Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Массагеттер (көне грек. Μασσᾰγέται, лат. Massagetae) — ежелгі грек авторларының деректері бойынша Каспий мен Арал теңізі аралығын мекендеген тайпалар тобының ортақ атауы. Массагеттердің шыққан тегі мен қалыптасуы туралы нақты ғылыми деректер жоқ.
Этнонимнің шығу тегі
Массагеттер этнонимнің шығуы туралы бірнеше нұсқа бар. пен Йозеф Маркуарт авесталық masyo-ға, яғни балық дегенге жақындастырады. Осыдан көпше түрінің жалғауы -ga, олар masyaka ~ masyaga алып, массагеттердің (батпақта тұратындар) жартысы балықпен тамақтанады деп жазған Страбоның хабарымен салыстырады. Басқаша айтқанда, Томашек пен Маркварт массагет этнонимі балықпен тамақтанатындар дегенді білдіретініне сенді.
Басқалары, мас-, -сақа- және -та демеулікктерден қалыптасқан этнонимдік құрамды «ұлы сақ (скифтер) ордасы» деп түсіндіреді. Бұл этноним ежелгі қытай хроникаларында «да (үлкен) юечжи» дегенді білдіреді, «ұлы (үлкен) геттерге» жартылай жақын деген нұсқасы да бар. Алайда юэчжилердің сөздерін зерттеген Бертольд Лауфер ежелгі қытай фонетикасының ерекшеліктерін ескере отырып, Хан әулетінің жазбаларында сақталған юэчжи деген сөзді sgwied-di ретінде қалпына келтірді және оны белгілі Sogdoi, яғни Соғдиана атымен , , және тілдерінің ұқсастығына қарай сөз алдына қойылатын -di қосымшаны көпшенің демеулігі сияқты мағынасын ашты. Бірақ ежелгі авторлардың бірде-біреуі Согдианада тұратын массагеттерді ауыздықтамайды.
Тарихы
Кеңес ғалымы С.П.Толстов соңғы болжамның шындыққа жақындығын дәлелдей келіп, Сырдарияның төм. жағындағы археол. ескерткіштерді Массагеттерге тиесілі деп санайды. Бірақ оған қарсы пікірлер де бар. Геродоттың айтуынша, Массагеттер көшпелі тайпалар. Олар соғысқа атпен де, жаяу да шыққан, ат әбзелдерінің бірнеше түрлері болған. Қару-жарақтары мен әшекей бұйымдары мыс пен алтыннан жасалған. Ахемен әулеті патшасы Кир Массагеттермен соғыста олардың падиша-ханымы Томиристен жеңіліп, қаза тапқан.
Мәдениеті
Страбонның жазуынша Массагеттер күнге табынған. Оған құрбандыққа жылқы шалатын болған. Страбон Массагеттерге жер өңдеуді кәсіп еткен Арал маңындағы хорезмдік басқа тайпаларды да қосады.
Дереккөздер
- "Қазақ Энциклопедиясы", 6 том
Пайдаланылған әдебиеттер
- Толстов С.П., По древним дельтам Окса и Яксарта, М., 1962;
- Акишев К.А., Кушаев Г.А., Древняя культура саков и усуней долины реки Или, А., 1963.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Massagetter kone grek Massᾰgetai lat Massagetae ezhelgi grek avtorlarynyn derekteri bojynsha Kaspij men Aral tenizi aralygyn mekendegen tajpalar tobynyn ortak atauy Massagetterdin shykkan tegi men kalyptasuy turaly nakty gylymi derekter zhok Massaget tajpalary mekendegen aumagy 1000 b z b 500 b z bTomirisEtnonimnin shygu tegiMassagetter etnonimnin shyguy turaly birneshe nuska bar pen Jozef Markuart avestalyk masyo ga yagni balyk degenge zhakyndastyrady Osydan kopshe tүrinin zhalgauy ga olar masyaka masyaga alyp massagetterdin batpakta turatyndar zhartysy balykpen tamaktanady dep zhazgan Strabonyn habarymen salystyrady Baskasha ajtkanda Tomashek pen Markvart massaget etnonimi balykpen tamaktanatyndar degendi bildiretinine sendi Baskalary mas saka zhәne ta demeulikkterden kalyptaskan etnonimdik kuramdy uly sak skifter ordasy dep tүsindiredi Bul etnonim ezhelgi kytaj hronikalarynda da үlken yuechzhi degendi bildiredi uly үlken getterge zhartylaj zhakyn degen nuskasy da bar Alajda yuechzhilerdin sozderin zerttegen Bertold Laufer ezhelgi kytaj fonetikasynyn erekshelikterin eskere otyryp Han әuletinin zhazbalarynda saktalgan yuechzhi degen sozdi sgwied di retinde kalpyna keltirdi zhәne ony belgili Sogdoi yagni Sogdiana atymen zhәne tilderinin uksastygyna karaj soz aldyna kojylatyn di kosymshany kopshenin demeuligi siyakty magynasyn ashty Birak ezhelgi avtorlardyn birde bireui Sogdianada turatyn massagetterdi auyzdyktamajdy TarihyKenes galymy S P Tolstov songy bolzhamnyn shyndykka zhakyndygyn dәleldej kelip Syrdariyanyn tom zhagyndagy arheol eskertkishterdi Massagetterge tiesili dep sanajdy Birak ogan karsy pikirler de bar Gerodottyn ajtuynsha Massagetter koshpeli tajpalar Olar sogyska atpen de zhayau da shykkan at әbzelderinin birneshe tүrleri bolgan Қaru zharaktary men әshekej bujymdary mys pen altynnan zhasalgan Ahemen әuleti patshasy Kir Massagettermen sogysta olardyn padisha hanymy Tomiristen zhenilip kaza tapkan MәdenietiStrabonnyn zhazuynsha Massagetter kүnge tabyngan Ogan kurbandykka zhylky shalatyn bolgan Strabon Massagetterge zher ondeudi kәsip etken Aral manyndagy horezmdik baska tajpalardy da kosady Derekkozder Қazak Enciklopediyasy 6 tomPajdalanylgan әdebietterTolstov S P Po drevnim deltam Oksa i Yaksarta M 1962 Akishev K A Kushaev G A Drevnyaya kultura sakov i usunej doliny reki Ili A 1963