Ату спорты XIX ғ да пайда бола бастады тирлер ашылды атудан жарыстар өткізілді Дегенмен де нысана көздеушілердің аясы өт

Ату спорты, XIX ғ.-да пайда бола бастады, тирлер ашылды, атудан жарыстар өткізілді. Дегенмен де нысана көздеушілердің аясы өте шектеулі болатын. Онымен офицерлер және кейбір елдердің сарай алыстан нысана көздеумаңындағы ақсүйектері ғана шұғылданды. Бұқараны алыстан нысана көздеу спортына тартуда 1927 ж. ұйымдастырылған Осоавиахим қорғаныс қоғамы үлкен міндет атқарды. Бірнеше жылдар бойы фабрикаларда, заводтарда, мекемелер мен оқу орындарында басшылығымен мамандар дайындалды, алыстан нысана көздеу мен шұғылдану үшін материалдық база жасалды. Еңбекшілер алыстан нысана көздеуге үйрену үшін үлкен мүмкіндікке ие болды. Осоавиохим ұйымдарында кешеніне норма тапсыру секілді ату спорты бойынша бұқаралық шаралар жүргізілді, ату кешендегі міндетті спорт түрі болды. Осы кешеннің нормасын тапсыра отырып, жаңадан бастаған спортшы атудан бастапқы білім мен дағдыларды қалыптастырады. Нысана көздеу қозғалмайтын және қозғалмалы нысанға ойықты қарудан- винтовкадан және пистолеттен, ал стенд көздеу - спорттық мерген аңшы стволы мылтығынан ұшып келе жатқан нысанға ату жүргізіледі. (Стенд көздеуді қараңыз) Траншейлік стендте спортшы траншеядан лақтырған тарелкаларды атады; дөңгелек стендте бір орыннан екіншісіне ауыса отырып екі әртүрлі нүктелерден лақтырылатын тарелкаларды атады. Ойықты қарудан ату жарысы 1824 ж. Швейцарияда өтті. Оқты қарумен ату бойынша Әлем чемпионаты - 1897 ж. бастап, стендтік ату - 1935 ж. бастап өткізілді. Оқты қарумен ату барлық Олимпиялық ойындар бағдарламасына (1904 ж. және 1982 ж. басқа), Стенд көздеу - 1900 ж. бастап (1904, 1928-48 бөтен) енді.

Нысана

Нысананың ортасы — дөңгелек нысананың, түрі бойынша нысананың өзге бөліктерінен ерекшеленген, дөңгелек түріндегі орталық бөлігі. Оқпен атылатын нысаналарда әдетте олар қара түсті, ал садақпен атылатындарда - сары түсті болады ("алтын алма" деп аталады).

Нысаналардың аумағы — нысаналарды зоналарға бөлетін дөңгелек немесе сұлба нысаналардың сопақша не шеңбердің топталған шегі. Нысаналардың аумағына олар шектейтін ішкі аймақтың көлемі енеді. Сондықтан да нысанадағы тесілген жерге оқ тигенде аз да болса нысананың аумағына тиіп, оның сыртқы шеті болса да бұзылды, ал ондай тию ішкі зона бойынша бағаланады.

Нысанадағы ойықтар — оқ тескен орындар. Нысананың қайсыбір аумағындағы тесіктер атудың сапасын сипаттайды. Аумақ көлемінің сыртқы жағын бұзған нысанадағы ойықтар ластаған деп атайды. Нысана ауқымына жақын маңындағы нысанадағы ойықтар талас деп аталады, оның сапасын төрешілер аспаптардың көмегімен анықтайды. Нысанадағы қабатталған ойық деп екі оқ нысананың бір жерден немесе бір-біріне өте жақын жерден тиюді атайды. Нысанаға бас жағымен емес, біршама бұрышпен немесе жалпағымен тиеген нысанадағы сопақша ойықты қиғаш деп атайды.

Нысаналар тізбегі (дөңгелек және траншеялық стендте) — уақыттың белгілі бір аралығында атқышқа үзіліссіз беріліп отырылатын нысаналардың қайсыбір саны. Жарыстың ережесіне, атқыштың разрядына және төрешілер алқасының шешіміне байланысты жарыс бағдарламасында белгіленген нысаналардың жалпы саны бірнеше тізбекке бөлінеді. Ату спортындағы шапшаң ату, винтовкадан немесе пистолеттен (револьверден) бірнеше секундтің ішінде ату немесе ату тізбегі орындалады.

Ату

Оқтың шоғырланып тиюі — нысанадағы тесіктердің көпшілігі бір-біріне өте жақын болуы. Ату спортындағы оқпен Оқтың шоғырланып тиюі патрондардың, қарудың атылуы сапасының және мергеннің бірнеше атуды бірыңғай ату біліктілігінің көрсеткіші болып табылады. Оқтың шоғырланып жақсы тиюінде егер оқтың тескен орындары нысананың ортасынан шамалы ауытқыған болса, қарауылдың орналасуын өзгертіп, дәл тигізуді қамтамасыз ету қиынға соқпайды.

Кідіріс (ату спортындағы) — қару тетіктерінің жарамсыздығынан, атылмай қалу нәтижесінде от алмау және өзге себептер. Жарыстарда кідіріс шапшаң атуда ғана және атушының кінәсінен болмаған жағдайларда назарға алынады. Ондай жағдайларда атушының кінәсінен болмаған кідіріске жататындар: отты қарудың оқпанында қалып қойса, патрон атылмай қалса; затворды ашқанда гильза патрон салынатын жерде қалып қойса; патрон қисайса; затвор гильзаны қысып қалса; қарудың деталі немесе тетігі сынып қалса; пистолетті жартылай автоматты түрде қайта оқтаудан кейін кезекті патрон келмей қалса, шүріппе тартып, басылғанымен атылмай қалса.

Винтовкадан ату — негізгі кіші калибрлі, үлкен калибрлі және ату болып үш дәрежеге бөлінеді.

Винтовкамен ату, үшін ұзын оқпанды қол мылтығы (оқпен ұңғысында иір ойықтары бар) винтовка қолданылады 50 м. қашықтыққа ату үшін олимпиялық бағдарламада калибрі 5,6 мм-ге дейін болатын үлгідегі: қозғалмайтын нысанаға ату үшін 8 кг-нан (белбеусіз) ауыр болмайтын (оптикалық емес), ал қозғалыстағы "қабан" нысанасы оптикалық қарауылы бар, салмағы 5 кг-нан аспайтын винтовкамен атылады.

Дереккөздер

Қазақстан - спортшылар елі. Энциклопедиялық анықтамалық. - Алматы: "Сөздік-Словарь". ISBN 9965-822-57-3
Жолымбетов Ө.Ш., Құлназаров А.К., Спорт терминдерінің түсіндірме сөздігі. – Алматы, Қазақша-орысша, ISBN 9965-822-48-4

Бұл — мақаланың бастамасы.
Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз.
Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет.

[Анықтамалық-1] Қазақстан - спортшылар елі. Энциклопедиялық анықтамалық. - Алматы: "Сөздік-Словарь". ISBN 9965-822-57-3

[2] Жолымбетов Ө.Ш., Құлназаров А.К., Спорт терминдерінің түсіндірме сөздігі. – Алматы, Қазақша-орысша, ISBN 9965-822-48-4