Апиын көкнәрі (лат. Papaver argemone)-көкнәрлар тұқымдасына жататын біржылдық шөптектес өсімдік.
Апиын көкнәрі | ||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
Биологиялық сипаттамасы
Қазақстанда көкнәр туысының 11 түрі өседі, оның көбі жабайы, ал апиын көкнәрі мәдени түрі. Тамырының ұзындығы 20см, сабағы тік түксіз, көкшіл-жасыл түсті, биіктігі 100-150см. Жапырағы көкшіл-сұр түсті, жапырақ тақтасының жиектері терең иректелген салалы, сағақсыз, сабаққа кезектесе отырмалы бекінеді. Маусымда гүлдейді, гүлдері ірі, жеке-жеке орналасады, гүлшоғыр құрамайды. Гүлінде 2 тостағанша жапырақша (гүл жарғанға дейін нәзік күлтелерінің сыртын жауып қорғап тұрады, гүлі ашыла сала дереу түсіп қалады). 4күлте, көп аталық, 14-16аналық болады. Күлтелері тостағанша жапырақшасы ішінде жұмырлана бүктеліп жатады. Алғаш тостағаншаның ішінде күлтелері бояусыз (ақ түсті) бірте-бірте ашыларға жақындағанда өзіне тән түске (қызыл, қызғылт, күлгін, ақ және т.б.) боялады. Гүлі ашыла сала күлтесінің жұмырланған қатпарлары дереу жазылып тегістеледі. Тостағаншасы ашылмай тұрған күйін -бітеугүл немесе гүлшанақ(бутон дейді). Жемісі- қауашақ. Аналықтың ауызы қатайып шеті иректеліп қақпақ тәрізді дөңгеленіп қауашақтың үстіңгі жағын жауып сақталып қалады. Тұқымдары өте көп, ұсақ, бүйрек пішінді. ақ, сұр, қара түсті. Өсімдіктің барлық мүшесінде болатын бунақты түтіктерінен сүт бқлінеді, сүті ауада тез қатайады, оны апиын (грекше "опос"-шырын) дейді. Сүт шырынында 20-дан астам алкалоидтар бар, олар: морфин, кодеин, папаверин (көкнәрдің латынша аты), протопин, тебаин және т.б. Гүлдің формуласы: .
Апиын
Апиын- Көне Грекияда да, Египетте де дәрі есебінде ерте заманнан белгілі болған. Парсы елдерінде апиынды тек дәрігерлердің рұқсатымен қолданған. Қытайда апиын туралы медициналық мәлімет 973 жылы жазылған. 1669 жылы ағылшын дәрігері апиынның бәйшешекпен қосылған спирттегі ерітіндісін ауруға қолданудың дәл мөлшерін анықтаған. Апиынның белгіленген мөлшері артық болса уландыратынын ескерткен. Өсімдіктің барлық мүшесі улы.
Морфин
Алколоидтардың ішінде морфинді 1803 жылы неміс дәріханашысы анықтап бөліп алған. Сертюнер морфиннің ұнтағын иттің тамағына қосып бергенде иттің қатты ұйқыға кетіп, ауырған жерін сезбейтіндігі анықталған. Бұл препаратты Сертюнер есімімен атаған. Орта ғасырларда апиынды темекі секілді тарта бастаған, ондай адам басы айналып бейжай болып шала ұйқыға кететін болған. Апиынды тарту Кіші Азиядан басталып шығысқа, әсіресе Қытайға таралған. 1796 жылы Қытай үкіметі апиын таратуға тыйым салады. 1820 жылдан бастан апиынды ше елдерге шығаруға тыйым салынған.
Апиын көкнәрінің пайдасы
- 1. Дәрілік өсімдік ретінде медицинада 500-ден астам медициналық дәрілерге қосылады;
- 2. Морфин мен таза күйінде (басқа дәрілерге араластырмай) жанға батып ауырған жерді басып тыныштандыруға қолданады;
- 3. Апиын әр түрлі наркотиктерді дайындауда құрамына қосатын өте бағалы медициналық шикізат;
- 4. пайдаланады;
- 5. Тұқымы өте майлы болғандықтан май алынады;
- 6. Сәндік үшін бұйра көкнәрді гүлзарларды өсіреді;
Апиынның халықтық медицинада алар орны
- 1. Асқазан қатты түйіліп ауырғанда, іші өткенде болар болмас түйірін суға езіп ішкен;
- 2. Қарақұрт, жылан және т.б. шаққанда апиынды езіп щыққан жерге жаққан және азғана мөлшерін ішкен;
- 3. Қазір деп жүрген, беті ісіп кететін ауруға қолданған. Шамадан тыс, жиі қолданып бойларын үйретпеген. Мөлшерінен асырмай қолданса пайдасынан басқа зияны жоқ;
Дереккөздер
- Андреева И.И., Родман Л.С. Ботаника — 3-е, перераб. и доп.. — М, 2005. — Б. 399. — ISBN 5-9532-0114-1.
- “Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Apiyn koknәri lat Papaver argemone koknәrlar tukymdasyna zhatatyn birzhyldyk shoptektes osimdik Apiyn koknәriDүniesi ӨsimdikterSaby KoknәrTukymdasy KoknәrTegi Papaver argemonePapaver argemoneBiologiyalyk sipattamasyҚazakstanda koknәr tuysynyn 11 tүri osedi onyn kobi zhabajy al apiyn koknәri mәdeni tүri Tamyrynyn uzyndygy 20sm sabagy tik tүksiz kokshil zhasyl tүsti biiktigi 100 150sm Zhapyragy kokshil sur tүsti zhapyrak taktasynyn zhiekteri teren irektelgen salaly sagaksyz sabakka kezektese otyrmaly bekinedi Mausymda gүldejdi gүlderi iri zheke zheke ornalasady gүlshogyr kuramajdy Gүlinde 2 tostagansha zhapyraksha gүl zharganga dejin nәzik kүltelerinin syrtyn zhauyp korgap turady gүli ashyla sala dereu tүsip kalady 4kүlte kop atalyk 14 16analyk bolady Kүlteleri tostagansha zhapyrakshasy ishinde zhumyrlana bүktelip zhatady Algash tostaganshanyn ishinde kүlteleri boyausyz ak tүsti birte birte ashylarga zhakyndaganda ozine tәn tүske kyzyl kyzgylt kүlgin ak zhәne t b boyalady Gүli ashyla sala kүltesinin zhumyrlangan katparlary dereu zhazylyp tegisteledi Tostaganshasy ashylmaj turgan kүjin biteugүl nemese gүlshanak buton dejdi Zhemisi kauashak Analyktyn auyzy katajyp sheti irektelip kakpak tәrizdi dongelenip kauashaktyn үstingi zhagyn zhauyp saktalyp kalady Tukymdary ote kop usak bүjrek pishindi ak sur kara tүsti Өsimdiktin barlyk mүshesinde bolatyn bunakty tүtikterinen sүt bklinedi sүti auada tez katajady ony apiyn grekshe opos shyryn dejdi Sүt shyrynynda 20 dan astam alkaloidtar bar olar morfin kodein papaverin koknәrdin latynsha aty protopin tebain zhәne t b Gүldin formulasy K2C4A G displaystyle ast K 2 C 4 A infty G underline infty ApiynApiyn Kone Grekiyada da Egipette de dәri esebinde erte zamannan belgili bolgan Parsy elderinde apiyndy tek dәrigerlerdin ruksatymen koldangan Қytajda apiyn turaly medicinalyk mәlimet 973 zhyly zhazylgan 1669 zhyly agylshyn dәrigeri apiynnyn bәjsheshekpen kosylgan spirttegi eritindisin auruga koldanudyn dәl molsherin anyktagan Apiynnyn belgilengen molsheri artyk bolsa ulandyratynyn eskertken Өsimdiktin barlyk mүshesi uly MorfinAlkoloidtardyn ishinde morfindi 1803 zhyly nemis dәrihanashysy anyktap bolip algan Sertyuner morfinnin untagyn ittin tamagyna kosyp bergende ittin katty ujkyga ketip auyrgan zherin sezbejtindigi anyktalgan Bul preparatty Sertyuner esimimen atagan Orta gasyrlarda apiyndy temeki sekildi tarta bastagan ondaj adam basy ajnalyp bejzhaj bolyp shala ujkyga ketetin bolgan Apiyndy tartu Kishi Aziyadan bastalyp shygyska әsirese Қytajga taralgan 1796 zhyly Қytaj үkimeti apiyn taratuga tyjym salady 1820 zhyldan bastan apiyndy she elderge shygaruga tyjym salyngan Apiyn koknәrinin pajdasy1 Dәrilik osimdik retinde medicinada 500 den astam medicinalyk dәrilerge kosylady 2 Morfin men taza kүjinde baska dәrilerge aralastyrmaj zhanga batyp auyrgan zherdi basyp tynyshtandyruga koldanady 3 Apiyn әr tүrli narkotikterdi dajyndauda kuramyna kosatyn ote bagaly medicinalyk shikizat 4 pajdalanady 5 Tukymy ote majly bolgandyktan maj alynady 6 Sәndik үshin bujra koknәrdi gүlzarlardy osiredi Apiynnyn halyktyk medicinada alar orny1 Askazan katty tүjilip auyrganda ishi otkende bolar bolmas tүjirin suga ezip ishken 2 Қarakurt zhylan zhәne t b shakkanda apiyndy ezip shykkan zherge zhakkan zhәne azgana molsherin ishken 3 Қazir dep zhүrgen beti isip ketetin auruga koldangan Shamadan tys zhii koldanyp bojlaryn үjretpegen Molsherinen asyrmaj koldansa pajdasynan baska ziyany zhok DerekkozderAndreeva I I Rodman L S Botanika 3 e pererab i dop M 2005 B 399 ISBN 5 9532 0114 1 Қazakstan Ұlttyk enciklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet