Ажырасу, талақ айту – некенің бұзылуы.
Ислам дініндегі неке бұзу
Шариғат заңы бойынша некенің бұзылуына “талақ” деп үш рет айтса, жеткілікті болған. Егер талақ деп екі рет айтылып келесі некеге дейінгі күтетін мерзімі (ол идда деп аталады әлбетте төрт ай он күн) өтсе, онда қайтадан некесін қиған. Ажырасу кезінде әйелі төркінінен әкелген жасауына (маһрына) өзі иелік етіп, күйеуі идда мерзімі біткенше оны асырап-бағуға міндетті болған. Бұл мерзім ішінде ерлі-зайыпты татуласса, онда ажырасу заңсыз болып саналады. Талақ екі рет айтылып, идда мерзімі өтсе, онда қайтадан неке қиылады, ал үш рет айтылса, онда әйелі басқа ерге некелесіп, одан ажырап, тек содан кейін ғана өз күйеуімен некелесе алады. Ажырасқанда кәмелетке жасы жетпеген балалар анасына қалдырылады.
Күйеуінің өз әйелін соққыға жығып, бір мүшесін мертіктіріп, басын жарып, көзін шығарса, зақым болған мүшесінің құнын (саусақ құны, көз құны және т.б.) төлеткен. Бұл жайт ажырасуға себеп болуы мүмкін. Ал, әйелдің туыстарын балағаттап, намысына тигендігі дәлелденген жағдайда, сүйек сындырған құны, өнерлі әйелдің өнеріне нұқсан келтірген жағдайда, өнер құны тәрізді мәселелер арнайы қарастырылады . Бірақ, бұл ажырасуға себеп бола алмайды.
Ертедегі қазақ қоғамындағы неке бұзу
Дәстүрлі қазақ қоғамында ажырасу өте сирек кездескен. Себебі, әмеңгерлік институтының болуы, “әйел ерден кетсе де, елден кетпейді” деген дәстүрлі құқықтық сананың ырқы орынсыз неке бұзылуына, жетім-жесірлердің көбеюіне жол бермеген. Шариғатта да ажырасуды қолдамайды.
Қазақы ортада әдет-ғұрыпқа сай ажырасуға себеп болатын жағдайлар күйеуіне қатысты жағдайлардан туындауы мүмкін: егер күйеужігіт бірге тұруға жарамаса; ол қылмыс жасап, ұзақ уақытқа қамалса; басқа дінді қабылдаса; ұзақ уақыт (3-4 ай) бойы хабар-ошарсыз жоқ болып кеткен кезде әйелдің ажырасу талабын қоя алатын құқы болды. Бұл жағдайлар созылып кетуі де мүмкін. Мұндай жағдайда әдет-ғұрыптық құқықтың нормалары бойынша немесе Шариғат жолымен ажырасу мәселесі қарастырылады. Мұндай жағдайлардағы қолданылатын ұстанымдар бір-бірін толықтырып отырады. Негізінде, ажырасу әйелдің төркіні тарапынан жасалған талаптарға байланысты немесе әйелдің өзінің ауыл ақсақалдары мен ықпалды адамдарға немесе билерге шағымдануы негізінде қаралады. Егер әйелі күйеуінің бірге тұруға жарамайды деген шағымы болса, көп жағдайда еріне емделуге, қаралуға үш ай уақыт мұрсат беріледі. Егер ажырасу туралы шағымына себепкер әйелдің мінезі арқау болса, ол шағымды қарастырушылар тарапынан көбіне қабылданбайды, дәлірегі әйелдің «Құдай берген мінезі» ажырасуға себеп бола алмайды
Ішінара әйелдердің ерлерінен қашып кетуі некен-саяқ болса да, кездескен. Қалыптасқан үрдіс бойынша, ажырасу үшін алдымен, әйелі күйеуінен үш рет қашып шығуы тиіс. Үшінші рет қашып шыққаннан кейін, егер ел әйелдің күйеуінен жәбір көргенін растайтын болса не¬месе куәгерлер ері әйелін үйден қуып жіберіп, бірнеше жыл қарамағанын дәлелдейтін болса ғана ажырасуға рұқсат берілді.
Қазақ арасындағы ұстаным бойынша, шариғат ережелеріне сай ерлі-зайыптылар ажырасқан кезде әйел ажырасуға себеп емес. Қазақы түсінік бойынша, әйел кінәсіз болған жағдайда, оның пайдасына (ортақ) мал мүлкінен арнайы үлес бөлініп берілді. Оған қоса әйелдің күнделікті өмірде пайдаланған тұрмыстық заттары қоса берілген. Ажырасқан кезде кінәсіз деп танылған әйелге тиетін мұндай үлесті ақымар деп атаған. Ақымар малдай, жылжымайтын мүліктей немесе ақшалай да берілген.
Қазақстандағы неке бұзу
Қазақстан Республикасында ажырасу мәселелері қолданыстағы неке және отбасы туралы заңдардың нормаларымен реттеледі.
Дереккөздер
- Уәлиұлы Н. Әйелдердің мифтік санадагы бейнесінің паремиологизмдердегі көрінісі (репрезенттелуі) // Жалпы тіл білімі және түркі тілдерінің өзекті мәселелері. Конференция мате¬риалы. Астана, 2010
- Гродеков ПЛ. Киргизы и каракиргизы Сыр-Дарьинской области. Том I. Юридический быт. Ташкент. 1889; Нива, 1894. №2; РВ. 1878. №9; П. Обычай киргизов Семипалатинской области // РВ. М., 1878. №9
Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Azhyrasu talak ajtu nekenin buzyluy Islam dinindegi neke buzuSharigat zany bojynsha nekenin buzyluyna talak dep үsh ret ajtsa zhetkilikti bolgan Eger talak dep eki ret ajtylyp kelesi nekege dejingi kүtetin merzimi ol idda dep atalady әlbette tort aj on kүn otse onda kajtadan nekesin kigan Azhyrasu kezinde әjeli torkininen әkelgen zhasauyna maһryna ozi ielik etip kүjeui idda merzimi bitkenshe ony asyrap baguga mindetti bolgan Bul merzim ishinde erli zajypty tatulassa onda azhyrasu zansyz bolyp sanalady Talak eki ret ajtylyp idda merzimi otse onda kajtadan neke kiylady al үsh ret ajtylsa onda әjeli baska erge nekelesip odan azhyrap tek sodan kejin gana oz kүjeuimen nekelese alady Azhyraskanda kәmeletke zhasy zhetpegen balalar anasyna kaldyrylady Kүjeuinin oz әjelin sokkyga zhygyp bir mүshesin mertiktirip basyn zharyp kozin shygarsa zakym bolgan mүshesinin kunyn sausak kuny koz kuny zhәne t b toletken Bul zhajt azhyrasuga sebep boluy mүmkin Al әjeldin tuystaryn balagattap namysyna tigendigi dәleldengen zhagdajda sүjek syndyrgan kuny onerli әjeldin onerine nuksan keltirgen zhagdajda oner kuny tәrizdi mәseleler arnajy karastyrylady Birak bul azhyrasuga sebep bola almajdy Ertedegi kazak kogamyndagy neke buzuDәstүrli kazak kogamynda azhyrasu ote sirek kezdesken Sebebi әmengerlik institutynyn boluy әjel erden ketse de elden ketpejdi degen dәstүrli kukyktyk sananyn yrky orynsyz neke buzyluyna zhetim zhesirlerdin kobeyuine zhol bermegen Sharigatta da azhyrasudy koldamajdy Қazaky ortada әdet gurypka saj azhyrasuga sebep bolatyn zhagdajlar kүjeuine katysty zhagdajlardan tuyndauy mүmkin eger kүjeuzhigit birge turuga zharamasa ol kylmys zhasap uzak uakytka kamalsa baska dindi kabyldasa uzak uakyt 3 4 aj bojy habar osharsyz zhok bolyp ketken kezde әjeldin azhyrasu talabyn koya alatyn kuky boldy Bul zhagdajlar sozylyp ketui de mүmkin Mundaj zhagdajda әdet guryptyk kukyktyn normalary bojynsha nemese Sharigat zholymen azhyrasu mәselesi karastyrylady Mundaj zhagdajlardagy koldanylatyn ustanymdar bir birin tolyktyryp otyrady Negizinde azhyrasu әjeldin torkini tarapynan zhasalgan talaptarga bajlanysty nemese әjeldin ozinin auyl aksakaldary men ykpaldy adamdarga nemese bilerge shagymdanuy negizinde karalady Eger әjeli kүjeuinin birge turuga zharamajdy degen shagymy bolsa kop zhagdajda erine emdeluge karaluga үsh aj uakyt mursat beriledi Eger azhyrasu turaly shagymyna sebepker әjeldin minezi arkau bolsa ol shagymdy karastyrushylar tarapynan kobine kabyldanbajdy dәliregi әjeldin Қudaj bergen minezi azhyrasuga sebep bola almajdy Ishinara әjelderdin erlerinen kashyp ketui neken sayak bolsa da kezdesken Қalyptaskan үrdis bojynsha azhyrasu үshin aldymen әjeli kүjeuinen үsh ret kashyp shyguy tiis Үshinshi ret kashyp shykkannan kejin eger el әjeldin kүjeuinen zhәbir korgenin rastajtyn bolsa ne mese kuәgerler eri әjelin үjden kuyp zhiberip birneshe zhyl karamaganyn dәleldejtin bolsa gana azhyrasuga ruksat berildi Қazak arasyndagy ustanym bojynsha sharigat erezhelerine saj erli zajyptylar azhyraskan kezde әjel azhyrasuga sebep emes Қazaky tүsinik bojynsha әjel kinәsiz bolgan zhagdajda onyn pajdasyna ortak mal mүlkinen arnajy үles bolinip berildi Ogan kosa әjeldin kүndelikti omirde pajdalangan turmystyk zattary kosa berilgen Azhyraskan kezde kinәsiz dep tanylgan әjelge tietin mundaj үlesti akymar dep atagan Akymar maldaj zhylzhymajtyn mүliktej nemese akshalaj da berilgen Қazakstandagy neke buzuҚazakstan Respublikasynda azhyrasu mәseleleri koldanystagy neke zhәne otbasy turaly zandardyn normalarymen retteledi DerekkozderUәliuly N Әjelderdin miftik sanadagy bejnesinin paremiologizmderdegi korinisi reprezenttelui Zhalpy til bilimi zhәne tүrki tilderinin ozekti mәseleleri Konferenciya mate rialy Astana 2010 Grodekov PL Kirgizy i karakirgizy Syr Darinskoj oblasti Tom I Yuridicheskij byt Tashkent 1889 Niva 1894 2 RV 1878 9 P Obychaj kirgizov Semipalatinskoj oblasti RV M 1878 9 Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz