Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Аккад империясы — осыдан шамамен 4300 жыл бұрын Месопотамияда құрылған алғашқы империя, тарихта құрылған бірінші империя деп есептеледі. Ол Аккад қаласын центр етіп, оның айналасын да қамтыған болып, тарихи кітаптарда біртұтас Аккад деп аталады. Империя Аккадттықтар мен Шумерлерді біріктіріп басқарған болатын. Аккад империясы бүкіл Месопотамияға, Левантқа, және Анатолияға дейін ықпал етті, Арабия түбегіндегі Ділмун мен Маганға (қазіргі Бахрейн мен Оман) әскер аттандырады.
| Аккад империясы Аккадша: 𒆳𒌵𒆠 - māt Akkadi. Шумерше: 𒀀𒂵𒉈𒆠 - a-ga-de. Империя | |||||||
| |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||
 | |||||||
| Астанасы | Аккад қаласы | ||||||
| Тіл(дер)і | Аккад тілі, | ||||||
| Діні | |||||||
| Аумағы | 30 000км2 - 650 000км2 | ||||||
| Халқы | Аккадтықтар, Шумерлер, басқалар | ||||||
| Басқару формасы | Монархия | ||||||
| - 2316 - 2261ж б.з.д. | Аккадтық Саргон (Шарруккин) | ||||||
| әлемнің төрт тарапының билеушісі | |||||||
| Тарихы | |||||||
| - | Қола дәуірі | ||||||
Б.з.д. 3-ші мыңжылдықта, Аккадтықтар мен Шумерлер қос тілді ортақ мәдениет қалыптастырады. Аккад тілі шығыс семит тілі жүйесінде болып, біртіндеп Шумер тілінен күшейе бастады, оның нақты уақыты әлі таласты болса да, зерттеушілер 3-ші және 2-нші мыңжылдықтар арасы деп топшылайды.
Аккад империясын б.з.д. 2330 жылдар шамасында Аккад қаласы билеушісі Аккадтық Саргон қалаған болатын. Ол әуелі (Шумер) елі билеушісін талқандап, Аккад княздігін құрады. Кейін Умма патшасы Лугальзагесиге соққы беріп, Оңтүстік Месопотамияны жаулап алады.
Аккад империясының саяси көркею мезгілі б.з.д. 24-ші ғасырдан б.з.д. 22-ші ғасырлар арасында болып, Аккадтық Сарагонның жаулау шайқастарынан басталады. Саргон және оның мұрагерлері Аккад тілін Елам (Elam) және Гутиум (Gutium) секілді көрші мемлекеттерге таратты.
Аккад тарихтағы бірінші империя деп есептеледі, бірақ нақты мағынасы әлі талас үстінде, әсіресе олардан ерте құрылған Шумер мемлекеті әлі де зерттелу үстінде.
Аккад империясын Гутилер құлатқан соң, Месопотамия халқы екі негізгі Аккадтілді ұлт болып қалыптасты: солтүстікте Ассирия және бірнеше ғасыр кейін құрылған оңтүтігіндегі Вавилон.
Тарихи зерттелуі
Қазіргі таңда ғалымдар шумер және аккад тілдерінде жазылған аккад дәуірінің 7000-ға жуық мәтінін құжаттады. Ассирия және Вавилония секілді кейінгі мемлекеттердің көптеген мәтіндері де Аккад империясына қатысты айтады.
Зор талпынысқа қарамастан, Аккад империясын түсіну оның астанасы Аккад қаласының орыны әлі анықталмауының шектемесіне ұшырап отыр. Археологиялық орындардың дәлме-дәл анықталуы артефакт жиынтықтарын Алғашқы Династия кезеңнен басталады деп ойлау мен Аккадтық деп есептеу арасында нақты айырмашылықтық болмауының шектемесіне ұшырады. Сосын, Аккадтық деп саналатын материалдар Ур III кезеңінде де қолданылуын жалғастырады.
Аккад құлағаннан кейін Ассирияның бір бөлігі болды делінетін қазіргі Сирияның солтүстік-шығысындағы жоғарғы Хабур аймағында таяуда жүргізілген қазба жұмыстарынан Аккад империясына қатысты жаңа мәліметтер қолға түсті. Мысалы, Тел Мозандағы (ежелгі Уркеш) қазба жұмыстары арқылы Тарам-агаде (Tar'am-Agade) делінетін Нарам-Синнің бұрыннан белгісіз қызы бейтаныс жергілікті билеушімен (эндан) үйленген болуы мүмкін екендігі белгілі болды. Телл Лейланға (Tell Leilan, ежелгі Шехна / Шубат-Энлил, Shekhna/Shubat-Enlil) жақын маңдағы қазба нәтижелерін пайдаланып, ғалымдар 4.2 мың жылда бір қайталанатын құрғақшылық кенет Аккад империясында болуынан империя құлаған болуы мүмкін деп есептеді. Бұл климаттықтың Месопотамияға, әсіресе Аккад империясына әсері қазір қызу талқыланып жатыр.
Тел Бракт жүргізілген қазба жұмыстары бойынша, аккадтықтар әкімшілік орталық ретінде пайдалану үшін осы жерде қайтадан қала (Брак", немесе "Нагар") салады. Қалада екі үлкен ғимарат болған: біреуі ғибадатхана, сарай, аула кешені және үлкен пештер кешені.
Библияның "Жаратылым" 10:10-12 бөлімінде Аккад "ұлы қала" деп сипатталады:
"Нимрод патшалығының бастауы Бабыл, Эрех, Аккад, Шынар жеріндегі Калне. Осы жерден аттанған ол Ассирияға барып (сол ұлы қалаларға ұқсас) Ниневи, Рехебут-Ир, және Нинавеһ пен Калаһ арасындаы Ресенді құрды."
Нимродтың кімдігі белгісіз немесе таласты тақырып, кейбіреулер Нимродты Аккадтық Саргон десе, басқалары оны Урук қаласының негізін қалаған аңыз тұлға Гильгамешпен салыстырған.
Мезгілі және кезеңі
Аккад кезеңі деп ежелгі Таяу Шығыстың орта хронологиясы бойынша б.з.д.2334-б.з.д.2154жж аралығына, немесе Ежелгі Таяу Шығыстың қысқа хронологиясы бойынша б.з.д.2270-б.з.д.2083 аралығын айтамыз. Оның алдында Месопотамияның ерте династикалық кезеңі (ED) болғаны, ал одан кейін Ур ІІІ кезеңі болғаны мәлім. Мысалы: Аккадтық Саргон дәурендеуі кейінгі ED кезеңіне тұспа-тұс келеді, ал Ақкадтың соңғы патшалары Гутилер патшалығы патшаларымен бір мезгілде екі қалаға - Урук пен Лагаш - билік жүргізеді. Аккадтық кезең қазіргі замандағы EB IV (Израильде), EB IVA және EJ IV (Сирияда), және EB IIIB (Түркияда) қатарлыларға сай келеді.
Әміршілер реті мен мезгілі
Аккад патшаларының үстемдік тәртібі анықталған. Бірақ олар билеген уақыт мөлшермен алыған (негізінен б.з.д.1200 жылдан бұрынғы қола дәуір деректері анық емес.
| Әміршілер | Орта Хронология Барлық уақыт б.з.д. | Әулет ағашы | |
|---|---|---|---|
| Аккадтық Саргон |  | 2334–2279 |  |
 | 2278–2270 | ||
 | 2269–2255 | ||
| Аккадтық |  | 2254–2218 | |
 | 2217–2193 | ||
| Акккадтық |  | 2189–2169 | |
 | 2168–2154 |
Империяның тарихы мен дамуы
Аккадтық Саргоннан бұрын
Аккад империясы атауы өңір атауынан және Аккад қаласының атауынан шыққан болып, екеуі де Тигр және Евфрат өзендері түйіскен тұсқа орналасқан. Аккад қаласы әлі жер бетінде анықталмағанымен, оны түрлі тарихи мәтінді дереккөздерден байқауға болады. Олардың арасында Саргон патшалығына қатысты да мәтін бар. Аккад есімі аккад тілінен шыққан сөз емес және Аккад қаласы Саргонға дейін де бар болған болуы мүмкін.
Аккадтық Саргон
Аккадтың Саргон Урук шайқасында Лугал-заге-сиді (Lugal-zage-si) жеңіп және тұтқындап, оның империясын басып алады. Аккад тіліндегі ең алғашқы жазбалар Саргон заманын жазып қалдырған. Саргон Лаибум (La'ibum), немесе Итти-Белдің (Itti-Bel) ұлы, бағбан болған, бәлкім иштар мен инанның діни қыдметкері болған. Ассирия заманындағы Саргонға қатысты бір аңызда бұл туралы айтылады:
Менің анам періште сипатты еді, ал әкемді білмейтінмін. Әкемнің ағалары тауды жақсы көрген екен. Менің қалам - Евфрат жағалауында орналасқан Азурпирану (Azurpiranu, жабайы шөп өскен шөл дала) болатын. Менің періште сипатты анам маған жүкті болған соң, мені жасырын түрде дүниеге әкеледі. Ол мені ши себетке салып, қарамаймен қақпағын жабады. Сосын мені бойымнан аспайтын өзенге тастайды. Өзен мені қалқытып су тартатын Ақкиге (Akki) апарады. Су тартатын Акки мені өзінің баласы ретінде қабылдап, тәрбиелеп өсірді. Ақки су тартты, ал мені өзінің бағбаны етіп тағайындады. Мен бағбан болған кезімде Иштар маған махаббатын бағыштады, және төрт (елу?) ... жыл мен патшалық құрдым.
Саргонға қатысты келесі деректер оның анасы «энту» (entu) діни қызметкері (бас діни қызметкер) екенін айтады. Бұл деректер оның асыл ақсүйек тұқымнан екенін әдейі білдіру үшін айтылуы мүмкін, өйткені ондай жоғары деңгейге тек жоғары дәрежелі отбасы мүшесі ғана қол жеткізе алады.
Алғашында Саргон семиттік Ур-Забаба атты Киш (шумер) патшасына шарапшы (Rabshakeh, ордада шарап құюшы) болады, кейін суару арналарын тазарту міндетіне жауап беретін бағбан болады. Ол заманда король шарапшысы болу көрнекті саяси мансап есептелген, ол әрі патшаға жақын болады, әрі лауазымы аталмайтын әр түрлі жоғары міндеттерді иелейді. Бұл оның тәрбие көрген біртоп қызметкерге ие болуына жол ашады, бәлкім солар Саргонның алғашқы әскері болған болуы мүмкін. Саргон Ур-Забабаны тақтан түсіріп, өзі патша болады және содан бастап ол айналасындағы елдерді жаулау соғысына аттанады. Саргон Сирия мен Қанаан (Canaan) жеріне төрт рет басып кіреді және үш жылда "батысындағы" елдерді бойсұндырып, оларды Месопотамиямен түбегейлі біріктіріп, біртұтас империя құрады.
Бірақ Саргон бұл процессті одан ары жалғастырып, айналасындағы көптеген аймақтарды соғыспен жаулап, батыста Жерорта теңізіндегі Кипрге (Cyprus, Kaptara) дейін жетеді; солтүстікте алыстағы тауларға дейін жетеді, (кейінгі Хетт (Hittite) тілі мәтіндерінде айтылғанындай, Саргон Пурушанда (Burushanda) патшасы (Nur-Dagan, кейде Nurdaggan) соғысып, Анатолияға ішкерлеп енеді); шығыста ол Эламнан (Elam) өтеді; оңтүстікте Маганға (Magan, Оман) дейін барады. Маган бұл империяға 56 жыл тәуелді болады, ал оны Саргон 4 жыл билейді. Ол басып алған бұл территориялардың бұрынғы қарсылас билеушілерінің орнын Аккад қаласының адал ақсүйектеріне алмастыру арқылы өз билігін нығайтады.
Сауда-саттық істері Анадолының күміс кеніштерінен бастап қазіргі Ауғанстандағы Лапис Лазули шахталарына, Ливан балқарағайлары мен Маган мысына дейін кеңейді. Шумер және Аккад бұл шоғырлануы Месопотамияның өсіп келе жатқан экономика және саяси күшін көрсетті. Империяның қоржыны Ассирияның жаңбырмен қоректенетін ауылшаруашылық жүйесіне түскен табыспен толды және бидай өндірісін бақылау үшін бекіністер тізбегі салынды.
Саргонның ескерткіштері оның жеңістерінің құрметіне Жерорта теңізі жағалауында орнатылды, жаулап алынған жерлердің олжасымен қалалар мен сарайлар салынды. Элам мен Месопотамияның солтүстік бөлігі (Ассирия / Субарту) де бағындырылды және Шумерде болған көтерілістер бастырылды. (Canaan) мен Гутиюм (Gutium) патшасы Сарлакқа (Sarlak) қарсы жорықтар басталған жылдарға қатысты келісімшарттық тақтайшалар табылды. Саргон сонымен бірге «төрт төңіректі жауладым» деп мақтанды: Аккадқа солтүстікте Ассирия, оңтүстікте Шумер, шығыста Элам және батыста бағынды. Кейбір тарихнамалық мәтіндерде, ол Вавилон қаласын (Баб-илу, Bab-ilu) қалпына келтіргені айтылады.
Саргон бүкіл өмірінде шумер құдайларына, әсіресе қамқоршы Құдайы (Иштар, Inanna, Ishtar), Киш соғыс құдайы (Zababa) ерекше құрмет көрсетті. Ол өзін « (Anu) діни қызметкері» және « (Enlil) құдіретті (ensi)» деп атады. Саргонның қызы (Enheduanna) (Ur) ғибадатханада (Nanna) діни қызметкер болды.
Саргон билігінің соңғы кезінде қиыншылықтар көбейді. Кейінгі Вавилон мәтінінде былай делінген:
Ол қартайған шағында барлық жерде оған қарсы көтеріліс болып, оны Ақкадта (қала) қоршауға алады. Бірақ ол соғысқа аттанды және оларды жеңді, оларды тізе бүктірді және олардың үлкен әскерін жойды.
Бұл оқиға Элам соғысында болған, онда Саргонды Аван патшасы бастаған коалициялық армияны жеңіп, жеңілгендерді вассалы болуға мәжбүрледі.
Сәл кейін тағы бір қарсылық басталды:
Жоғарғы елдегі Субарту (Subartu, Ассирияның таулық тайпалары) толассыз шабуыл жасады, бірақ олар Саргон әскеріне ақыры бойсұнды, Саргон олардың қонысына база құрды, әрі оларды қатты қырғындады.
Дереккөздер
- Mallowan, M. E. L. (1936). "The Bronze Head of the Akkadian Period from Nineveh". Iraq 3 (1): 104–110. 4241589.
- Making Europe: People, Politics, and Culture. 2007, Cengage Learning, https://books.google.com/books?id=HumKY7fn9cMC&pg=PA15
- Mish, Frederick C., Editor in Chief. "Akkad" Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary. ninth ed. Springfield, MA: Merriam-Webster 1985. ISBN: 0-87779-508-8
- Deutscher, Guy Syntactic Change in Akkadian: The Evolution of Sentential Complementation — Oxford University Press US, 2007. — P. 20–21. — ISBN 978-0-19-953222-3.
- Sargonic Akkadian: A Historical and Comparative Study of the Syllabic Texts — Otto Harrassowitz Verlag. — P. 2. — ISBN 9783447051729.
- Woods, C. Bilingualism, Scribal Learning, and the Death of Sumerian. S.L. Sanders (ed) Margins of Writing, Origins of Culture: 91–120 (2006).
- Қазақ энциклопедиясы, I том, Аккад патшалығы
- Zettler (2003), p. 20. "Brinkman's chronology places Sargon's accession at 2334, his successors, Naram-Suen and Sharkalisharri, under whom the dynasty presumably collapsed, at 2254–2218 and 2217–2193, respectively, and the Third Dynasty of Ur at 2112–2004. however, Brinkman noted that if Hallo's 40-year Gutian interregnum is correct then the Dynasty of Akkade would have to be dated 2293–2113. The middle chronology, however, is under attack, with various scholars arguing strongly in favor of a low(er) chronology and for various reasons. Without going into detail, Boese has placed Sargon's accession at shortly after 2250 (1982), Gasche, Armstrong, Cole and Gurzadyan at 2200 (1998) and Reade at 2180 (2001), with the Third Dynasty of Ur moved according."
- F Leo Oppenhiem – Ancient Mesopotamia
- Liverani (1993), p. 3. "The factual criticism is that empires existed even before Akkad: or more properly that the term and concept of 'empire' has been recently applied (on not worse grounds than in the case of Akkad) to other older cases, from the Uruk of the late-Uruk period to the Ebla of the royal archives, to the very state formations of the Sumerian south in the period called in fact 'proto-imperial'. In no case is the Akkad empire an absolute novelty [...] 'Akkad the first empire' is therefore subject to criticism not only as for the adjective 'first' but especially as for the noun 'empire'.
- Schrakamp, Ingo (2013). "The Encyclopedia of Ancient History". In Bagnall, Roger S.. The Encyclopedia of Ancient History. Chicago: Blackwell. pp. 6045–6047. ISBN 9781444338386.
- Wall-Romana, Christophe (1990). "An Areal Location of Agade". Journal of Near Eastern Studies 49 (3): 205–245.
- (1975), "Kish, Akkad and Agade", Journal of the American Oriental Society 95 (3): 434–453
- McMahon Augusta The Early Dynastic to Akkadian Transition. The Area WF Sounding at Nippur — Chicago: Oriental Institute. — ISBN 978-1-885923-38-7.
- Tar’am-Agade, Daughter of Naram-Sin, at Urkesh // Of Pots and Plans. Papers on the Archaeology and History of Mesopotamia and Syria presented to David Oates in Honour of his 75th Birthday — London: Nabu, 2002. — P. 11–31. — ISBN 978-1897750629.
- Weiss, H (1993). "The Genesis and Collapse of Third Millennium North Mesopotamian Civilization". Science 261 (5124): 995–1004. Bibcode 1993Sci...261..995W. :10.1126/science.261.5124.995. 0036-8075. 17739617. http://revistas.ucm.es/index.php/ILUR/article/view/61022.
- Wiener, Malcolm H. (2014). "The Interaction of Climate Change and Agency in the Collapse of Civilizations ca. 2300–2000 BC". Radiocarbon 56 (4): S1–S16. :10.2458/azu_rc.56.18325.
- J. Oates (2004), pp. 5–8. "Following the destruction of the city sometime in the twenty-third century BC, Nagar was rebuilt by officials of the Akkadian Dynasty as a major centre of their provincial administration, a fact clearly attested in the cuneiform documents from this site."
- Oates, David; Oates, Joan (1989). "Akkadian Buildings at Tell Brak". Iraq 51: 193–211. 4200303.
- American Standard Version (1901)
- Douglas N. Petrovich: "Identifying Nimrod of Genesis 10 with Sargon of Akkad by Exegetical and Archaeological Means", Journal of the Evangelical Theological Society, 2013. https://www.academia.edu/2184113/_2013_Identifying_Nimrod_of_Genesis_10_with_Sargon_of_Akkad_by_Exegetical_and_Archaeological_Means
- The Legacy of Mesopotamia — New York: Oxford University Press, 1997. — P. 116. — ISBN 9780198149460.
- Pruß, Alexander (2004), "Remarks on the Chronological Periods", in Lebeau, Marc; Sauvage, Martin, Atlas of Preclassical Upper Mesopotamia, Subartu, 13, pp. 7–21, ISBN 978-2503991207
- van de Mieroop M. A History of the Ancient Near East, ca. 3000–323 BC — Malden: Blackwell, 2007. — ISBN 978-0-631-22552-2.
- The Age of Agade: Inventing Empire in Ancient Mesopotamia — Routledge. — P. 3. — ISBN 9781317415527.
- Nigro, Lorenzo (1998). "The Two Steles of Sargon: Iconology and Visual Propaganda at the Beginning of Royal Akkadian Relief". Iraq (British Institute for the Study of Iraq) 60: 92. 4200454.
- Foster, Benjamin R. (2013), "Akkad (Agade)", in Bagnall, Roger S., The Encyclopedia of Ancient History, Chicago: Blackwell, pp. 266–267, :10.1002/9781444338386.wbeah01005, ISBN 9781444338386
- Georges Roux (1996), Ancient Iraq (3rd Edition)(Penguin Harmondsworth)
- Stiebing Jr H. William Ancient Near Eastern History and Culture — Pearson Longman; University of New Orleans, 2009. — P. 69.
- Sargon, :10.1163/1574-9347_bnp_e1101500
- Samuel Noah Kramer, The Sumerians, Chicago University Press, 1971, Script error: No such module "Catalog lookup link".Script error: No such module "check isxn".
- Stiebing Jr H. William Ancient Near Eastern History and Culture — Pearson Longman; University of New Orleans, 2009. — P. 70.
- The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State — Cambridge University Press. — P. 104. — ISBN 9780521564960.
- Royal City of Susa: Ancient Near Eastern Treasures in the Louvre — Metropolitan Museum of Art. — P. 162–163.
- Nigro, Lorenzo (1998). "The Two Steles of Sargon: Iconology and Visual Propaganda at the Beginning of Royal Akkadian Relief". Iraq (British Institute for the Study of Iraq) 60: 89 Note 14. 4200454.
- Даллли бұл деректі Аккадтық Саргон емес, Ассириялық болуы мүмкін деп болжайды. Stephanie Dalley, "Babylon as a Name for Other Cities Including Nineveh", in [1] Мұрағатталған 30 шілденің 2012 жылы. Proceedings of the 51st , Oriental Institute SAOC 62, pp. 25–33, 2005
- Ancient Near Eastern History and Culture — Pearson Longman; University of New Orleans, 2009. — P. 71.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Akkad imperiyasy osydan shamamen 4300 zhyl buryn Mesopotamiyada kurylgan algashky imperiya tarihta kurylgan birinshi imperiya dep esepteledi Ol Akkad kalasyn centr etip onyn ajnalasyn da kamtygan bolyp tarihi kitaptarda birtutas Akkad dep atalady Imperiya Akkadttyktar men Shumerlerdi biriktirip baskargan bolatyn Akkad imperiyasy bүkil Mesopotamiyaga Levantka zhәne Anatoliyaga dejin ykpal etti Arabiya tүbegindegi Dilmun men Maganga kazirgi Bahrejn men Oman әsker attandyrady Akkad imperiyasy Akkadsha 𒆳𒌵𒆠 mat Akkadi Shumershe 𒀀𒂵𒉈𒆠 a ga de Imperiya 2316 2137 b z d 1931 zhyly tabylgan akkad bileushisinin kola basy Akkadtyk Sargon Sargon nemese mүmkin Sargonnyn nemeresi Naram Sin bejnelengen Roemer und Pelizaeus Museum Hildesheim murazhajy kalpyna keltirgen nuskasy Tүpnuskasy saktalgan 2003 zhylgy tonaushylyk kezinde zhogalgan Astanasy Akkad kalasyTil der i Akkad tili DiniAumagy 30 000km2 650 000km2Halky Akkadtyktar Shumerler baskalarBaskaru formasy Monarhiya 2316 2261zh b z d Akkadtyk Sargon Sharrukkin әlemnin tort tarapynyn bileushisiTarihy Қola dәuiri B z d 3 shi mynzhyldykta Akkadtyktar men Shumerler kos tildi ortak mәdeniet kalyptastyrady Akkad tili shygys semit tili zhүjesinde bolyp birtindep Shumer tilinen kүsheje bastady onyn nakty uakyty әli talasty bolsa da zertteushiler 3 shi zhәne 2 nshi mynzhyldyktar arasy dep topshylajdy Akkad imperiyasyn b z d 2330 zhyldar shamasynda Akkad kalasy bileushisi Akkadtyk Sargon kalagan bolatyn Ol әueli Shumer eli bileushisin talkandap Akkad knyazdigin kurady Kejin Umma patshasy Lugalzagesige sokky berip Ontүstik Mesopotamiyany zhaulap alady Akkad imperiyasynyn sayasi korkeyu mezgili b z d 24 shi gasyrdan b z d 22 shi gasyrlar arasynda bolyp Akkadtyk Saragonnyn zhaulau shajkastarynan bastalady Sargon zhәne onyn muragerleri Akkad tilin Elam Elam zhәne Gutium Gutium sekildi korshi memleketterge taratty Akkad tarihtagy birinshi imperiya dep esepteledi birak nakty magynasy әli talas үstinde әsirese olardan erte kurylgan Shumer memleketi әli de zerttelu үstinde Akkad imperiyasyn Gutiler kulatkan son Mesopotamiya halky eki negizgi Akkadtildi ult bolyp kalyptasty soltүstikte Assiriya zhәne birneshe gasyr kejin kurylgan ontүtigindegi Vavilon Tarihi zertteluiҚazirgi tanda galymdar shumer zhәne akkad tilderinde zhazylgan akkad dәuirinin 7000 ga zhuyk mәtinin kuzhattady Assiriya zhәne Vaviloniya sekildi kejingi memleketterdin koptegen mәtinderi de Akkad imperiyasyna katysty ajtady Zor talpynyska karamastan Akkad imperiyasyn tүsinu onyn astanasy Akkad kalasynyn oryny әli anyktalmauynyn shektemesine ushyrap otyr Arheologiyalyk oryndardyn dәlme dәl anyktaluy artefakt zhiyntyktaryn Algashky Dinastiya kezennen bastalady dep ojlau men Akkadtyk dep esepteu arasynda nakty ajyrmashylyktyk bolmauynyn shektemesine ushyrady Sosyn Akkadtyk dep sanalatyn materialdar Ur III kezeninde de koldanyluyn zhalgastyrady Akkad kulagannan kejin Assiriyanyn bir boligi boldy delinetin kazirgi Siriyanyn soltүstik shygysyndagy zhogargy Habur ajmagynda tayauda zhүrgizilgen kazba zhumystarynan Akkad imperiyasyna katysty zhana mәlimetter kolga tүsti Mysaly Tel Mozandagy ezhelgi Urkesh kazba zhumystary arkyly Taram agade Tar am Agade delinetin Naram Sinnin burynnan belgisiz kyzy bejtanys zhergilikti bileushimen endan үjlengen boluy mүmkin ekendigi belgili boldy Tell Lejlanga Tell Leilan ezhelgi Shehna Shubat Enlil Shekhna Shubat Enlil zhakyn mandagy kazba nәtizhelerin pajdalanyp galymdar 4 2 myn zhylda bir kajtalanatyn kurgakshylyk kenet Akkad imperiyasynda boluynan imperiya kulagan boluy mүmkin dep eseptedi Bul klimattyktyn Mesopotamiyaga әsirese Akkad imperiyasyna әseri kazir kyzu talkylanyp zhatyr Tel Brakt zhүrgizilgen kazba zhumystary bojynsha akkadtyktar әkimshilik ortalyk retinde pajdalanu үshin osy zherde kajtadan kala Brak nemese Nagar salady Қalada eki үlken gimarat bolgan bireui gibadathana saraj aula kesheni zhәne үlken peshter kesheni Bibliyanyn Zharatylym 10 10 12 boliminde Akkad uly kala dep sipattalady Nimrod patshalygynyn bastauy Babyl Ereh Akkad Shynar zherindegi Kalne Osy zherden attangan ol Assiriyaga baryp sol uly kalalarga uksas Ninevi Rehebut Ir zhәne Ninaveһ pen Kalaһ arasynday Resendi kurdy Nimrodtyn kimdigi belgisiz nemese talasty takyryp kejbireuler Nimrodty Akkadtyk Sargon dese baskalary ony Uruk kalasynyn negizin kalagan anyz tulga Gilgameshpen salystyrgan Mezgili zhәne kezeniAkkad kezeni dep ezhelgi Tayau Shygystyn orta hronologiyasy bojynsha b z d 2334 b z d 2154zhzh aralygyna nemese Ezhelgi Tayau Shygystyn kyska hronologiyasy bojynsha b z d 2270 b z d 2083 aralygyn ajtamyz Onyn aldynda Mesopotamiyanyn erte dinastikalyk kezeni ED bolgany al odan kejin Ur III kezeni bolgany mәlim Mysaly Akkadtyk Sargon dәurendeui kejingi ED kezenine tuspa tus keledi al Akkadtyn songy patshalary Gutiler patshalygy patshalarymen bir mezgilde eki kalaga Uruk pen Lagash bilik zhүrgizedi Akkadtyk kezen kazirgi zamandagy EB IV Izrailde EB IVA zhәne EJ IV Siriyada zhәne EB IIIB Tүrkiyada katarlylarga saj keledi Әmirshiler reti men mezgili Akkad patshalarynyn үstemdik tәrtibi anyktalgan Birak olar bilegen uakyt molshermen alygan negizinen b z d 1200 zhyldan buryngy kola dәuir derekteri anyk emes Әmirshiler Orta Hronologiya Barlyk uakyt b z d Әulet agashyAkkadtyk Sargon 2334 22792278 22702269 2255Akkadtyk 2254 22182217 2193Akkkadtyk 2189 21692168 2154Imperiyanyn tarihy men damuyAkkadtyk Sargonnan buryn Kenejgenge dejingi Akkad zhasyl tүspen Shumerdin songy patshasy Lugal Zagej Si baskargan aumak sargysh tүspen B z d 2350 zhylZhenis stelasyndagy Sargon bejnesi aksүjektershe shash kojgan bilik tayagyn ustagan sol iygyna belbeui bar patsha shapanyn kigen onyn artynda kyzmetshi kolshatyr ustap tur Syna zhazuynda zhazylgan Sargon patsha sozi onyn mandaj aldynda tur Luvr murazhajy Akkadtyk Sargon kabyldagan Akkad mansaptysy kolynda balta ustap tur Akkad imperiyasy atauy onir atauynan zhәne Akkad kalasynyn atauynan shykkan bolyp ekeui de Tigr zhәne Evfrat ozenderi tүjisken tuska ornalaskan Akkad kalasy әli zher betinde anyktalmaganymen ony tүrli tarihi mәtindi derekkozderden bajkauga bolady Olardyn arasynda Sargon patshalygyna katysty da mәtin bar Akkad esimi akkad tilinen shykkan soz emes zhәne Akkad kalasy Sargonga dejin de bar bolgan boluy mүmkin Akkadtyk Sargon Tolyk makalasy Akkadtyk Sargon Akkadtyn Sargon Uruk shajkasynda Lugal zage sidi Lugal zage si zhenip zhәne tutkyndap onyn imperiyasyn basyp alady Akkad tilindegi en algashky zhazbalar Sargon zamanyn zhazyp kaldyrgan Sargon Laibum La ibum nemese Itti Beldin Itti Bel uly bagban bolgan bәlkim ishtar men inannyn dini kydmetkeri bolgan Assiriya zamanyndagy Sargonga katysty bir anyzda bul turaly ajtylady Menin anam perishte sipatty edi al әkemdi bilmejtinmin Әkemnin agalary taudy zhaksy korgen eken Menin kalam Evfrat zhagalauynda ornalaskan Azurpiranu Azurpiranu zhabajy shop osken shol dala bolatyn Menin perishte sipatty anam magan zhүkti bolgan son meni zhasyryn tүrde dүniege әkeledi Ol meni shi sebetke salyp karamajmen kakpagyn zhabady Sosyn meni bojymnan aspajtyn ozenge tastajdy Өzen meni kalkytyp su tartatyn Akkige Akki aparady Su tartatyn Akki meni ozinin balasy retinde kabyldap tәrbielep osirdi Akki su tartty al meni ozinin bagbany etip tagajyndady Men bagban bolgan kezimde Ishtar magan mahabbatyn bagyshtady zhәne tort elu zhyl men patshalyk kurdym Sargonga katysty kelesi derekter onyn anasy entu entu dini kyzmetkeri bas dini kyzmetker ekenin ajtady Bul derekter onyn asyl aksүjek tukymnan ekenin әdeji bildiru үshin ajtyluy mүmkin ojtkeni ondaj zhogary dengejge tek zhogary dәrezheli otbasy mүshesi gana kol zhetkize alady Algashynda Sargon semittik Ur Zababa atty Kish shumer patshasyna sharapshy Rabshakeh ordada sharap kuyushy bolady kejin suaru arnalaryn tazartu mindetine zhauap beretin bagban bolady Ol zamanda korol sharapshysy bolu kornekti sayasi mansap eseptelgen ol әri patshaga zhakyn bolady әri lauazymy atalmajtyn әr tүrli zhogary mindetterdi ielejdi Bul onyn tәrbie korgen birtop kyzmetkerge ie boluyna zhol ashady bәlkim solar Sargonnyn algashky әskeri bolgan boluy mүmkin Sargon Ur Zababany taktan tүsirip ozi patsha bolady zhәne sodan bastap ol ajnalasyndagy elderdi zhaulau sogysyna attanady Sargon Siriya men Қanaan Canaan zherine tort ret basyp kiredi zhәne үsh zhylda batysyndagy elderdi bojsundyryp olardy Mesopotamiyamen tүbegejli biriktirip birtutas imperiya kurady Birak Sargon bul processti odan ary zhalgastyryp ajnalasyndagy koptegen ajmaktardy sogyspen zhaulap batysta Zherorta tenizindegi Kiprge Cyprus Kaptara dejin zhetedi soltүstikte alystagy taularga dejin zhetedi kejingi Hett Hittite tili mәtinderinde ajtylganyndaj Sargon Purushanda Burushanda patshasy Nur Dagan kejde Nurdaggan sogysyp Anatoliyaga ishkerlep enedi shygysta ol Elamnan Elam otedi ontүstikte Maganga Magan Oman dejin barady Magan bul imperiyaga 56 zhyl tәueldi bolady al ony Sargon 4 zhyl bilejdi Ol basyp algan bul territoriyalardyn buryngy karsylas bileushilerinin ornyn Akkad kalasynyn adal aksүjekterine almastyru arkyly oz biligin nygajtady Tutkyndardy ajdagan sarbazdar Akkadtyk sargonnyn zhenis stelasy b z d 2300zh shamasynda Tutkyndardyn shash үlgisi tobesindegi bujra shash zhәne zhanyndagy kyska shash Shumerdikterge tәn bul sondaj ak Ur kalasy standartyna tәn Luvr muzeji Sauda sattyk isteri Anadolynyn kүmis kenishterinen bastap kazirgi Auganstandagy Lapis Lazuli shahtalaryna Livan balkaragajlary men Magan mysyna dejin kenejdi Shumer zhәne Akkad bul shogyrlanuy Mesopotamiyanyn osip kele zhatkan ekonomika zhәne sayasi kүshin korsetti Imperiyanyn korzhyny Assiriyanyn zhanbyrmen korektenetin auylsharuashylyk zhүjesine tүsken tabyspen toldy zhәne bidaj ondirisin bakylau үshin bekinister tizbegi salyndy Sargonnyn eskertkishteri onyn zhenisterinin kurmetine Zherorta tenizi zhagalauynda ornatyldy zhaulap alyngan zherlerdin olzhasymen kalalar men sarajlar salyndy Elam men Mesopotamiyanyn soltүstik boligi Assiriya Subartu de bagyndyryldy zhәne Shumerde bolgan koterilister bastyryldy Canaan men Gutiyum Gutium patshasy Sarlakka Sarlak karsy zhoryktar bastalgan zhyldarga katysty kelisimsharttyk taktajshalar tabyldy Sargon sonymen birge tort tonirekti zhauladym dep maktandy Akkadka soltүstikte Assiriya ontүstikte Shumer shygysta Elam zhәne batysta bagyndy Kejbir tarihnamalyk mәtinderde ol Vavilon kalasyn Bab ilu Bab ilu kalpyna keltirgeni ajtylady Sargon bүkil omirinde shumer kudajlaryna әsirese kamkorshy Қudajy Ishtar Inanna Ishtar Kish sogys kudajy Zababa erekshe kurmet korsetti Ol ozin Anu dini kyzmetkeri zhәne Enlil kudiretti ensi dep atady Sargonnyn kyzy Enheduanna Ur gibadathanada Nanna dini kyzmetker boldy Sargon biliginin songy kezinde kiynshylyktar kobejdi Kejingi Vavilon mәtininde bylaj delingen Ol kartajgan shagynda barlyk zherde ogan karsy koterilis bolyp ony Akkadta kala korshauga alady Birak ol sogyska attandy zhәne olardy zhendi olardy tize bүktirdi zhәne olardyn үlken әskerin zhojdy Bul okiga Elam sogysynda bolgan onda Sargondy Avan patshasy bastagan koaliciyalyk armiyany zhenip zhenilgenderdi vassaly boluga mәzhbүrledi Sәl kejin tagy bir karsylyk bastaldy Zhogargy eldegi Subartu Subartu Assiriyanyn taulyk tajpalary tolassyz shabuyl zhasady birak olar Sargon әskerine akyry bojsundy Sargon olardyn konysyna baza kurdy әri olardy katty kyrgyndady DerekkozderMallowan M E L 1936 The Bronze Head of the Akkadian Period from Nineveh Iraq 3 1 104 110 4241589 Making Europe People Politics and Culture 2007 Cengage Learning https books google com books id HumKY7fn9cMC amp pg PA15 Mish Frederick C Editor in Chief Akkad Webster s Ninth New Collegiate Dictionary ninth ed Springfield MA Merriam Webster 1985 ISBN 0 87779 508 8 Deutscher Guy Syntactic Change in Akkadian The Evolution of Sentential Complementation Oxford University Press US 2007 P 20 21 ISBN 978 0 19 953222 3 Sargonic Akkadian A Historical and Comparative Study of the Syllabic Texts Otto Harrassowitz Verlag P 2 ISBN 9783447051729 Woods C Bilingualism Scribal Learning and the Death of Sumerian S L Sanders ed Margins of Writing Origins of Culture 91 120 2006 Қazak enciklopediyasy I tom Akkad patshalygy Zettler 2003 p 20 Brinkman s chronology places Sargon s accession at 2334 his successors Naram Suen and Sharkalisharri under whom the dynasty presumably collapsed at 2254 2218 and 2217 2193 respectively and the Third Dynasty of Ur at 2112 2004 however Brinkman noted that if Hallo s 40 year Gutian interregnum is correct then the Dynasty of Akkade would have to be dated 2293 2113 The middle chronology however is under attack with various scholars arguing strongly in favor of a low er chronology and for various reasons Without going into detail Boese has placed Sargon s accession at shortly after 2250 1982 Gasche Armstrong Cole and Gurzadyan at 2200 1998 and Reade at 2180 2001 with the Third Dynasty of Ur moved according F Leo Oppenhiem Ancient Mesopotamia Liverani 1993 p 3 The factual criticism is that empires existed even before Akkad or more properly that the term and concept of empire has been recently applied on not worse grounds than in the case of Akkad to other older cases from the Uruk of the late Uruk period to the Ebla of the royal archives to the very state formations of the Sumerian south in the period called in fact proto imperial In no case is the Akkad empire an absolute novelty Akkad the first empire is therefore subject to criticism not only as for the adjective first but especially as for the noun empire Schrakamp Ingo 2013 The Encyclopedia of Ancient History In Bagnall Roger S The Encyclopedia of Ancient History Chicago Blackwell pp 6045 6047 ISBN 9781444338386 Wall Romana Christophe 1990 An Areal Location of Agade Journal of Near Eastern Studies 49 3 205 245 1975 Kish Akkad and Agade Journal of the American Oriental Society 95 3 434 453 McMahon Augusta The Early Dynastic to Akkadian Transition The Area WF Sounding at Nippur Chicago Oriental Institute ISBN 978 1 885923 38 7 Tar am Agade Daughter of Naram Sin at Urkesh Of Pots and Plans Papers on the Archaeology and History of Mesopotamia and Syria presented to David Oates in Honour of his 75th Birthday London Nabu 2002 P 11 31 ISBN 978 1897750629 Weiss H 1993 The Genesis and Collapse of Third Millennium North Mesopotamian Civilization Science 261 5124 995 1004 Bibcode 1993Sci 261 995W 10 1126 science 261 5124 995 0036 8075 17739617 http revistas ucm es index php ILUR article view 61022 Wiener Malcolm H 2014 The Interaction of Climate Change and Agency in the Collapse of Civilizations ca 2300 2000 BC Radiocarbon 56 4 S1 S16 10 2458 azu rc 56 18325 J Oates 2004 pp 5 8 Following the destruction of the city sometime in the twenty third century BC Nagar was rebuilt by officials of the Akkadian Dynasty as a major centre of their provincial administration a fact clearly attested in the cuneiform documents from this site Oates David Oates Joan 1989 Akkadian Buildings at Tell Brak Iraq 51 193 211 4200303 American Standard Version 1901 Douglas N Petrovich Identifying Nimrod of Genesis 10 with Sargon of Akkad by Exegetical and Archaeological Means Journal of the Evangelical Theological Society 2013 https www academia edu 2184113 2013 Identifying Nimrod of Genesis 10 with Sargon of Akkad by Exegetical and Archaeological Means The Legacy of Mesopotamia New York Oxford University Press 1997 P 116 ISBN 9780198149460 Pruss Alexander 2004 Remarks on the Chronological Periods in Lebeau Marc Sauvage Martin Atlas of Preclassical Upper Mesopotamia Subartu 13 pp 7 21 ISBN 978 2503991207 van de Mieroop M A History of the Ancient Near East ca 3000 323 BC Malden Blackwell 2007 ISBN 978 0 631 22552 2 The Age of Agade Inventing Empire in Ancient Mesopotamia Routledge P 3 ISBN 9781317415527 Nigro Lorenzo 1998 The Two Steles of Sargon Iconology and Visual Propaganda at the Beginning of Royal Akkadian Relief Iraq British Institute for the Study of Iraq 60 92 4200454 Foster Benjamin R 2013 Akkad Agade in Bagnall Roger S The Encyclopedia of Ancient History Chicago Blackwell pp 266 267 10 1002 9781444338386 wbeah01005 ISBN 9781444338386 Georges Roux 1996 Ancient Iraq 3rd Edition Penguin Harmondsworth Stiebing Jr H William Ancient Near Eastern History and Culture Pearson Longman University of New Orleans 2009 P 69 Sargon 10 1163 1574 9347 bnp e1101500 Samuel Noah Kramer The Sumerians Chicago University Press 1971 Script error No such module Catalog lookup link Script error No such module check isxn Stiebing Jr H William Ancient Near Eastern History and Culture Pearson Longman University of New Orleans 2009 P 70 The Archaeology of Elam Formation and Transformation of an Ancient Iranian State Cambridge University Press P 104 ISBN 9780521564960 Royal City of Susa Ancient Near Eastern Treasures in the Louvre Metropolitan Museum of Art P 162 163 Nigro Lorenzo 1998 The Two Steles of Sargon Iconology and Visual Propaganda at the Beginning of Royal Akkadian Relief Iraq British Institute for the Study of Iraq 60 89 Note 14 4200454 Dallli bul derekti Akkadtyk Sargon emes Assiriyalyk boluy mүmkin dep bolzhajdy Stephanie Dalley Babylon as a Name for Other Cities Including Nineveh in 1 Muragattalgan 30 shildenin 2012 zhyly Proceedings of the 51st Oriental Institute SAOC 62 pp 25 33 2005 Ancient Near Eastern History and Culture Pearson Longman University of New Orleans 2009 P 71