Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
«Алланың өзі де рас, сөзі де рас...» - Абайдың 1902 ж. жазған өлеңі. Әрқайсысы 4 тармақты 14 шумақтан тұрады. Көлемі 56 жол. Қазақ топырағында Абайға дейін Алланы тану мәселесімен арнайы шұғылданған ойшыл болмаған. Өзін сопылармыз деп атаған тақуалар (әулиелер) да «Алла бір, пайғамбар хақ» дегеннен аспаған. «Алла» бір, неліктен «пайғамбар хақ» деп мәселе нақтылы қойылмаған. Бір сөзбен айтқанда, сенім мен таным арасы ажыратылмаған. Абай болса, Аллаға сену мен оны тану бір ұғым деп қарамайды. Сенім - діни қағида, таным - гносеологиялық ұғым. Алғашқысы, діни идеологияға негіз болса, соңғысы діни философияның категориясы. Бірақ Аллаға сену және оны тану мәселелері - діни сана ауқымындағы үғымдар. Сондықтан осы мәселелермен айналысқан, пікір айтқан адамдарды біз бүгінгі күні діни ойшылдар деп жүрміз. Олай болса, Абайды да діни ойшыл (философ) десек, оны не мадақтаған, не даттағанымыз емес, нақтылы шындық туралы айтылған пікіріміз болса керек. Абай Алланың насихатшысы емес, оны танушы, зерттеуші ойшыл. «Алланың өзі де рас, сөзі де рас, Рас сөз ешуақытта жалған болмас» деп, Абай мәселені діни сана ауқымында қарастырып, бірақ Алланың растығына айырықша көңіл бөлген. Ақын «рас» деген түсінікпен нені айтқалы отыр. Бұл - бір мәселе. Сонымен бірге Алланың өзі ғана рас емес, сөзі де рас дегенде нені меңзеп отыр. Бұл, біріншіден туындайтын екінші мәселе. «Рас» деген қандай болмасын заттың, құбылыстың мәнін, әрі сапалық мөлшерін білдіре алатын өлшем. Заттың рас болуы да, болмауы да мүмкін. Алғашқыда рас болып айқындалған зат, келе-келе мәнсіздене рас емеске айналуы ықтимал. Бірақ рас заттың рас емеске өтуі де рас. Демек, растың бір-ақ мәні бар, ол оның растығы. Бұл «рас» ұғымының бір қыры. «Растың» екінші қырына келсек, сонда растың растығын тану мәселесіне тірелеміз. Бұл философиялық мәселе. Растың растығын тани алмасақ, ол жөнінде не айтуға болады. Онда Алланың барлығына сенуден өзге амал жоқ. Бірақ Абай Алланы рас дегенде, оны ақиқат деп отырған жоқ, танылатын мүмкіндік болмыс ретінде қарастырған.
Абайдың өлеңінің екі жолында «расты» үш рет қолдануы тегін емес. Ол өлеңді қабылдаушының ойына өріс бергендік. «Алланың өзі де рас емес, сөзі де рас», ал керісінше ойланып көрелік. «Алланың өзі де рас, сөзі де рас емес» - сонда «рас» не болғаны. Ақылың бар, сана-сезімің бар, ойлан, түйсін. Алладан өзге қандай расың бар. «Алланың өзі де рас...» - осылай өткен тарихта болған, қазір де солай, болашақта да солай бола бермек. «Рас» бұл мәнінде мәңгіліктің өлшемі. Алла рас, демек, ол мәңгілік - шындық, оның растығы - мәңгіліктігінде.
«Растың» келесі қыры. «Рас» мәңгіліктің өлшемі дедік, бірақ болмыста өткінші жайлар да бар емес пе? Олардың барлығы да рас. Демек, «рас» дегенде біз оның мәңгілігін мойындай отырып, сонымен бірге оның өткіншілігін мойындамасқа болмайды. Сонда бүгінгі «Рас» болған нәрсе, ертең «рас емеске» айналуы мүмкін бе? Жоқ, рас емеске айналатын нағыз растың өзі емес, ол адамдардың «рас» пен «рас еместі» ажырата алмағандықтарынан туған, жалған нәрсені «рас» деп қателесулері. «Рас» әманда рас. Сондықтан Алланың ешқашан жалған болуы (рас емес болуы) мүмкін емес.
Сонымен жалған болмайтын «рас» не дегенге, Абай ол Алланың өзі және сөзі дейді. Бұл мәнде «рас» болмыстың баламасы. Әлемдегі «рас» - болмыс. Болмыс ешуақытта жалған болмақ емес. Абай дүниетанымында Алла - шындық. Демек, шындық рас болса, Алла да рас. Шындық дегеніміз, қарапайым тілмен айтсақ, өмір яғни өмірде бар екеніміз, істеген ісіміз, сөйлеген сөзіміз рас болса, онда Алланың да сөзі мен өзі рас. Қысқасы, шындықты мойындау, Алланы мойындау. Бұл Абай гуманизмінің көзі. Алла ісіне мойын ұсынып, мұсылман болудың Абай айтқан шарты - адамға адамшылық жасау.
- «Алла ішімді айтқызбай біледі ойла,
- Бендесіне қастықпен кінә қойма.
- Распенен таласпа мұмин болсаң,
- Ойла, айттым, адамдық атын жойма!..»
Үшінші жолдағы «Распенен таласпа...» деп отырғаны, ақынның Алла сөзіне күмәнданба дегені. Себебі, Алла жолына түссең, адам атыңды жоймайсын. Алла жолында болсаң, адамдықтан шықпайсын. Абай сонымен Алланы абсолют - шындық ретінде ұсынып, ал оның сөзін жеткізушілер, нәбилер туралы өзгеше пікірде. Алла жолы мен пайғамбар жолын нақтылы ажыратқан. Нәбилер келеді, кетеді, ал Алла - мәңгілік. Нәбилердің келіп-кетуінін себебін Абай өзгеріс арқылы түсіндірген. Өзгермейтін - бір Алла. Өзгеретін - оны танушылар, оның құдіретіне бас июшілер. Адасатын Алла емес, адамдар. Енді «Алланың сөзі де рас...» деген мәселеге нәбилерге қатысты тоқтала кетсек. Алла «еш жерде өзгермейтін» мәңгілік рас қалпында қалса, онда неге бірінен соң бірі нәбилер келмек. Ойлану керек. Өлеңнің бірінші, екінші жолдарында Абай «Алланың өзі де рас, сөзі де рас. Рас сөз ешуақытта жалған болмас» деп, шегелеп тастайды да, үшінші шумақта «Замана, шаруа, мінез күнде өзгерді, Оларға кез-кезімен нәби келді» - дейді. Қайшылық бар ма? Әрине, бар. Бірақ, бұл сырт көзге түсер қайшылық. Мәселенің мәніне үңілсек, былай болып шықпақ. Алланың сөзі ешқашан өзгермек емес, бірақ замана өзгереді. Сол өзгерістерге сай «өлшемді сөзбен» кез-кезіне орай нәби келеді. Егер әр пайғамбар сөзі мәңгілік болса, ол нәби емес, Алла болғаны. Сонда қайшылық Алла сөзінде емес, оның сөзін жеткізуші нәбилер сөздерінде бар. Пайғамбар сөзі де шектеулі, өлшемсіз, шектеусіз тек Алла сөзі. Абайдың дінге реформа жасау қажеттілігін көре білгендігін, осы тұста мойындаған жен. Ислам дінінде иман келтіріп, мұсылман атану үшін Алланың, бір пайғамбардың хақтығын мойындау шарт. Абай бұл шартты бұзып отырған жоқ: «Алланың, пайғамбардың жолындамыз, Ынтамызды бұзбастық иманымыз»,- дейді. Бірақ, Абай дүниетанымда Алланың орны бір басқа, пайғамбар орны бір басқа. Ақын мәңгілік туралы, өмір мәні туралы сөз қозғағанда тарихта аты-есімі бар жеке адамдарды негізге алмайды. Ол мәңгілік ұғымдарды қолданады. Олар Алла мен Адам. Нәбилер де адамдар. Сондықтан Абай философиясында, әдеттегі Ислам дініндегідей, Алла - Расул - Адам болып келмейді, мұнда ортадағы буын жоқ. Абай Алла мен Адам туралы айтады. Бұл діндегі демократия. Адам дамуындағы кедергілерді жою. Алла шексіз, оны танымақ болсаң, өзіңді де шексіз дамыта бер, сонда адамдық атыңды жоймақ түгіл, кәміл мұсылман болғандығың. Абайдың осы ойлары ортодоксиялық ислам шеңберінен шығып жатыр. Ол Алланы танудан адамгершілік, ізгілік туралы ойлар айтқан. Абай ұғымында Алланы сүю адамның жеке басындағы асыл қасиеттерді қастерлеу, адамгершілікті негізгі қағидаға айналдыру, ал ол үшін ең алдымен өзіңді өзің тазалауың қажет. Алланы сүю ізгілікке байланысты жол. Өзің күнә арқалап тұрып Алланы сүйе алмайсың, алдымен күнәңнен арыл, өзіңді өзің ыластан аршы, одан әріде барып хақ жолына түс. Бұл жолға түссең, бойындағы қуатың, ақылың, сезімің өріс алмақ, санаң сәулеленбек. Алланың сүйікті құлы болуға Абай фаталистік мәнде емес, адамның бостандығы үшін шақырады. Адамның жеке басының бостандығы ол адамға тән қасиеттерді дамытқанда ғана болатынын ұлы ақын жақсы білген. «Замана, шаруа, мінез күнде өзгерді...» деп Абай өзгерісті мойындаған. Дүние бір қалыпта тұрмайды, ол күнде өзгерді. Абай Алланың өзгермейтінін нақтылап, басын ашып айтқан. Сонда Алла туралы өлшем мен Адам туралы өлшемнің мәні екі басқа болғаны ма? Алла мен Адамға ортақ өзгеріс заңдылық бар ма, жоқ па, оны Абай айтқысы келмейді. Өмір мәні және болмысы туралы толғана келіп Абай: «Махаббатпен жаратқан адамзатты, Сен де сүй, ол Алланы жаннан тәтті...»- дейді.
Алла - ислам дінінде қудай есімі. Алланы сүюге насихаттаушылар Абайға дейін де көп болған. Ақынның айтып отырғаны - сен Алланы адамзатты махаббатпен жаратқаны үшін сүй деп отыр. Демек, мәселе махаббатқа тірелген. Абай бұл тұста махаббатты Адамға емес Аллаға қатысты айтып отыр, Алла адамзатты махаббатпен жаратқан. Олай болса, махаббат Адамға дейін болған шындық. Демек, махаббаттың субъектісі - Алла. Ол Алланың құдыреті, қуаты, рухы. Бірақ, ол өзіне де танылмаған, сезілген тылсым, әзірше шындыққа айналмаған мүмкіндік. Махаббат Алланың қасиеті, сипаты ретінде шексіз, өлшеусіз шындық. Демек, ол туралы таным да шексіз. Махаббат мәңгі таусылмайтын тақырып. Абайдың «махаббатсыз дүние бос» дейтіні сондықтан. Жалпы өлеңде Абай діни ой-толғамнан Адамға қызмет ететін асыл қасиеттерді уағыздайтын үғым-түсініктерге ерекше тоқталып, жетіспеген жерлерін өз пікірімен толықтырған. Туынды 11 буынды қара өлең ұйқасымен жазылған. Алғаш рет 1909 ж. С.Петербургте жарық көрген «Қазақ ақыны Ибраһим Құнанбайұғылының өлеңі» атты жинақта жарияланды. Өлең басылымдарында аздаған текстол. өзгерістер кездеседі. 1945 жылғы жинақта 1-шумақтың 4-жолы «Алланы танытуға сөз айырмас» болса, қалған ба¬сылымдарда «Алланы танытуға сөзі айырмас» делінген. 1909 жылғы жинақ пен Мүрсейіт қолжазбаларында 10-шумақтың 1- жолы «Адамдар ғибадаттан, сөз қозғаған», 11-шумақтың 4-жолы «Тә уилің білерлік, білімің шың» ретінде берілсе, басылымдар¬да бұл жолдар «Имамдар ғибадаттан сөз қозғаған», «Тә уиліне жетерлік ғылымың шың» деп алынған. Өлең орыс тіліне аударылған.
Дереккөздер
- Абай. Энциклопедия. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, «Атамұра» баспасы, ISBN 5-7667-2949-9
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
| Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Allanyn ozi de ras sozi de ras Abajdyn 1902 zh zhazgan oleni Әrkajsysy 4 tarmakty 14 shumaktan turady Kolemi 56 zhol Қazak topyragynda Abajga dejin Allany tanu mәselesimen arnajy shugyldangan ojshyl bolmagan Өzin sopylarmyz dep atagan takualar әulieler da Alla bir pajgambar hak degennen aspagan Alla bir nelikten pajgambar hak dep mәsele naktyly kojylmagan Bir sozben ajtkanda senim men tanym arasy azhyratylmagan Abaj bolsa Allaga senu men ony tanu bir ugym dep karamajdy Senim dini kagida tanym gnoseologiyalyk ugym Algashkysy dini ideologiyaga negiz bolsa songysy dini filosofiyanyn kategoriyasy Birak Allaga senu zhәne ony tanu mәseleleri dini sana aukymyndagy үgymdar Sondyktan osy mәselelermen ajnalyskan pikir ajtkan adamdardy biz bүgingi kүni dini ojshyldar dep zhүrmiz Olaj bolsa Abajdy da dini ojshyl filosof desek ony ne madaktagan ne dattaganymyz emes naktyly shyndyk turaly ajtylgan pikirimiz bolsa kerek Abaj Allanyn nasihatshysy emes ony tanushy zertteushi ojshyl Allanyn ozi de ras sozi de ras Ras soz eshuakytta zhalgan bolmas dep Abaj mәseleni dini sana aukymynda karastyryp birak Allanyn rastygyna ajyryksha konil bolgen Akyn ras degen tүsinikpen neni ajtkaly otyr Bul bir mәsele Sonymen birge Allanyn ozi gana ras emes sozi de ras degende neni menzep otyr Bul birinshiden tuyndajtyn ekinshi mәsele Ras degen kandaj bolmasyn zattyn kubylystyn mәnin әri sapalyk molsherin bildire alatyn olshem Zattyn ras boluy da bolmauy da mүmkin Algashkyda ras bolyp ajkyndalgan zat kele kele mәnsizdene ras emeske ajnaluy yktimal Birak ras zattyn ras emeske otui de ras Demek rastyn bir ak mәni bar ol onyn rastygy Bul ras ugymynyn bir kyry Rastyn ekinshi kyryna kelsek sonda rastyn rastygyn tanu mәselesine tirelemiz Bul filosofiyalyk mәsele Rastyn rastygyn tani almasak ol zhoninde ne ajtuga bolady Onda Allanyn barlygyna senuden ozge amal zhok Birak Abaj Allany ras degende ony akikat dep otyrgan zhok tanylatyn mүmkindik bolmys retinde karastyrgan Abajdyn oleninin eki zholynda rasty үsh ret koldanuy tegin emes Ol olendi kabyldaushynyn ojyna oris bergendik Allanyn ozi de ras emes sozi de ras al kerisinshe ojlanyp korelik Allanyn ozi de ras sozi de ras emes sonda ras ne bolgany Akylyn bar sana sezimin bar ojlan tүjsin Alladan ozge kandaj rasyn bar Allanyn ozi de ras osylaj otken tarihta bolgan kazir de solaj bolashakta da solaj bola bermek Ras bul mәninde mәngiliktin olshemi Alla ras demek ol mәngilik shyndyk onyn rastygy mәngiliktiginde Rastyn kelesi kyry Ras mәngiliktin olshemi dedik birak bolmysta otkinshi zhajlar da bar emes pe Olardyn barlygy da ras Demek ras degende biz onyn mәngiligin mojyndaj otyryp sonymen birge onyn otkinshiligin mojyndamaska bolmajdy Sonda bүgingi Ras bolgan nәrse erten ras emeske ajnaluy mүmkin be Zhok ras emeske ajnalatyn nagyz rastyn ozi emes ol adamdardyn ras pen ras emesti azhyrata almagandyktarynan tugan zhalgan nәrseni ras dep katelesuleri Ras әmanda ras Sondyktan Allanyn eshkashan zhalgan boluy ras emes boluy mүmkin emes Sonymen zhalgan bolmajtyn ras ne degenge Abaj ol Allanyn ozi zhәne sozi dejdi Bul mәnde ras bolmystyn balamasy Әlemdegi ras bolmys Bolmys eshuakytta zhalgan bolmak emes Abaj dүnietanymynda Alla shyndyk Demek shyndyk ras bolsa Alla da ras Shyndyk degenimiz karapajym tilmen ajtsak omir yagni omirde bar ekenimiz istegen isimiz sojlegen sozimiz ras bolsa onda Allanyn da sozi men ozi ras Қyskasy shyndykty mojyndau Allany mojyndau Bul Abaj gumanizminin kozi Alla isine mojyn usynyp musylman boludyn Abaj ajtkan sharty adamga adamshylyk zhasau Alla ishimdi ajtkyzbaj biledi ojla Bendesine kastykpen kinә kojma Raspenen talaspa mumin bolsan Ojla ajttym adamdyk atyn zhojma Үshinshi zholdagy Raspenen talaspa dep otyrgany akynnyn Alla sozine kүmәndanba degeni Sebebi Alla zholyna tүssen adam atyndy zhojmajsyn Alla zholynda bolsan adamdyktan shykpajsyn Abaj sonymen Allany absolyut shyndyk retinde usynyp al onyn sozin zhetkizushiler nәbiler turaly ozgeshe pikirde Alla zholy men pajgambar zholyn naktyly azhyratkan Nәbiler keledi ketedi al Alla mәngilik Nәbilerdin kelip ketuinin sebebin Abaj ozgeris arkyly tүsindirgen Өzgermejtin bir Alla Өzgeretin ony tanushylar onyn kudiretine bas iyushiler Adasatyn Alla emes adamdar Endi Allanyn sozi de ras degen mәselege nәbilerge katysty toktala ketsek Alla esh zherde ozgermejtin mәngilik ras kalpynda kalsa onda nege birinen son biri nәbiler kelmek Ojlanu kerek Өlennin birinshi ekinshi zholdarynda Abaj Allanyn ozi de ras sozi de ras Ras soz eshuakytta zhalgan bolmas dep shegelep tastajdy da үshinshi shumakta Zamana sharua minez kүnde ozgerdi Olarga kez kezimen nәbi keldi dejdi Қajshylyk bar ma Әrine bar Birak bul syrt kozge tүser kajshylyk Mәselenin mәnine үnilsek bylaj bolyp shykpak Allanyn sozi eshkashan ozgermek emes birak zamana ozgeredi Sol ozgeristerge saj olshemdi sozben kez kezine oraj nәbi keledi Eger әr pajgambar sozi mәngilik bolsa ol nәbi emes Alla bolgany Sonda kajshylyk Alla sozinde emes onyn sozin zhetkizushi nәbiler sozderinde bar Pajgambar sozi de shekteuli olshemsiz shekteusiz tek Alla sozi Abajdyn dinge reforma zhasau kazhettiligin kore bilgendigin osy tusta mojyndagan zhen Islam dininde iman keltirip musylman atanu үshin Allanyn bir pajgambardyn haktygyn mojyndau shart Abaj bul shartty buzyp otyrgan zhok Allanyn pajgambardyn zholyndamyz Yntamyzdy buzbastyk imanymyz dejdi Birak Abaj dүnietanymda Allanyn orny bir baska pajgambar orny bir baska Akyn mәngilik turaly omir mәni turaly soz kozgaganda tarihta aty esimi bar zheke adamdardy negizge almajdy Ol mәngilik ugymdardy koldanady Olar Alla men Adam Nәbiler de adamdar Sondyktan Abaj filosofiyasynda әdettegi Islam dinindegidej Alla Rasul Adam bolyp kelmejdi munda ortadagy buyn zhok Abaj Alla men Adam turaly ajtady Bul dindegi demokratiya Adam damuyndagy kedergilerdi zhoyu Alla sheksiz ony tanymak bolsan ozindi de sheksiz damyta ber sonda adamdyk atyndy zhojmak tүgil kәmil musylman bolgandygyn Abajdyn osy ojlary ortodoksiyalyk islam shenberinen shygyp zhatyr Ol Allany tanudan adamgershilik izgilik turaly ojlar ajtkan Abaj ugymynda Allany sүyu adamnyn zheke basyndagy asyl kasietterdi kasterleu adamgershilikti negizgi kagidaga ajnaldyru al ol үshin en aldymen ozindi ozin tazalauyn kazhet Allany sүyu izgilikke bajlanysty zhol Өzin kүnә arkalap turyp Allany sүje almajsyn aldymen kүnәnnen aryl ozindi ozin ylastan arshy odan әride baryp hak zholyna tүs Bul zholga tүssen bojyndagy kuatyn akylyn sezimin oris almak sanan sәulelenbek Allanyn sүjikti kuly boluga Abaj fatalistik mәnde emes adamnyn bostandygy үshin shakyrady Adamnyn zheke basynyn bostandygy ol adamga tәn kasietterdi damytkanda gana bolatynyn uly akyn zhaksy bilgen Zamana sharua minez kүnde ozgerdi dep Abaj ozgeristi mojyndagan Dүnie bir kalypta turmajdy ol kүnde ozgerdi Abaj Allanyn ozgermejtinin naktylap basyn ashyp ajtkan Sonda Alla turaly olshem men Adam turaly olshemnin mәni eki baska bolgany ma Alla men Adamga ortak ozgeris zandylyk bar ma zhok pa ony Abaj ajtkysy kelmejdi Өmir mәni zhәne bolmysy turaly tolgana kelip Abaj Mahabbatpen zharatkan adamzatty Sen de sүj ol Allany zhannan tәtti dejdi Alla islam dininde kudaj esimi Allany sүyuge nasihattaushylar Abajga dejin de kop bolgan Akynnyn ajtyp otyrgany sen Allany adamzatty mahabbatpen zharatkany үshin sүj dep otyr Demek mәsele mahabbatka tirelgen Abaj bul tusta mahabbatty Adamga emes Allaga katysty ajtyp otyr Alla adamzatty mahabbatpen zharatkan Olaj bolsa mahabbat Adamga dejin bolgan shyndyk Demek mahabbattyn subektisi Alla Ol Allanyn kudyreti kuaty ruhy Birak ol ozine de tanylmagan sezilgen tylsym әzirshe shyndykka ajnalmagan mүmkindik Mahabbat Allanyn kasieti sipaty retinde sheksiz olsheusiz shyndyk Demek ol turaly tanym da sheksiz Mahabbat mәngi tausylmajtyn takyryp Abajdyn mahabbatsyz dүnie bos dejtini sondyktan Zhalpy olende Abaj dini oj tolgamnan Adamga kyzmet etetin asyl kasietterdi uagyzdajtyn үgym tүsinikterge erekshe toktalyp zhetispegen zherlerin oz pikirimen tolyktyrgan Tuyndy 11 buyndy kara olen ujkasymen zhazylgan Algash ret 1909 zh S Peterburgte zharyk korgen Қazak akyny Ibraһim Қunanbajugylynyn oleni atty zhinakta zhariyalandy Өlen basylymdarynda azdagan tekstol ozgerister kezdesedi 1945 zhylgy zhinakta 1 shumaktyn 4 zholy Allany tanytuga soz ajyrmas bolsa kalgan ba sylymdarda Allany tanytuga sozi ajyrmas delingen 1909 zhylgy zhinak pen Mүrsejit kolzhazbalarynda 10 shumaktyn 1 zholy Adamdar gibadattan soz kozgagan 11 shumaktyn 4 zholy Tә uilin bilerlik bilimin shyn retinde berilse basylymdar da bul zholdar Imamdar gibadattan soz kozgagan Tә uiline zheterlik gylymyn shyn dep alyngan Өlen orys tiline audarylgan DerekkozderAbaj Enciklopediya Almaty Қazak enciklopediyasynyn Bas redakciyasy Atamura baspasy ISBN 5 7667 2949 9Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet