Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Құртқашаш (лат. Iris) – құртқашаштар тұқымдасына жататын өсімдіктер тегі. Қоңыржай, субтропиктік аймақтар мен Солтүстік жарты шарда 250-ден аса түрі белгілі.
| Құртқашаш | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
L. | ||||||||||||||||
| Кіші тектері | ||||||||||||||||
|
| ||||||||||||||||
| Belamcanda |
- Қазақстанда құмды, шөлді және шөлейт жерлерде, далада, тау бөктерінде, ормандарда өсетін 8 түрі бар.
- Биіктігі 20 — 200 см. Жапырағы сүйір, гүлдері , ірі болады. ұзын түтікшелі және иіліңкі 6 бөлікті (оның 3-еуі ірі, сыртын жұмсақ түк басқан). — 3, сыртқы бөлігінің түбінде тұратын ұзынша тозаңқаптары таспа пішінді. — 2 ұялы. Бал арасымен тозаңданады.
- Сәуірден шілдеге дейін гүлдеп, жеміс береді.
- Жемісі — көп тұқымды қауашақ. Тұқымы жел арқылы таралады. Сары құртқашаш (І. flavіssіma) — , (І. songarіca) жапырағынан щетка жасау үшін ірі талшық алынады. Альберт құртқашашы және (І.Ludwіgіі) — өте сирек кездесетін эндемиктер, қорғауға алынып, Қазақстанның “” енгізілген.
Өсімдік туралы
Құртқашаш – табиғатта 250-ден астам түрі белгілі шөптесін өсімдік. Оның көптеген түрлерінің ішінде бір метрден асатын өте биіктері және тым аласа түрлері де бар. Бірақ олардың барлығының дерлік гүл күлтесі бірдей пішінде болады. Гүлінің түсі ақтан қоңыр қызылға дейінгі аралықта алуан түрлі. Оны көбінесе гүлзардың алдыңғы жағына немесе альпі шоқысына отырғызады. Құртқашаштың гүлдеу уақыты түріне қарай көктемге немесе жаздың басына сәйкес келеді. Табиғаттағы түрлері сәуір айында ерте гүлдесе, көгалдандырудағы түрлері мамыр, маусым айларында гүл жарады. Егер, өскен ортасы ыстық болса гүлдеуі 15-20 күнге, ал ауа-райы салқын болса 25-30 күнге созылады. Кейде құртқашаштың ұзақ гүлдегенін қалаған гүлпаздар оны көлеңкеге егіп, жаз ортасына дейін гүлдетіп жатады. Қазақстанның табиғатында құртқашаштың 21 түрі бар. Біраз түрі көгалдандыруда қолданылады. Қазақстанның Қызыл кітабына «Иридодиктиум» деген түрі еніп, қорғауға алынған. Құртқашаштың гүлінің түсі сары, көк, сиякөк болып келетін ергежейлі түрі және сазды, сулы жерлерде өсетін түрлері де бар.
Күтімі
Жер талғамай жақсы өседі. Кез келген жерге тез жерсініп, жылдам өседі. Мол суғарғанды, күннің көзін ұнатады. Кейде осы қасиетін бағалап гүлпаздар құртқашашты жасанды көлшіктің, арықтың жиегіне егіп жатады. Гүлдеп болған гүлсабағын қырқып отырса, жапырағының өзі әдемі болып тұрады.
Көбейтілуі
Құртқашаш тамыртүйнекті өсімдіктер қатарына жатады. Тамыз айында түбін бөлу арқылы көбейтіледі. Құртқашаш – көпжылдық, тамыртүйнекті.Касатиктер тұқымдасына жататын бақша өсімдігі. Ол дүние жүзінің барлық жерлерінде кездесетін бірден – бір өсімдік. 300-ге жуық табиғи түрі бар, соның ішінде 150-ге жуық түрін еліміздің көгалдандыруында кездестіругеболады. Әдемілігі бірнеше түстен құралатын гүлдерінде. Гүлінің түсі ақтан қараға дейінгі аралықта. Гүлінің түсіне бола оны ирис деп атаған.Ирис грек тілінен аударғанда кемпірқосақ деген мағынаны білдіреді. Гүлдеуіауа- райы мен өскен ортасына қарай 23-25 күнге созылады. Көп күтімді қажет етпейді.Құнарлы топыраққа егіп, гүл түйіндерін шығарған уақытта минералды тыңайтқышпен қоректендіру қажет. Салқын не көлеңкеге еккен құртқашаштар ұзақ гүлдейді. Түбін бөлу арқылы күзде көбейтеді.
Сілтемелер
- Гүлстан, өсімдіктер туралы сайт Мұрағатталған 20 ақпанның 2012 жылы.
Дереккөздер
- Қазақ ұлттық энциклопедиясы
- "Гүлстан" республикалық ғылыми-танмыдық, көпшілік журнал, 2010 жыл ISSN 2078-6727
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Қurtkashash lat Iris kurtkashashtar tukymdasyna zhatatyn osimdikter tegi Қonyrzhaj subtropiktik ajmaktar men Soltүstik zharty sharda 250 den asa tүri belgili ҚurtkashashSibir kurtkashashyDүniesi ӨsimdikterBolimi Gүldi osimdikterTaby Dara zharnaktylarSaby Tukymdasy IridaceaeKishi tukymdasy Tajpasy Tegi Iris Karl LinnejL Kishi tekteriBelamcanda Hermodactylus Iridodictyum Juno Junopsis Pardanthopsis Pardancanda Xiphion Қazakstanda kumdy sholdi zhәne sholejt zherlerde dalada tau bokterinde ormandarda osetin 8 tүri bar Biiktigi 20 200 sm Zhapyragy sүjir gүlderi iri bolady uzyn tүtiksheli zhәne iilinki 6 bolikti onyn 3 eui iri syrtyn zhumsak tүk baskan 3 syrtky boliginin tүbinde turatyn uzynsha tozankaptary taspa pishindi 2 uyaly Bal arasymen tozandanady Sәuirden shildege dejin gүldep zhemis beredi Zhemisi kop tukymdy kauashak Tukymy zhel arkyly taralady Sary kurtkashash I flavissima I songarica zhapyragynan shetka zhasau үshin iri talshyk alynady Albert kurtkashashy zhәne I Ludwigii ote sirek kezdesetin endemikter korgauga alynyp Қazakstannyn engizilgen Өsimdik turalyҚurtkashash tabigatta 250 den astam tүri belgili shoptesin osimdik Onyn koptegen tүrlerinin ishinde bir metrden asatyn ote biikteri zhәne tym alasa tүrleri de bar Birak olardyn barlygynyn derlik gүl kүltesi birdej pishinde bolady Gүlinin tүsi aktan konyr kyzylga dejingi aralykta aluan tүrli Ony kobinese gүlzardyn aldyngy zhagyna nemese alpi shokysyna otyrgyzady Қurtkashashtyn gүldeu uakyty tүrine karaj koktemge nemese zhazdyn basyna sәjkes keledi Tabigattagy tүrleri sәuir ajynda erte gүldese kogaldandyrudagy tүrleri mamyr mausym ajlarynda gүl zharady Eger osken ortasy ystyk bolsa gүldeui 15 20 kүnge al aua rajy salkyn bolsa 25 30 kүnge sozylady Kejde kurtkashashtyn uzak gүldegenin kalagan gүlpazdar ony kolenkege egip zhaz ortasyna dejin gүldetip zhatady Қazakstannyn tabigatynda kurtkashashtyn 21 tүri bar Biraz tүri kogaldandyruda koldanylady Қazakstannyn Қyzyl kitabyna Iridodiktium degen tүri enip korgauga alyngan Қurtkashashtyn gүlinin tүsi sary kok siyakok bolyp keletin ergezhejli tүri zhәne sazdy suly zherlerde osetin tүrleri de bar KүtimiZher talgamaj zhaksy osedi Kez kelgen zherge tez zhersinip zhyldam osedi Mol sugargandy kүnnin kozin unatady Kejde osy kasietin bagalap gүlpazdar kurtkashashty zhasandy kolshiktin aryktyn zhiegine egip zhatady Gүldep bolgan gүlsabagyn kyrkyp otyrsa zhapyragynyn ozi әdemi bolyp turady KobejtiluiҚurtkashash tamyrtүjnekti osimdikter kataryna zhatady Tamyz ajynda tүbin bolu arkyly kobejtiledi Қurtkashash kopzhyldyk tamyrtүjnekti Kasatikter tukymdasyna zhatatyn baksha osimdigi Ol dүnie zhүzinin barlyk zherlerinde kezdesetin birden bir osimdik 300 ge zhuyk tabigi tүri bar sonyn ishinde 150 ge zhuyk tүrin elimizdin kogaldandyruynda kezdestirugebolady Әdemiligi birneshe tүsten kuralatyn gүlderinde Gүlinin tүsi aktan karaga dejingi aralykta Gүlinin tүsine bola ony iris dep atagan Iris grek tilinen audarganda kempirkosak degen magynany bildiredi Gүldeuiaua rajy men osken ortasyna karaj 23 25 kүnge sozylady Kop kүtimdi kazhet etpejdi Қunarly topyrakka egip gүl tүjinderin shygargan uakytta mineraldy tynajtkyshpen korektendiru kazhet Salkyn ne kolenkege ekken kurtkashashtar uzak gүldejdi Tүbin bolu arkyly kүzde kobejtedi SiltemelerGүlstan osimdikter turaly sajt Muragattalgan 20 akpannyn 2012 zhyly DerekkozderҚazak ulttyk enciklopediyasy Gүlstan respublikalyk gylymi tanmydyk kopshilik zhurnal 2010 zhyl ISSN 2078 6727Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet