Зелинский Николай Дмитриевич

Зелинский Николай Дмитриевич, [25.1.(6.2.).1861, Молдова, Тирасполь қаласы – 31.7.1953, Ресей, Мәскеу қаласы] – орыс ғалымы, -ның академигі (1929), ілімінің негізін қалаушылардың бірі.

.

Өмірбаяны

университетін (Одесса) бітірген (1884). 1885 – 93 жылдары Германиядағы Лейпциг, Геттинген университтерінде білімін жетілдірді. 1893 – 1953 жылдары Мәскеу университетінде профессор болды. 1911 – 17 жылдары Санкт-Петербургте Ресей Қаржы министрлігінің орта химия лабораториясының директоры қызметін атқарған. 1935 жылы КСРО ғылым академиясының Органикалық химия институтын ұйымдастыруға қатысып, лабораторияны басқарды. Бұл институт 1953 жылдан бастап Зелинский атымен аталады.

Зерттеулері

Зерттеулері органикикалық химияның салалары – алициклдік қосылыстар химиясы, гетероциклдер химиясы, , белок және амин қышқылдары химиясын қамтиды. Тиофен туындыларының изомериясын зерттеп, оның гомологтар қатарын жасады (1887). Қаныққан стереометриясын зерттеп, олардан циклдік бес және алтымүшелік кетондарды алу әдістерін ашып, циклопентан және циклогексанның көптеген гомологтарын алды (1891 – 1900). Сақинасында 3-тен 9-ға дейін көміртегі атомдары болатын көптеген көмірсутектерді синтездеді (1901 – 07). Бұл әдіс мұнай және мұнай фракцияларының құрамын модельдеуге негіз болды. Платина және палладийдің циклогександы және ароматты көмірсутектерге әсерін, гидрогендеу және дегидрогендеу реакцияларының идеал қайтымдылығының температураға тәуелділігіне негізделген дегидрогендік катализ құбылысын ашты.

.

қорғану үшін активті көмірді қолдануды ұсынып, инженер А. Кумантпен бірге газдан қорғағыштың () құрылымын ойлап тапты (1916). Мұнайды катализдік және пирогенетикалық ароматтау процестерін жүзеге асырды (1931 – 37). Социал Еңбек Ері (1945), Лениндік (1934) және КСРО Мемлекеттік сыйлығы (1942, 1946, 1948) лауреаты.

Дереккөздер

1. "Қазақ Энциклопедиясы",4 том 3 бөлім