Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Сыңаржақтылық (ағылш. bias) — мәлім идеяны, немесе затты "растауда", не "терістеуде" жіберетін үйлесімсіз, қате түсіндіру дәстүрі болып, әдетте ол , жалаң, немесе әділетсіз болып келеді. Сыңаржақтылықтардың кейі тума, кейі үйренген болып келеді. Адамдар тұлғаларға, топқа, немесе мәлім сенімге қарсы сыңаржақтылық қалыптастыруы мүмкін. Ғылым мен инженерияда, сыңаржақтылық көрсетеді. жұрттың деректерді үйлесімсіз , немесе орташа дәле нәтижені бермейтін бағалау процесінен туындайды.
Этимологиясы
"Сыңар" және "жақ" сөздерінің бірігуінен жасалған "сыңаржақтылық" термині "жалаңдық, қисықтық, жүйесіздік, жетілмегендік" мағыналарын беретін ұғым ретінде әлеуметтік тұрмыстың барлық саласында дәстүрге айналған түрлі қателіктерді білдіру үшін кең қолданылады. Бұл дәстүрге айналған қателіктер бір жағынан "Сананың біржақты тенденциясын", ал екінші жағынан заң саласында кездесетін "Орынсыз бір жаққа қисаюды, немесе Алалаушылықты" білдіреді.
"Сыңаржақтылық" термині заң саласында жоғарыдағы екінші мағынада кең қолданылады. Мысалы мына сөйлемдегі "сыңаржақтылық" сөзі "алалаушылық" мағынасында айтылған: "Тергеу барысында, сот процесінде сыңаржақтылық, яғни тергеу амалдарының озбырлықпен, дөрекілікпен, заңсыздық|заңсыз қысым көрсетушілікпен жүргізіліп, екінші жақтың сөзін тыңдауға, назарға алуға құлықты болмағандары сенімсіздік туғызады.".
Сыңаржақтылықтың танымал түрлері
Танымдық сыңаржақтылық
Танымдық сыңаржақтылық - бұл ойлау, бағалау, еске алу және басқа да таным процестеріндегі қайталанбалы негізгі қателік. Яғни, ол тұжырым стандартынан ауытқудың бір үлгісі болып, одан негізсіз қорытынды келіп шығады. Адамдар өз түйсіктері бойынша өздерінің "субъективті әлеуметтік шындығын" жасап алады, олардың дүниеге көзқарасы олардың қарекетіне нұсқаушы болады. Осылайша, когнитивті ауытқулар әрқашан түйсіктік бұрмалануға, қате тұжырымға, логикасыз түсіндіруге, немесе иррационалды деп аталатын жағдайға әкелуі мүмкін. Алайда кейбір танымдық сыңаржақтылықтар бейімделгіш болып келеді, үйлесімді жағдайда ол сәттілік әкелуі де мүмкін. Бұдан тысқары, жылдамдық дәлдіктен маңыздырақ болғанда, танымдық сыңаржақтылық тез таңдау жасауға мүмкіндік береді. Басқа танымдық ауытқулар адам орындау қабілетінің шекті болуының "қосымша өнімі" болып, тиісті психикалық механизмдер кемістігінен, немесе адамның ақпарат өңдеудегі шектемесінен туындайды.
Зәкір сыңаржақтылығы
Зәкір сыңаржақтылығы - болып, ол шешім қабылдаған кезде тек алғашқы ақпаратқа ғана сүйеніп қалуға бейімділікті сипаттайды. Бұл эвристикаға сәйкес, адамға тұспалданған бір мәлімет (Зәкір) беріледі, соны ол адам пайдаланып мәлім шешім шығарады, демек сол мәліметтің шектемесіне де ұшырайды. Яғни, бұл шешім оған ұнаған күнде де, аталған мәлімет толық әрі дәл болмағандықтан, шынтуайтында үйлесімді және өнімді болмауы мүмкін. Мысалы, машина сатуда белгіленген бастапқы баға кейінгі келіссөздердің стандартын белгілейді, сондықтан, сатып алушы үшін бастапқы бағадан төмен баға машинаның үйлесімді бағасы құсап тұрады, ал ол шынтуайтында шынайы құнынан (базардағы бағасынан) жоғары болып, "алдамшы алғашқы баға" (алдамшы зәкір) болуы да мүмкін.
Апофения
Апофения, кейде үлгіні жорамалдау (patternicity), немесе өкілдік жорамал деп те аталады, ол адамның кездейсоқ көріністер мен деректерден мәлім нәрсені білдіретін мағыналы үлгіні байқау бейімділігі. Апофения құмар ойындарының рационализаторы ретінде танымал. Құмар ойыншылар лотереядағы, картадағы, немесе рулетка доңғалағындағы сандардан көріністер, мазмұндар, ақпараттар көріп қойғандай сезімде болады. Бұл құбылыстың бір түрі әдетте "құмар сандырағы" деп аталады.
Парейдолия - апофенияның визуалдық, немесе естуге қатысты түрі. Парейдолия бірге ежелгі қоғамдардың хаосты тәртіпке салып, әлемді түсінікті етуге көмектескен болуы мүмкін деген болжанады.
Атрибуция сыңаржақтылығы
Растау сыңаржақтылығы
Қалып сыңаржақтылығы
Қоралану эффектісі және мүйіз эффектісі
Өзімшілдік сыңаржақтылығы
Осысәт сыңаржақтылығы
Дереккөздер
- Steinbock, Bonnie (1978). "Speciesism and the Idea of Equality". Philosophy 53 (204): 247–256. :10.1017/S0031819100016582.
- Welsh, Matthew; Begg, Steve (2016). "What have we learned? Insights from a decade of bias research". The APPEA Journal 56 (1): 435. :10.1071/aj15032. 1326-4966.
- Қуаныш Сұлтановтың ҚР ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ «СОТТАҒЫ ШЕШЕНДІК: БІЛІМ БЕРУ МЕН ТӘЖІРБИЕ» АТТЫ КОНФЕРЕНЦИЯСЫНДАҒЫ СӨЗІ
- Definition of Cognitive Bias. Chegg. Archived from the original on 9 May 2016. https://archive.is/20160509015823/http://www.chegg.com/homework-help/definitions/cognitive-bias-13. Retrieved 1 September 2015.
- Haselton, M. G. The evolution of cognitive bias. — In D. M. Buss (Ed.), The Handbook of Evolutionary Psychology: Hoboken, NJ, US: John Wiley & Sons Inc, 2005. — P. 724–746.
- Bless, H. Social cognition: How individuals construct social reality. — Hove and New York: Psychology Press, 2004. — P. 2.
- Bless, H. Social cognition: How individuals construct social reality — Hove and New York: Psychology Press, 2004.
- Kahneman, D.; Tversky, A. (1972). "Subjective probability: A judgment of representativeness". Cognitive Psychology 3 (3): 430–454. :10.1016/0010-0285(72)90016-3.
- Baron, J. (2007). Thinking and Deciding (4th ed.). New York, NY: Cambridge University Press.
- Ariely, D. (2008). : The Hidden Forces That Shape Our Decisions. New York, NY: HarperCollins.
- For instance: Gigerenzer, G.; Goldstein, D. G. (1996). "Reasoning the fast and frugal way: Models of bounded rationality.". Psychological Review 103 (4): 650–669. :10.1037/0033-295X.103.4.650. 8888650. Archived from the original on 2017-09-22. https://web.archive.org/web/20170922235244/http://library.mpib-berlin.mpg.de/ft/gg/gg_reasoning_1996.pdf.
- Tversky, A.; Kahneman, D. (1974). "Judgement under uncertainty: Heuristics and biases.". Science 185 (4157): 1124–1131. Bibcode 1974Sci...185.1124T. :10.1126/science.185.4157.1124. 17835457. http://www.dtic.mil/docs/citations/AD0767426.
- Haselton, M. G. The evolution of cognitive bias — In D. M. Buss (Ed.), The Handbook of Evolutionary Psychology: Hoboken, NJ, US: John Wiley & Sons Inc., 2005. — P. 724–746.
- Bless, H. Social cognition: How individuals construct social reality. — Hove and New York: Psychology Press., 2004.
- Welsh, Matthew B.; Delfabbro, Paul H.; Burns, Nicholas R.; Begg, Steve H. (2014). "Individual differences in anchoring: Traits and experience". Learning and Individual Differences 29: 131–140. :10.1016/j.lindif.2013.01.002. 1041-6080.
- Anchoring bias in decision-making. Басты дереккөзінен мұрағатталған 29 қыркүйек 2015. Тексерілді, 29 қыркүйек 2015.
- Anchoring Definition. Investopedia. Archived from the original on October 23, 2017. https://web.archive.org/web/20171023052312/http://www.investopedia.com/terms/a/anchoring.asp. Retrieved September 29, 2015.
- Tversky, A.; Kahneman, D. (1974). "Judgment under Uncertainty: Heuristics and Biases". Science 185 (4157): 1124–1131. Bibcode 1974Sci...185.1124T. :10.1126/science.185.4157.1124. 17835457. Archived from the original on 2014-08-17. https://web.archive.org/web/20140817144047/http://www.hss.caltech.edu/%7Ecamerer/Ec101/JudgementUncertainty.pdf.
- Edward Teach, "Avoiding Decision Traps Мұрағатталған 14 маусымның 2013 жылы.", CFO (magazine) (1 June 2004). Retrieved 29 May 2007.
- Shermer, Michael (2008). "Patternicity: Finding Meaningful Patterns in Meaningless Noise". Scientific American 299 (6): 48. :10.1038/scientificamerican1208-48. 19143444.
- GrrlScientist. Michael Shermer: The pattern behind self-deception (29 September 2010). Тексерілді 29 маусымның 2011.
- Why Do We Need a Belief in God with Michael Shermer (19 тамыз 2011). Басты дереккөзінен мұрағатталған 14 наурыз 2016.
- Apophenia & Illusory Correlation « Paul Xavier Waterstone. Waterstone.wordpress.com (24 мамыр 2007). Тексерілді, 29 маусым 2011.
- The worship to the mountains: a study of the creation myths of the chinese culture (2010). Басты дереккөзінен мұрағатталған 24 қыркүйек 2015.
- Search for meanings: from pleistocene art to the worship of the mountains in early China. Methodological tools for Mimesis (2010). Басты дереккөзінен мұрағатталған 4 наурыз 2016.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Synarzhaktylyk agylsh bias mәlim ideyany nemese zatty rastauda ne teristeude zhiberetin үjlesimsiz kate tүsindiru dәstүri bolyp әdette ol zhalan nemese әdiletsiz bolyp keledi Synarzhaktylyktardyn keji tuma keji үjrengen bolyp keledi Adamdar tulgalarga topka nemese mәlim senimge karsy synarzhaktylyk kalyptastyruy mүmkin Ғylym men inzheneriyada synarzhaktylyk korsetedi zhurttyn derekterdi үjlesimsiz nemese ortasha dәle nәtizheni bermejtin bagalau procesinen tuyndajdy tuyndagan tүjsiktik synarzhaktylyktyn ken taragan mysaly Ajdagy kraterlerdin үlgilerin tүsindiru synarzhaktylyktary Etimologiyasy Synar zhәne zhak sozderinin biriguinen zhasalgan synarzhaktylyk termini zhalandyk kisyktyk zhүjesizdik zhetilmegendik magynalaryn beretin ugym retinde әleumettik turmystyn barlyk salasynda dәstүrge ajnalgan tүrli katelikterdi bildiru үshin ken koldanylady Bul dәstүrge ajnalgan katelikter bir zhagynan Sananyn birzhakty tendenciyasyn al ekinshi zhagynan zan salasynda kezdesetin Orynsyz bir zhakka kisayudy nemese Alalaushylykty bildiredi Synarzhaktylyk termini zan salasynda zhogarydagy ekinshi magynada ken koldanylady Mysaly myna sojlemdegi synarzhaktylyk sozi alalaushylyk magynasynda ajtylgan Tergeu barysynda sot procesinde synarzhaktylyk yagni tergeu amaldarynyn ozbyrlykpen dorekilikpen zansyzdyk zansyz kysym korsetushilikpen zhүrgizilip ekinshi zhaktyn sozin tyndauga nazarga aluga kulykty bolmagandary senimsizdik tugyzady Synarzhaktylyktyn tanymal tүrleriTanymdyk synarzhaktylyk Tolyk makalalary zhәne Tanymdyk synarzhaktylyk bul ojlau bagalau eske alu zhәne baska da tanym procesterindegi kajtalanbaly negizgi katelik Yagni ol tuzhyrym standartynan auytkudyn bir үlgisi bolyp odan negizsiz korytyndy kelip shygady Adamdar oz tүjsikteri bojynsha ozderinin subektivti әleumettik shyndygyn zhasap alady olardyn dүniege kozkarasy olardyn kareketine nuskaushy bolady Osylajsha kognitivti auytkular әrkashan tүjsiktik burmalanuga kate tuzhyrymga logikasyz tүsindiruge nemese irracionaldy dep atalatyn zhagdajga әkelui mүmkin Alajda kejbir tanymdyk synarzhaktylyktar bejimdelgish bolyp keledi үjlesimdi zhagdajda ol sәttilik әkelui de mүmkin Budan tyskary zhyldamdyk dәldikten manyzdyrak bolganda tanymdyk synarzhaktylyk tez tandau zhasauga mүmkindik beredi Baska tanymdyk auytkular adam oryndau kabiletinin shekti boluynyn kosymsha onimi bolyp tiisti psihikalyk mehanizmder kemistiginen nemese adamnyn akparat ondeudegi shektemesinen tuyndajdy Zәkir Kanberra Avstraliya Zәkir synarzhaktylygy Tolyk makalasy Zәkir synarzhaktylygy bolyp ol sheshim kabyldagan kezde tek algashky akparatka gana sүjenip kaluga bejimdilikti sipattajdy Bul evristikaga sәjkes adamga tuspaldangan bir mәlimet Zәkir beriledi sony ol adam pajdalanyp mәlim sheshim shygarady demek sol mәlimettin shektemesine de ushyrajdy Yagni bul sheshim ogan unagan kүnde de atalgan mәlimet tolyk әri dәl bolmagandyktan shyntuajtynda үjlesimdi zhәne onimdi bolmauy mүmkin Mysaly mashina satuda belgilengen bastapky baga kejingi kelissozderdin standartyn belgilejdi sondyktan satyp alushy үshin bastapky bagadan tomen baga mashinanyn үjlesimdi bagasy kusap turady al ol shyntuajtynda shynajy kunynan bazardagy bagasynan zhogary bolyp aldamshy algashky baga aldamshy zәkir boluy da mүmkin zhasandyserik fotosureti Mars tortkil tau mesa Bogdegalamdyk tirshiliktin dәleli dep sipattalgan En zhana derekter muny teristedi Apofeniya Tolyk makalalary Apofeniya zhәne Apofeniya kejde үlgini zhoramaldau patternicity nemese okildik zhoramal dep te atalady ol adamnyn kezdejsok korinister men derekterden mәlim nәrseni bildiretin magynaly үlgini bajkau bejimdiligi Apofeniya kumar ojyndarynyn racionalizatory retinde tanymal Қumar ojynshylar lotereyadagy kartadagy nemese ruletka dongalagyndagy sandardan korinister mazmundar akparattar korip kojgandaj sezimde bolady Bul kubylystyn bir tүri әdette kumar sandyragy dep atalady Parejdoliya apofeniyanyn vizualdyk nemese estuge katysty tүri Parejdoliya birge ezhelgi kogamdardyn haosty tәrtipke salyp әlemdi tүsinikti etuge komektesken boluy mүmkin degen bolzhanady Atribuciya synarzhaktylygy Rastau synarzhaktylygy Қalyp synarzhaktylygy Қoralanu effektisi zhәne mүjiz effektisi Өzimshildik synarzhaktylygy Osysәt synarzhaktylygyDerekkozderSteinbock Bonnie 1978 Speciesism and the Idea of Equality Philosophy 53 204 247 256 10 1017 S0031819100016582 Welsh Matthew Begg Steve 2016 What have we learned Insights from a decade of bias research The APPEA Journal 56 1 435 10 1071 aj15032 1326 4966 Қuanysh Sultanovtyn ҚR ZhOҒARҒY SOTYNYҢ SOTTAҒY ShEShENDIK BILIM BERU MEN TӘZhIRBIE ATTY KONFERENCIYaSYNDAҒY SӨZI Definition of Cognitive Bias Chegg Archived from the original on 9 May 2016 https archive is 20160509015823 http www chegg com homework help definitions cognitive bias 13 Retrieved 1 September 2015 Haselton M G The evolution of cognitive bias In D M Buss Ed The Handbook of Evolutionary Psychology Hoboken NJ US John Wiley amp Sons Inc 2005 P 724 746 Bless H Social cognition How individuals construct social reality Hove and New York Psychology Press 2004 P 2 Bless H Social cognition How individuals construct social reality Hove and New York Psychology Press 2004 Kahneman D Tversky A 1972 Subjective probability A judgment of representativeness Cognitive Psychology 3 3 430 454 10 1016 0010 0285 72 90016 3 Baron J 2007 Thinking and Deciding 4th ed New York NY Cambridge University Press Ariely D 2008 The Hidden Forces That Shape Our Decisions New York NY HarperCollins For instance Gigerenzer G Goldstein D G 1996 Reasoning the fast and frugal way Models of bounded rationality Psychological Review 103 4 650 669 10 1037 0033 295X 103 4 650 8888650 Archived from the original on 2017 09 22 https web archive org web 20170922235244 http library mpib berlin mpg de ft gg gg reasoning 1996 pdf Tversky A Kahneman D 1974 Judgement under uncertainty Heuristics and biases Science 185 4157 1124 1131 Bibcode 1974Sci 185 1124T 10 1126 science 185 4157 1124 17835457 http www dtic mil docs citations AD0767426 Haselton M G The evolution of cognitive bias In D M Buss Ed The Handbook of Evolutionary Psychology Hoboken NJ US John Wiley amp Sons Inc 2005 P 724 746 Bless H Social cognition How individuals construct social reality Hove and New York Psychology Press 2004 Welsh Matthew B Delfabbro Paul H Burns Nicholas R Begg Steve H 2014 Individual differences in anchoring Traits and experience Learning and Individual Differences 29 131 140 10 1016 j lindif 2013 01 002 1041 6080 Anchoring bias in decision making Basty derekkozinen muragattalgan 29 kyrkүjek 2015 Tekserildi 29 kyrkүjek 2015 Anchoring Definition Investopedia Archived from the original on October 23 2017 https web archive org web 20171023052312 http www investopedia com terms a anchoring asp Retrieved September 29 2015 Tversky A Kahneman D 1974 Judgment under Uncertainty Heuristics and Biases Science 185 4157 1124 1131 Bibcode 1974Sci 185 1124T 10 1126 science 185 4157 1124 17835457 Archived from the original on 2014 08 17 https web archive org web 20140817144047 http www hss caltech edu 7Ecamerer Ec101 JudgementUncertainty pdf Edward Teach Avoiding Decision Traps Muragattalgan 14 mausymnyn 2013 zhyly CFO magazine 1 June 2004 Retrieved 29 May 2007 Shermer Michael 2008 Patternicity Finding Meaningful Patterns in Meaningless Noise Scientific American 299 6 48 10 1038 scientificamerican1208 48 19143444 GrrlScientist Michael Shermer The pattern behind self deception 29 September 2010 Tekserildi 29 mausymnyn 2011 Why Do We Need a Belief in God with Michael Shermer 19 tamyz 2011 Basty derekkozinen muragattalgan 14 nauryz 2016 Apophenia amp Illusory Correlation Paul Xavier Waterstone Waterstone wordpress com 24 mamyr 2007 Tekserildi 29 mausym 2011 The worship to the mountains a study of the creation myths of the chinese culture 2010 Basty derekkozinen muragattalgan 24 kyrkүjek 2015 Search for meanings from pleistocene art to the worship of the mountains in early China Methodological tools for Mimesis 2010 Basty derekkozinen muragattalgan 4 nauryz 2016