Тауар биржасы

Тауар биржасы – заңды тұлға құқығына ие ұйым.

Ол күні бұрын белгіленген белгілі бір орында және белгілі бір уақытта өзі белгілеген ережелер бойынша көпшілік үшін өткізілетін жария сауда-саттық нысанындағы биржалық қызметті ұйымдастыру және реттеу жолымен көтерме сауда базарын қалыптастырады. Аталған белгілерге сай келмейтін ұйымдар өзінің атауында Тауар биржасы немесе “биржа” деген атауды пайдалана алмайды.

Тауар биржасы көпшілік қолды тауарлармен (астық, мақта, металл, т.б.) үлгілер және стандарттар бойынша ірі көлемдегі көтерме сауданы қамтамасыз етеді. Кейде биржалар тек бір топтағы тауарлармен ғана сауда жасауға маманданады. Мәміле мерзімдік сипатта болады (ең көп таралған мерзім – 6 ай), мұның өзі баға айырмасынан пайда табу мүмкіндігін туғызады. пайда табу мүмкіндігін туғызады. Биржалық баға туралы деректер биржалық бюллетеньдерде баға белгіленімі түрінде ұдайы жарияланып тұрады.

Алғаш рет 19 ғ-да пайда болды. Қазіргі кезде мамандандырылған биржалар ретінде кеңінен таралды. Биржадағы мәмілелер үш түрлі болып келеді, олар: 1) қолма-қол ақшалай төленетін мәміле, мұндай жағдайда тауардың дереу жеткізілуі көзделеді; 2) мерзімдік мәміле, мұнда тауар шартта көрсетілген белгілі бір мерзім өткеннен кейін жеткізілуге тиіс; 3) реттелмелі мәміле, яғни ерекше биржалық шарттарға негізделген мәміле. Қазіргі заманғы биржаларда негізінен стандартталған тауар сатылады, шындығында тауардың өзі емес, оны жеткізуге жасалған келісімшарт қана сатылады.

Аса ірі Тауар Биржасылары Нью-Йоркте (астық биржасы), Лондонда (металл биржасы) орналасқан. КСРО-да Тауар Биржасы 1921 – 30 ж. болды. 1985 жылдан бастап қайта жандана бастады. Қазақстанда Тауар Биржасы нарықтық қатынастарға көшу кезеңінде пайда болып, даму жолына түсті. Тауар Биржасыұйымдық жағынан пайда алуға ғана емес, сонымен қатар сауданы жеңілдетуге және арзандатуға мүдделі жеке меншікті тұлғалардың қауымдастықтары түрінде ресімделді. Ол нақты тауар базарынан мерзімді мәмілелер жасалатын, яғни тауар келешекте жеткізілетін базарға дейінгі, сонан соң қазіргі заманғы фьючерстік биржаға дейінгі даму жолынан өтті. Бастапқыда Тауар Биржасы тек сатушылар мен сатып алушылар арасындағы тұрақты байланысты ғана қамтамасыз еткен болса, кейін сауда ғұрыптарын тиянақтай бастады, баға белгіленімін жүзеге асырып, үлгілік келісімшарттарды әзірлей бастады, дауларды реттейтін болды, т.б.

Соңғы 100 жылда Тауар биржасының саны шамамен 60-қа дейін қысқарғанына, яғни 3 есе азайғанына қарамастан, олар халықар. саудаға әлі де күшті ықпал етуде: әлемдік тауар көлемінің 10%-ы осы Тауар Биржасы арқылы сатылады.

Дереккөздер

1. Қазақ энциклопедиясы