Шаймерденов Сафуан

Сафуан Шаймерденов (15 сәуір 1922 жыл, Солтүстік Қазақстан облысы, Пресновский ауданы (қазіргі Жамбыл ауданы), Аманкелді ауылы — 23 ақпан 2007 жыл, Алматы) — жазушы, драматург, Қазақстан Республикасының халық жазушысы (1992).

Өмірбаяны

Орта мектепті бітіргеннен кейін мұғалімдік қызмет пен Пресновский ауданының комсомол комитетінің хатшысы қызметтерін қатар атқарды. 1943-1945 жылдары -Солтүстік Қазақстан облысы “Ленин туы” газетінде әдеби қызметкер болып жұмыс істеді. 1943-1945 жылдары Солтүстік Қазақстан облысы «Ленин туы» газетінде әдеби қызметкер болып жұмыс атқарды. 1945 жылы Қазақ мемлекеттік университетінің (қазіргі ҚазҰУ) филология факультетіне оқуға түсіп, оны 1950 жылы үздік дипломмен бітіріп, Қарағанды облысы республикалық жастар газетінде тілші болып еңбек жолын жалғастырды.1952 жылы С.Шаймерденов алдымен «Әдебиет және искусство» журналының, одан кейін «Мәдениет және тұрмыс» журналының бөлім меңгерушісі қызметін атқарды. Сонымен қатар шығармашылық жұмысты қатар алып жүрді. Кейін Қазақстан Жазушылар одағының проза секциясының меңгерушісі қызметінде болып, 50-жылдардың ортасында «Қазақ әдебиеті» газетінің бас редакторы лауазымына тағайындалды. Одан әрі Қазақстан Жазушылар одағы басқармасының хатшысы болып сайланды. 1970-1975 жылдары Қазақ КСР Мәдениет министрлігінің репертуарлар коллегиясын басқарды. 1976 жылдан бастап тек шығармашылықпен айналысты.

Сафуан Шаймерденов 1986 жылғы Желтоқсан оқиғасына қатысқан қазақ жастарын қорғап, батылдық көрсетіп сөз сөйлегендердің бірі болды. Халық жазушысы шетте тұрып, болып жатқан жағдайды көріп, үнсіз қала алмады. 1987 жылы 23 мамырда Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің бірінші хатшысы Г. Колбин қатысуымен өткен Қазақстан Жазушылар одағының пленумында 38 минутқа созылған жарқын да батыл баяндама жасап, шындықты ашып айтып, азаматтық ерлік көрсетті. Бұл баяндамада қоғамдағы өзекті мәселелер мен өткір сұрақтар көтерілді.

2007 жылы 23 ақпанда Алматы қаласында қайтыс болды. Қазіргі таңда Петропавл қаласында С.Шаймерденов атындағы қалалық мектеп бар. Астана қаласында көше атауы берілді.

Шығармашылығы

Сафуан Шаймерденов алғаш рет 1950 жылы республикалық мерзімді баспасөз беттерінде әңгіме жанрында шығармалар басып шығарды. «Болашаққа жол» атты алғашқы романы 1953 жылы жарық көрді. Бұл туынды кейін «Инеш» деген атпен орыс тіліне аударылып, сол кездегі жастар арасында үлкен қызығушылыққа ие болды. Осы шығарма жаңа бастап жүрген авторды көркем әдебиеттің шыңына көтерді. Шығармада қазақ әдебиетінде алғаш рет соғыстан кейінгі Алматыдағы профессорлар, оқытушылар мен студенттер өмірлеріне қатысты тақырыптар ашылып, сол кездегі жастардың рухани дамуы мен ұлттық интеллигенцияның қалыптасу процесін көрсетеді. Студенттік қарым-қатынас тарихы барлық уақытта өзекті болып келеді.

Одан кейін көркемдігі жоғары повестер тізбегі: «Мінез» (1960), «Мезгіл» (1964), «Таныс көрші» (1965), «Қарғаш» (1967), «Жыл құсы» (1969), «Ит ашуы», (Марғау) (1970), «Сыбызғы сазы» (1971), «Бір таба нан» (1971), «Қол таңба» (1971), «Қыран қияға самғайды» (1971), «Мені қалай үйлендірмек болды» (1971), «Жел серуені» (1971), «Алтын сағат» (1971), «Қоламтағы арман», «Өмір нұры» (1972), «Желдің екпіні» (1977), «Мәжнүн тал» (1980), «Әдеби толқындар» (1985), «Ағалардың алақаны» (1987), балаларға арналған шығарма «Жанар мен Данар» (1964), «Шалдуар», «Оқығанның көзі ашық», «Алма неге Инет атанды», «Ақын мен бұлбұл сайраған елде» жарық көрді. Олар шетел тілдеріне оның ішінде: татар, өзбек, тәжік, неміс және тағы басқа тілдерге әлденеше рет аударылған. 1970 жылы «Өмір нұры» атты повестер цикліне тақырыбы, идеясы жағынан өзекті бір желі, бір нысанаға бағындырылған «Мезгіл», «Қарғаш», «Өмір нұры», «Ит ашуы», «Мәжнүн тал» повестері кіргізілді.

«Қайдасың, Зарина?», «Әнім сен едің», «Өкіл әке», «Леп белгісі», «Халала», Дөкей келе жатыр», «Қыр гүлі», «Марғау», «Төрт бойдақ, бір қыз», «Түйе көтерген», «Аруана дүние» және «Түлкі бикеш» пьесалары көптеген қазақ театрларының сахнасында қойылып келеді.

Үнді жазушысы Р. Тагордың «Күйреу», «Гәуірмақан» романдары мен «Алтын сағым» атты жарық көрген әңгімелер жинағын, Л. Толстойдың «Альберт» повесін, беларус драматургі А. Макаеноктың «Трибунал», француз композиторы Флоримон Эрвеның, драматург Анри Мельяктың либреттосына жазылған «Мадемуазель Нитуш» (Түлкі Бикеш) комедияларын аударды.

Марапаттары

• «Ерен еңбегі үшін» медалі (1959)
• “Жыл құсы” повесі 1974 жылы ВЦСПС пен КСРО Жазушылар одағының жұмысшы тақырыбына арналған конкурсында жүлделі орын ие болған.
• Р. Тагордың “Күйреу” романының аудармасы үшін 1984 жылы үшін Қазақстан Жазушылар одағының Б.Майлин атындағы сыйлығы берілді.
• Ағалардың алақаны”, “Әдеби толқындар” атты кітаптар үшін 1988 жылы республикалық Абай атындағы Мемлекеттік сыйлығын алған.
• “” орденімен марапатталған .
• 1992 жылы Қазақстан Республикасының Халық Жазушысы атағына ие болған.
• “Отан” ордендерімен марапатталған (1994)
• Петропавл қаласының Құрметті азаматы

Отбасы

Жұбайы: Багдат Кользакова (1926-2021). Балалары: Жанна (1949-2018), Дана, Саян (1953-2002), Индира

Дереккөздер

1. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IX том, 18 бөлім