«Батыр Баян» (поэма) – қазақтың атақты қаламгері Мағжан Жұмабаевтың жазған поэмасы.
Қысқаша мазмұны
Бұл поэмада Баян есімді батыр туралы айтылады. Ол Абылай ханның аламаны болған. Аламандықта Батыр Баян бір сұлу қалмақ қызын тұтқынға алды. Басты кейіпкер қалмақ қызына ғашық болды, алайда қыздың жағынан мұндай сезім болған жоқ. Бұл қалмақ қыздың есімі Құралай болып табылады. Құралай Баянның інісі Батыр Ноянды сүйгендіктен, ол екеуі қыздың отанына қашады. Батыр Баян бұл істі туған елді сату деп есептегендіктен, олардың артынан қуды. Оларды қуып жеткеннен соң Баян туған інісін оқпен атып, сүйген қызын да аттан құлатты. Ал кейін, оларды өлтіргеннен соң Баян мұны олардың ісін сатқындық ретінде санағандықтан емес, махаббаттың кесірінен істегендігін түсінеді. Ол өз кінәсін түсінгеннен соң жылап, Құралай мен Ноян екеуін бірге жерлейді. Содан кейін Батыр Баян Абылай ханның рұқсатын алмағандығына қарамай, қалмақтарға 100 қазақ жігіттермен аттанды және сол шайқас нәтижесінде Батыр Баян қайтыс болды.
Шығарма кейіпкерлері
- Батыр Баян - поэманың бас кейіпкері. Ол қазақ халқының батыры және Абылай ханның ең жақын жауынгері. Оның мінезі отаншыл және өте намысшыл. Поэманың соңында соғыста қайтыс болады.
- Ноян - Батыр Баянның 15 жасар інісі,бар ақылы білегінде,махаббаты үшін барлығына даяр және бірнеше уақыт бойы Баянның ойынша сатқын ретінде қарастырылған кейіпкер. Поэманың соңында ол Батыр Баянның қолынан қайтыс болады.
- Құралай - сұлу, қу, 14 жасар қалмақ жауынгерінің қызы. Батыр Баян оның ауылына шабуыл жасағанда, Құралайды тұтқынға алып, оған бірден ғашық болады. Алайда Құралай Баянға ештеңе сезінген жоқ. Поэманың соңында Баян Батырдың қолынан қаза табады.
- Абылай Хан - Қалмақтармен соғысқан қазақ халқының Ұлы ханы. Ол Баянға қалмақтармен шайқасуға тиым салған болатын. Алайда басты кейіпкер оның сөздеріне құлақ аспады.
Жазылу тарихы
Абылай ханның заманында Орта жүзде Уақ деген елдің Баян деген батыры болыпты. Сол батырдың басынан адами драмалық, трагедиялық оқиға өтіпті. Батыр баян қалмақ еліне шабуылдап жүріп қолына қалмақтың бір сұлу қызын түсірген екен. Бірақ қыз батырдың әйелі болуға көнбей еліне батырдың Ноян деген інісімен бірге қашады. Өйткені бұл қызға Баян да, Ноян да ғашық болады. Ақырында батыр Баян інісін елге, Отанға сатқындық жасадың деп өлтіріпті. Бұл аңызды 1921 жылы Мағжан Ташкентте Мұхтар Әуезовтің пәтерінде бір түн ұйықтамай отырып жазған екен.
Маңыздылығы
Батыр Баян поэмасы бізге көп дүние үйретті, өмірдің мәнін ашты. Бұл поэма арқылы жастықтың албырттығын, сезімнің соқырлығы мен ақылға бағынбайтын асаулығын, ашу мен ақылдың, сана мен сезімнің таласын, әрі көзсіз ерлікті көреміз. Баянның ісі қызғаныш па, әлде Ноянның өз Отанынан бас тартуынан ызалануы ма, ол бізге құпия болып қалатыны бәрімізге белгілі. Бірақ оқырмандар өз нұсқаларын беріп, өз сөздерін дәлелдеуде. Менің өз ойымды айтар болсам, батыр Баянның ісі екі жақты, яғни ол өз інісін өлтірмесе, Баян негізінен жасы келіп қалған батыр болатын және де өзі де қалмақ қызына көрсетпесе де, өлердей ғашық болатын. Бірақ оның өз бауырын, былайша айтқанда, өз тұяғын өлтіргені – озбырлық, қатігездікті айқындайды. Поэма өзінің сюжеттік жағынан эпостық жырларға өте ұқсас. Мағжан керемет ел аузынан естіген миф-аңызды өзінің ақындық шеберлігіімен тамаша поэма етіп жазады. Трагедиямен аяқталған бұл поэма Мағжан поэзиясының биік асқар тауы болып табылады. Реалистік негізде жазылған поэманы Мағжан табиғатпен, яғни сол кездегі табиғат әсемдігін, бізге әсерлі жеткізе алды. Бір қарағанда қызықты сюжеті бар бұл поэма тек тарихты баяндап тұрғандай. Әрине Мағжан ақын тек тарихты жырлап қоймай, сонымен қатар ерлікті, еркіндікті көрсете білді. Керемет символистердің бірі болған Мағжан поэма арқылы терең бір ой бермекші.
Дереккөздер
- Аңыз адам журналы
- Әдеби-көркем және әлеуметтік «Жалын» журналы
Сілтемелер
- Дандай Ысқақұлы. Мағжанның «Батыр Баяны»
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Baska magynalar үshin Batyr Bayan degen betti karanyz Batyr Bayan poema kazaktyn atakty kalamgeri Magzhan Zhumabaevtyn zhazgan poemasy Қyskasha mazmunyBul poemada Bayan esimdi batyr turaly ajtylady Ol Abylaj hannyn alamany bolgan Alamandykta Batyr Bayan bir sulu kalmak kyzyn tutkynga aldy Basty kejipker kalmak kyzyna gashyk boldy alajda kyzdyn zhagynan mundaj sezim bolgan zhok Bul kalmak kyzdyn esimi Қuralaj bolyp tabylady Қuralaj Bayannyn inisi Batyr Noyandy sүjgendikten ol ekeui kyzdyn otanyna kashady Batyr Bayan bul isti tugan eldi satu dep eseptegendikten olardyn artynan kudy Olardy kuyp zhetkennen son Bayan tugan inisin okpen atyp sүjgen kyzyn da attan kulatty Al kejin olardy oltirgennen son Bayan muny olardyn isin satkyndyk retinde sanagandyktan emes mahabbattyn kesirinen istegendigin tүsinedi Ol oz kinәsin tүsingennen son zhylap Қuralaj men Noyan ekeuin birge zherlejdi Sodan kejin Batyr Bayan Abylaj hannyn ruksatyn almagandygyna karamaj kalmaktarga 100 kazak zhigittermen attandy zhәne sol shajkas nәtizhesinde Batyr Bayan kajtys boldy Shygarma kejipkerleriBatyr Bayan poemanyn bas kejipkeri Ol kazak halkynyn batyry zhәne Abylaj hannyn en zhakyn zhauyngeri Onyn minezi otanshyl zhәne ote namysshyl Poemanyn sonynda sogysta kajtys bolady Noyan Batyr Bayannyn 15 zhasar inisi bar akyly bileginde mahabbaty үshin barlygyna dayar zhәne birneshe uakyt bojy Bayannyn ojynsha satkyn retinde karastyrylgan kejipker Poemanyn sonynda ol Batyr Bayannyn kolynan kajtys bolady Қuralaj sulu ku 14 zhasar kalmak zhauyngerinin kyzy Batyr Bayan onyn auylyna shabuyl zhasaganda Қuralajdy tutkynga alyp ogan birden gashyk bolady Alajda Қuralaj Bayanga eshtene sezingen zhok Poemanyn sonynda Bayan Batyrdyn kolynan kaza tabady Abylaj Han Қalmaktarmen sogyskan kazak halkynyn Ұly hany Ol Bayanga kalmaktarmen shajkasuga tiym salgan bolatyn Alajda basty kejipker onyn sozderine kulak aspady Zhazylu tarihyAbylaj hannyn zamanynda Orta zhүzde Uak degen eldin Bayan degen batyry bolypty Sol batyrdyn basynan adami dramalyk tragediyalyk okiga otipti Batyr bayan kalmak eline shabuyldap zhүrip kolyna kalmaktyn bir sulu kyzyn tүsirgen eken Birak kyz batyrdyn әjeli boluga konbej eline batyrdyn Noyan degen inisimen birge kashady Өjtkeni bul kyzga Bayan da Noyan da gashyk bolady Akyrynda batyr Bayan inisin elge Otanga satkyndyk zhasadyn dep oltiripti Bul anyzdy 1921 zhyly Magzhan Tashkentte Muhtar Әuezovtin pәterinde bir tүn ujyktamaj otyryp zhazgan eken ManyzdylygyBatyr Bayan poemasy bizge kop dүnie үjretti omirdin mәnin ashty Bul poema arkyly zhastyktyn albyrttygyn sezimnin sokyrlygy men akylga bagynbajtyn asaulygyn ashu men akyldyn sana men sezimnin talasyn әri kozsiz erlikti koremiz Bayannyn isi kyzganysh pa әlde Noyannyn oz Otanynan bas tartuynan yzalanuy ma ol bizge kupiya bolyp kalatyny bәrimizge belgili Birak okyrmandar oz nuskalaryn berip oz sozderin dәleldeude Menin oz ojymdy ajtar bolsam batyr Bayannyn isi eki zhakty yagni ol oz inisin oltirmese Bayan negizinen zhasy kelip kalgan batyr bolatyn zhәne de ozi de kalmak kyzyna korsetpese de olerdej gashyk bolatyn Birak onyn oz bauyryn bylajsha ajtkanda oz tuyagyn oltirgeni ozbyrlyk katigezdikti ajkyndajdy Poema ozinin syuzhettik zhagynan epostyk zhyrlarga ote uksas Magzhan keremet el auzynan estigen mif anyzdy ozinin akyndyk sheberligiimen tamasha poema etip zhazady Tragediyamen ayaktalgan bul poema Magzhan poeziyasynyn biik askar tauy bolyp tabylady Realistik negizde zhazylgan poemany Magzhan tabigatpen yagni sol kezdegi tabigat әsemdigin bizge әserli zhetkize aldy Bir karaganda kyzykty syuzheti bar bul poema tek tarihty bayandap turgandaj Әrine Magzhan akyn tek tarihty zhyrlap kojmaj sonymen katar erlikti erkindikti korsete bildi Keremet simvolisterdin biri bolgan Magzhan poema arkyly teren bir oj bermekshi DerekkozderAnyz adam zhurnaly Әdebi korkem zhәne әleumettik Zhalyn zhurnalySiltemelerDandaj Yskakuly Magzhannyn Batyr Bayany