынан дұрыс құбылыс екендігін есепке алмасқа болмайды. Сөйтіп: боды (моңғол тілінде — мал) => пода (қалыңмал үшін төлейтін ақшалай, заттай төлем — ) => бода, бодау (қазақ тілінде — кез келген заттың орнын толтыруға арналған төлем).

Дереккөздер

1. Бес жүз бес сөз.— Алматы: Рауан, 1994 жыл. ISBN 5-625-қ2459-6