Кен байлықтары

Кен байлықтары. Триас кезеңінде ірі газ кен орындары Алжир Сахарасында, Канаданың арктикалық бөлігінде, ал мұнай шоғырлары ойпатында, өзені алабында, Австралия мен Аляскада түзілді; Солтүстікүстік Қазақстандағы мору қыртысында каолин саздары қалыптасты. Осы кезеңде қалыптасқан шөгінді уран кендері де экономикалық жағынан үлкен маңызға ие. Мысалы, никель, кобальт, темір және графит кендерінің түзілуіне Орта Сібірдегі трапп формациялары өз әсерін тигізді. Алтын, күміс, қорғасын, мырыш, мыс, қалайы кен орындары Австралияның шығыс жағалауында жиі кездеседі. Көмір жиналу көлемі бойынша юра кезеңі соңғы палеозой мен соңғы бор, палеогеннен кейінгі үшінші орынды иемденеді. түзілімдерінде көмірдің дүниежүзі қорының 16 пайызы шоғырланған. Көмірлі қат-қабаттар әлемнің барлық жерінде кездеседі. Мысалы, Қазақстанның барлық аймақтарында көмір кен орындары бар. Олардың арасынан , Обаған, Шұбаркөл, тағы басқа ірі алаптарды атауға болады. Жер шарының көптеген алқаптарында бұл кезде мұнайлы-газды Сауд Арабиясы (Гхавар мен Мезелидж), Кавказ маңы, Орта Азия, Маңғыстау, Солтүстік Каспий төңірегі, Батыс Сібір, Солтүстік теңіз маңы], газды және газды-конденсатты (Баренцев теңізі) кен орындары түзілді. Жерорта теңізі мен Тынық мұхит қозғалмалы белдеулерінде қалайы, молибден, вольфрам, алтын, күміс және полиметалл кен орындары қалыптасқан. Бор кезеңіндегі құрлық түзілімдерінде көмірдің дүниежүзі қорының 20 пайызынан астамы шоғырланған. Олардың ең ірілеріне Лена, Зырянов, Солтүстік Америка (батысында) көмір алаптары жатады. Біршама ірі боксит кен орындары Торғай ойысында, Енисей бұйратында, Оңтүстік Оралда, Украина қалқанында және Жерорта теңізі алабында (Франция, Грекия, Испания, Түркия, Иран) орналасқан. Оолитті темір кендері Батыс Сібірдің оңтүстік-шығысында көп шоғырланған. Фосфорит қабаттары, өте ірі фосфорит шоғырлары Шығыс Еуропа платформасы аумағынан көп ұшырысады. Сондай-ақ осы кезеңде түзілген жер шарындағы өте ірі фосфорит белдеулерінің бірі Мароккодан Сирияға дейін созылып жатыр. Түрікменстан мен Солтүстік Америка тұз шоғырлары лагуна түзілімдерінен қалыптасты. Жазба бордың ірі қорлары Солтүстік Америка мен Шығыс Еуропа платформаларынан барланған. Батыс Сібірде, Орталық Азияның батысында, Ливияда, Кувейтте, Нигерияда, Габонда, Канада, Мексика шығанағында мұнайлы және газды горизонттар орналасқан. Тынық мұхит белдеуінің полиметалл және алтын кен орындары осындағы қышқылды интрузиялармен байланыста дамыды. Бордың кимберлит түтікшелерінде Оңтүстік Африка мен Үндістанның алмасты кен орындары шоғырланған.

Дереккөздер

1. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN 5-89800-123-9, II том