Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Чехтер (чех. Češi) — батыс славян халқы, Чехияның негізгі халқы, жалпы саны 12 миллионнан асады. Шамамен 70-80% өз отанының тұрақты тұрғындары, ал қалғандары Еуропаның көптеген мемлекеттерінде қоныстанған, Францияда, Германияда, Ұлыбританияда, АҚШ-та, Словакияда, Хорватияда, Аустрияда, Польшада және Украинада тұрады.
| Чехтар | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
| 10-12 млн.адам | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
 Чехия | 6 732 104 - 9 246 784 |
 АҚШ | 1 462 000 |
 Канада | 94 805 |
 Германия | 60 000 |
 Аргентина | 45 000 |
 Ұлыбритания | 45 000 |
 Аустрия | 40 324 |
 Италия | 40 000 |
| Тілдері | |
| Діні | |
| католик, протестант | |
| Этникалық топтары | |
Тілі
Чех тілі үндіеуропалық тілдер отбасының славян тобының батыс славян ішкі тобына кіреді, тілдердің қопарылма (флективті) түріне жатады. Чех тілінің жазуы латын графикасына негізделген. Чех тілінің бірнеше диалектілері бар. Олар орталық (чех), орта және шығыс моравиялық топтарға бөлінеді. Чех әдеби тілінің жазбаша түрі орталық диалектіге (прага диалектісіне) негізделген.
Діні
Дінге сенушілері — католиктер сонымен қатар протестанттар да кездеседі.
Тарихы
Біздің заманымызға дейінгі V ғасырда қазіргі Чехия территориясын кельттер мекендеген. Содан кейін ол Рим империясының құрамына кірді. Ежелгі герман тайпаларының үздіксіз шапқыншылықтары оны шашыраңқы провинцияларға айналдырды. 4-ғасырдан бастап бұл жерлерді славян тайпалары басып ала бастады. 10-ғасырда Чехия Рим империясына қайтадан қосылды. Орта ғасырларда мемлекет көптеген көтерілістерге ұшырап, басқа елдермен соғыстарға қатысты. 19 ғасырда Аустрия императорының ықпалында болды. Ел тәуелсіздікке 1918 жылы Парижде декларацияға қол қойылғаннан кейін ғана қол жеткізді. Содан кейін ол тәуелсіз Чехословакия Республикасы болып жарияланды. 1993 жылы ол екі мемлекетке бөлінді: Чехия және Словакия.
Кәсібі
Қолайлы климаттық жағдайлар егіншілік пен мал шаруашылығын дамытуда орасан зор рөл атқарды. Ауыл шаруашылығы өнімдеріне: , арпа, бидай, картоп, қант қызылшасы жатады. Чехияда олар ежелден мал шаруашылығымен айналысып, бұл халықты ет, сүт, жүнмен қамтамасыз етуге мүмкіндік берді. Шошқа, сиыр, ешкіден басқа үйрек, күркетауық, тауық, қаз өсіреді. Өндірістің айтарлықтай үлесін шарап жасау және сыра қайнату сияқты салалар алады.
Орта ғасырларда баспаналары балшықтан және бөренелермен салынды, кейіннен олар шикі кірпішті, тасты пайдалана бастады. 19 ғасырдың ортасынан бастап тас іргетасқа кірпіш қабырғалар қалана бастады. Құрылыстың бұл түрі қазіргі уақытта Чехияда кең таралған. Солтүстік және батыс аймақтарда каркастық құрылымдар жиі жасалды (немістердің үлгісі бойынша).
Мәдениеті
Чех ұлттық киімдерін өнер туындыларымен салыстыруға болады. Ерлер мен әйелдердің киімдері жарқын, әртүрлі сәндік бөлшектермен бай безендірілген. Аймаққа байланысты киімдер аздап ерекшеленеді. Костюмнің жазғы нұсқасында жібек маталар басым болса, қысқы киімдер зығыр және жүн материалдарынан жасалған. Ерлердің костюмі манжеттері бар ақ жейдеден, кең шалбардан және кеудешеден тұрады. Жеңсіз күртеше ұлттық ою-өрнекпен, өрілген, безендірілген. Ауылдың кейбір аудандарында ерлер тар былғары шалбар киген. Ерлердің киімдерінде ашық түстер жиі кездеседі: жылтыр түймелері бар көк курткалар, сары шалбар, басына кішкентай киіз қалпақ немесе түрлі-түсті тәжі бар қалпақ киеді.
Чех асханасының неміс және австриялық тағамдармен көп ұқсастығы бар. Чех үстелінде ет, балық, көкөніс гарнирлері, соустар, жарма, сорпалар бар. Әдеттегі тағамдар: шошқа еті, алма немесе қырыққабатпен қуырылған қаз, кнедликт – картоп немесе ұн өнімдері, соустармен бірге беріледі, бифштекстер, гуляш. Чех дәмханаларында кондитерлік өнімдердің алуан түрін көруге болады: калачи, штрудель, тәтті салмасы бар тоқаш, құймақ. Тұздықтар ет және балық тағамдарына қажетті қосымша болып табылады. Олар жидектер, шөптер, сарымсақ, пияз, көкөністер негізінде дайындалады. Сусындардың ішінде еритін кофе, әртүрлі қоспалары бар шайлар танымал. Атақты чех сырасы ұлттық сусын болып саналады.
Қазақстандағы чехтар
Қазақстанның чех диаспорасы санының жалпы динамикасы мынадай:
- 1 218 (1970 ж.),
- 1 140 (1979 ж.),
- 1 157 (1989 ж.),
- 945 (1999 ж.) ,
- 271 (2009 ж.) адам.
Дереккөздер
- Э.Д. Сүлейменова, Д.Х.Ақанова, Н.Ж.Шаймерденова «Қазақстан тілдері: әлеуметтік лингвистика анықтамалығы»: Кітап.–Алматы: «Издательство Золотая Книга» ЖШС, 2020 ж. 201-бет.
- Жанна Галактионова. Чехи — нация певцов и музыкантов https://travelask.ru/articles/chehi-natsiya-pevtsov-i-muzykantov
- Қазақстан халқы. Энциклопедия. /Бас.ред. Ж.Н.Тойбаева. /Құраст.Ғ.Жандыбаев., Г.Егеубаева.-Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2016. 435-бет ISBN 978-601-7472-88-7
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Chehter cheh Cesi batys slavyan halky Chehiyanyn negizgi halky zhalpy sany 12 millionnan asady Shamamen 70 80 oz otanynyn turakty turgyndary al kalgandary Europanyn koptegen memleketterinde konystangan Franciyada Germaniyada Ұlybritaniyada AҚSh ta Slovakiyada Horvatiyada Austriyada Polshada zhәne Ukrainada turady ChehtarBүkil halyktyn sany10 12 mln adamEn kop taralgan ajmaktar Chehiya6 732 104 9 246 784 AҚSh1 462 000 Kanada94 805 Germaniya60 000 Argentina45 000 Ұlybritaniya45 000 Austriya40 324 Italiya40 000TilderiCheh tiliDinikatolik protestantEtnikalyk toptaryslovaktarTiliCheh tili үndieuropalyk tilder otbasynyn slavyan tobynyn batys slavyan ishki tobyna kiredi tilderdin koparylma flektivti tүrine zhatady Cheh tilinin zhazuy latyn grafikasyna negizdelgen Cheh tilinin birneshe dialektileri bar Olar ortalyk cheh orta zhәne shygys moraviyalyk toptarga bolinedi Cheh әdebi tilinin zhazbasha tүri ortalyk dialektige praga dialektisine negizdelgen Ұlttyk kiimdegi chehtarDiniDinge senushileri katolikter sonymen katar protestanttar da kezdesedi TarihyBizdin zamanymyzga dejingi V gasyrda kazirgi Chehiya territoriyasyn keltter mekendegen Sodan kejin ol Rim imperiyasynyn kuramyna kirdi Ezhelgi german tajpalarynyn үzdiksiz shapkynshylyktary ony shashyranky provinciyalarga ajnaldyrdy 4 gasyrdan bastap bul zherlerdi slavyan tajpalary basyp ala bastady 10 gasyrda Chehiya Rim imperiyasyna kajtadan kosyldy Orta gasyrlarda memleket koptegen koterilisterge ushyrap baska eldermen sogystarga katysty 19 gasyrda Austriya imperatorynyn ykpalynda boldy El tәuelsizdikke 1918 zhyly Parizhde deklaraciyaga kol kojylgannan kejin gana kol zhetkizdi Sodan kejin ol tәuelsiz Chehoslovakiya Respublikasy bolyp zhariyalandy 1993 zhyly ol eki memleketke bolindi Chehiya zhәne Slovakiya KәsibiҚolajly klimattyk zhagdajlar eginshilik pen mal sharuashylygyn damytuda orasan zor rol atkardy Auyl sharuashylygy onimderine arpa bidaj kartop kant kyzylshasy zhatady Chehiyada olar ezhelden mal sharuashylygymen ajnalysyp bul halykty et sүt zhүnmen kamtamasyz etuge mүmkindik berdi Shoshka siyr eshkiden baska үjrek kүrketauyk tauyk kaz osiredi Өndiristin ajtarlyktaj үlesin sharap zhasau zhәne syra kajnatu siyakty salalar alady Orta gasyrlarda baspanalary balshyktan zhәne borenelermen salyndy kejinnen olar shiki kirpishti tasty pajdalana bastady 19 gasyrdyn ortasynan bastap tas irgetaska kirpish kabyrgalar kalana bastady Қurylystyn bul tүri kazirgi uakytta Chehiyada ken taralgan Soltүstik zhәne batys ajmaktarda karkastyk kurylymdar zhii zhasaldy nemisterdin үlgisi bojynsha MәdenietiҚajmak kosylgan ystalgan siyr eti Cheh ulttyk kiimderin oner tuyndylarymen salystyruga bolady Erler men әjelderdin kiimderi zharkyn әrtүrli sәndik bolshektermen baj bezendirilgen Ajmakka bajlanysty kiimder azdap erekshelenedi Kostyumnin zhazgy nuskasynda zhibek matalar basym bolsa kysky kiimder zygyr zhәne zhүn materialdarynan zhasalgan Erlerdin kostyumi manzhetteri bar ak zhejdeden ken shalbardan zhәne keudesheden turady Zhensiz kүrteshe ulttyk oyu ornekpen orilgen bezendirilgen Auyldyn kejbir audandarynda erler tar bylgary shalbar kigen Erlerdin kiimderinde ashyk tүster zhii kezdesedi zhyltyr tүjmeleri bar kok kurtkalar sary shalbar basyna kishkentaj kiiz kalpak nemese tүrli tүsti tәzhi bar kalpak kiedi Cheh ashanasynyn nemis zhәne avstriyalyk tagamdarmen kop uksastygy bar Cheh үstelinde et balyk kokonis garnirleri soustar zharma sorpalar bar Әdettegi tagamdar shoshka eti alma nemese kyrykkabatpen kuyrylgan kaz knedlikt kartop nemese un onimderi soustarmen birge beriledi bifshtekster gulyash Cheh dәmhanalarynda konditerlik onimderdin aluan tүrin koruge bolady kalachi shtrudel tәtti salmasy bar tokash kujmak Tuzdyktar et zhәne balyk tagamdaryna kazhetti kosymsha bolyp tabylady Olar zhidekter shopter sarymsak piyaz kokonister negizinde dajyndalady Susyndardyn ishinde eritin kofe әrtүrli kospalary bar shajlar tanymal Atakty cheh syrasy ulttyk susyn bolyp sanalady Қazakstandagy chehtarҚazakstannyn cheh diasporasy sanynyn zhalpy dinamikasy mynadaj 1 218 1970 zh 1 140 1979 zh 1 157 1989 zh 945 1999 zh 271 2009 zh adam DerekkozderE D Sүlejmenova D H Akanova N Zh Shajmerdenova Қazakstan tilderi әleumettik lingvistika anyktamalygy Kitap Almaty Izdatelstvo Zolotaya Kniga ZhShS 2020 zh 201 bet Zhanna Galaktionova Chehi naciya pevcov i muzykantov https travelask ru articles chehi natsiya pevtsov i muzykantov Қazakstan halky Enciklopediya Bas red Zh N Tojbaeva Қurast Ғ Zhandybaev G Egeubaeva Almaty Қazak enciklopediyasy 2016 435 bet ISBN 978 601 7472 88 7