Қожа Ахмет Ясауи кесенесі — Түркістан қаласында XIV ғасырдың соңында тұрғызылған архитектуралық ғимарат. Қожа Ахмет Ясауи дүние салғаннан кейін халықтың көп жиылуымен өзіне арнап соғылған кішкене мазарға жерленеді. Кейін бұл кесене мұсылмандардың жаппай тәуеп ету орнына айналды.
Қожа Ахмет Ясауи кесенесі | |
---|---|
(ағылш.) Mausoleum of Khoja Ahmed Yasawi* | |
ЮНЕСКО-ның Әлемдік мұрасы | |
Қожа Ахмет Ясауи кесенесі | |
Қазақстан | |
Түрі | мәдени |
(Критериялар) | i, iii, iv |
Сілтеме | 1103 |
Аймақ** | |
Координаттар | 43°17′51″ с. е. 68°16′15″ ш. б. / 43.29750° с. е. 68.27083° ш. б. (G) (O) (Я) |
Қосылуы | 2003 (27-сессия) Координаттар: 43°17′51″ с. е. 68°16′15″ ш. б. / 43.29750° с. е. 68.27083° ш. б. (G) (O) (Я) |
Картадағы Қожа Ахмет Ясауи кесенесі | |
* Атауы ағыл. ресми тізімінде ** ЮНЕСКО-ның классификациясы бойынша аймақ |
Тарихы
1396 жылы Орта Азияның билеушісі Ақсақ Темір Қожа-Ахмет Яссауидің ескі мазарының орнына жаңа кесене салу жайлы бұйрық береді. Орта ғасырларда бой көтерген ең керемет сәулет өнерінің бірі саналатын аталмыш кесенеде Қазақтың 21 ханы жерленген деседі. Кесене салынып жатқан кезде қайта-қайта құлап қала берген екен. Сонда Ұлы Билеушінің түсінде бір ақсақал аян беріп, "Қожа-Ахметтің Арыстан атты ұстазы болған. Сондықтан әуелі Арыстанға, сосын ғана шәкіртіне кесене салыңдар" депті. Бұл түсті көрген Әмір Темір көріпкелдерін шақыртып алып, түсін жорытады. "Арыстанның қабірін қалай табамын?" деп олардан ақыл сұрайды. Көріпкелдері "Жұма намаздан соң Қожа Ахмет Яссауидің қабірінің басына екі құс келіп қонақтайды, сол құс ұшып, ұстазы Арыстанбабтың басына барады, осылайша табасың" деп айтқан екен. Арыстанбабтың сүйегі жерленген жер осылайша табылғанға ұқсайды.
Арыстанбабтың жерленген жері жөнінде тағы да бір қызық аңыз бар. Арыстанбаб қайтыс болмай тұрып, тірі кезінде Қожа Ахмет Ясауиге "Менің саған айтар аманатым, жасым келді, қартайдым. Қайтыс болсам жаназамды сен оқисың. Жас та болсаң, сен тегін адам емессің. Пайғамбарымыздың (с. ғ. с) аманат жіберген адамысың. Менің жаназамды оқысымен күн батыс жақтан бір ақ түйе келеді. Соған денемді артып, басын бос қоя сал. Түйе қайда барып шөксе, сол жерге сүйегімді жерле" деп айтыпты. Сол аманат бойынша, Арыстанбабтың жаназасына жиылған адамдар ақ түйенің соңынан ереді де отырады. Түйе Отырар өңірінің батыс жағына келіп шөгеді де, сол жерге Арыстанбабтың сүйегі қойылады. Арыстанбаб Түркістанда қайтыс болғанымен, Отырарда жерленген.
Жоғарыдағы әңгімеге қайта оралайық. Әмір Темір Түркістаннан кірпіштерді тасытып, Арыстанбабтың басына үлкен күмбезді кесене салдырыпты. Содан кейін ғана Қожа-Ахметке арнап салынып жатқан кесене құламапты да, әміршінің тірлігі алға басыпты.
Сипаттамасы
Қожа Ахмет Ясауи кесенесі — аса үлкен порталды, . Оның ені — 46,5 м, ұзындығы — 65 м. Ғимараттың орасан зор порталы (ені — 50 метрге жуық, порталдық аркасының ұзындығы — 18,2 м) және бірнеше күмбезі бар. Оның орталық залының төңірегіне түрлі мақсатқа арналған 35 бөлме салынған. (мұнда қазан тұруы себепті қазандық деп аталған) күмбезінің ұшар басына дейін есептегендегі ғимараттың биіктігі — 37,5 метр. Сыртқы қабырғалардың қалындығы — 1,8—2 м, қазандық қабырғаларының қалыңдығы — 3 метр. Жалпы тұрқы симметриялы, жеке бөлшектері — ассиметриялы болып келетін бұл зәулім ғимарат 8 түрлі бөлмелер тобынан тұрады:
- Қазандық;
- Үлкен Ақсарай;
- Кіші Ақсарай;
- Құдықхана;
- Кітапхана;
- Асхана;
- Көрхана;
- Мешіт;
Негізгі және қосалқы бөлмелері
Ол порталы оңтүстік-шығысқа, ал бүйір беттері тиісінше оңтүстік-батыс пен солтүстік-шығысқа қарайтын етіп салынған. Келген адам орталық залға бас порталдың сәнді есігі арқылы кіреді. Қазандық Қазақстан мен Орта Азиядағы кірпіштен өрген күмбездердің ішіндегі ең үлкені, диаметрі 18,3 метрлік күмбезбен көмкерілген. Бұл бөлмеден өткен соң оюмен өрнектелген ағаш есік арқылы жатқан бөлмеге кіруге болады. Көрхананың қос қабат күмбезін кейде порталы деп те атайды. Қазандықтан өзге бөлмелерге қарай қос қатарлы сегіз дәліз тарайды. Бұл дәліздер ғимаратты сегіз дара блокқа бөледі. Әр блокта архитектурасы да, пайдаланатын мақсаты да әр қилы бөлмелер бар. Оңтүстік-батыс блокта мешіт орналасқан. Ал оңтүстік-шығыс блокта бар. дүйсенбі мен жұма күндері кедей-кепшік пен дәруіштерге тегін үлестірілетін тағам — әзірленетін болған. Солтүстік-шығыс блокта , ал солтүстік-батыс блокта орналасқан. Оңтүстік-батыс және солтүстік-шығыс жақтарының орта тұсында өзінің архитектуралық тұрқы жағынан біртектес, қабатты залдар — мен кітапхана бар. Кесенедегі сегіз дәліздің алтауы өтпелі де, екеуі — тұйық. Қожа Ахмет Ясауи кесенесі тек зират болуымен шектелмей, мешіт-медреселік қызметтерді де атқарған. Түрлі мақсаттағы бөлмелердің басын осылайша, біріктіру өз заманының тамаша үлгісі болып табылады. Кітапхана мен Ақсарай бөлмелері көлденең аркалармен жабылған. Төбені осылайша, жабу түрлі пішімдағы күмбездерге, тұрқы шаңырақ тәрізді иықтар мен жаппаларға негіз болып тұр. Бұл жаппаларда көтеруші аркалардың өзара қиылысу элементтері Орталық Азия архитектурасында сол кезге дейін кездеспеген елеулі жаңалық болып табылады. Негізгі бөлмелер — қазандықта, көрхана мен мешітте қос қабатты аркалар жоқ, олардың әрқайсысының қабырғаларынан төрт- төрттен ойықшалар жасалған. Күмбездердің ішкі беті алуан тұрпаттағы көмкерілген. Бұлар арша ағашынан жасалған білезіктермен бекітілген. Кесененің сырт қабырғаларының көмкерілуі үш бөлікке жіктеледі.
Оның орта бөлігіне үлкен көлемдегі өрнектелген жазулар түсірілген, жоғары жағына — эпиграфтық фриз, төменгі жағына (ірге бөлігіне) биіктігі — 1,85 м тас кенере жүргізілген. Ӏрге бөлігі қашалған тас тақталармен дәнекерленген. Кесененің үш қабырғасының үстіңгі жағымен өтетін эпиграфтық фризде Құраннан алынған сөздер жазылған. Эпиграфтық фриздің жазулары терракоталық фонда құйма кірпіштермен өрнектелген. Фриздің биіктігі — 2,37 м. Жазулар көгілдір қышпен өрнектеліп, қара көк түсті кірпіштермен көлеңке түсірілген. Ғимараттың солтүстік бетіндегі екі бұрыштың екеуінде циллиндр түріндегі діңгектер бар. Бұл діңгектерге де куфа қарпімен жазылған жазулар мен ою-өрнектер түсірілген. Жазулардың арасынан "Алла", "Мұхаммед", "О, жарылқаушы", "Билік Аллада", "Алла менің әміршім" деген секілді, т.б. сөздерді оқуға болады. Кесененің солтүстік-шығыс бетінде ойығының үстіндегі фриз соңында "Шираздық Қожа Хасан" деген сөз және "һиджраның 800 жылы" деп жазылған. Көрхананың қатпарлы күмбезінің жоғары жақтауы мен алты бұрышты тақтайшада куфалық стильмен шираздық мозайкашы есімі жазылған. Ол күмбездің қатпарлы қабырғаларына өрнектер жасаған шебер еді. Бас порталдың екі жағында биік мұнарамен жиектелген зәулім аркасы бар. Оның ені — 50 метрге, ішінің ұзындығы — 18,2 метрге, биіктігі — 37,5 метрге тең. Порталдың салынып бітпей қалған қос қанаты үстінен арка үш бұрыш тәрізденіп көрінеді. Әмір Темірдің кезінде бас порталдың тек нұсқасы ғана бар-ды, оның құрылысын 1583—98 ж. Бұхарды билеген Абдолла хан аяқтады. Абдолла хан заманындағы жөндеу жұмыстарына арналған ағаш діңгектер бүгінге дейін сақталған. XIX ғасырда Қоқан билігі тұсында мұнаралар мен порталға қарабайыр корғану орындары салынып, қам кесекпен қоршалып, кесене қамалға айналдырылған.
Орталық зал — қазандық төбесі жалаң қабат күмбезбен көмкерілген төртбұрышты бөлме. Қазандық күмбезі сегіз қырлы, діңгек үстіндегі желкенге табан тірейді. Қазандық күмбезінің ішкі жағы — 18,2 метрге , сырты — 20,5 метрге тең. Қазандық көрхана және мешіт кабырғаларының теменгі жағы алты бұрышты көгілдір тақтайлардан тұратын биіктігі — 1,5 метрлік майолика тыстамамен қапталып, мозаикалық өрнектермен әшекейленген. Әрі мозайкалық бедермен көлеңкелендірілген. Ал еденге жанасар тұста бетіне өсімдік өрнегі салынып, тастан қашалған белдеушелер жүргізілген. Қоладан соғылып, алтын, күміс жалатылған есік тұтқалары мен алты шырағдан да халық өнерінің лағыл-маржандарының қатарына жатады. Бұларда да оны жасаушы исфаһандық шебер есімі жазылған. Қола шырағдандағы жазулар һиджраның 799 жылы 20 рамазанында жасалғандығын көрсетеді. Бүкіл құрылыстың мағыналық кіндігі — әулиенің көрханасы болып табылады. Бұл — қабырғаларының ұзындығы — 7,15 метрлік төртбұрышты бөлме. Қабырғаларында сталактиттермен әшекейленген тайыздау ойықтары бар. Көрхананың төбесі қос қабатты күмбезбен көмкерілген. Ішкі күмбезі — құрылыстық, сыртқы күмбезі — көркемдік міндет атқарады. Көрхана күмбезі бұрыш-бұрыштағы төрт білікке тіреліп, биік мойындықпен көтерілген. Сыртқы күмбезі қатпарлы. Бұл қатпарлар өсімдік өрнекті пішіндес мозаикамен қапталған. Солтүстік портал қабырғаларының көркемдігі көрген жанды таң қалдырады. Үш ширектік діңгекшелері алты қырлы тақталармен қапталған, көгілдір түсті бояулармен айшықталған. Көрхананың дәл ортасында Қожа Ахмет Ясауидің сағана-құлпытасы орнатылған. Ол жасыл түсті яшмадан жасалған, ернеуіне нәзік өрнектер салынған. Қазандық пен көрханадағы өрнектеп жасалған ағаш есіктер көркемдігімен көз жауын алады. Көрхана есігінің ою-өрнектері сүйекпен ерекше нақышталған. Есік жұқа темірмен қақталып, оған алтынмен жазулар түсірілген. Есіктің үстіндегі тас тақтайға көрхана Әмір Темірдің бұйрығымен тұрғызылғандығы жайында жазылған. Кесененің мешіті де аса бір тамаша архитектуралық құрылыс.
Ол мойындығында 16 терезесі бар, шағындау қос қабат күмбезді, сопақшалау келген зал. Оған қазандық бөлмесінен арқылы өтуге болады. Мешіттің батыс жақ кабырғасына Меккедегі Қағба сияқтандырып 3,5x2,5 метрлік мозайкалық михраб орнатылған. Михраб мешітке ерекше көрік беріп тұр. Оның беті мозайкамен және өсімдік суретімен әшекейленген. Михраб — жебе ұшты арқасы бар ойық. Бұл ойық көгілдір түсті мозаикамен көркемделген, тік бұрышты сәндік белдеумен қоршалған, оған ақ әріптермен Құран сөздері жазылған. Әр жерден әсемдік үшін жалатылған алтынның сілемі көзге шалынады. Кесененің оңтүстік-батыс жағында діншілдердің ораза ұстауына және Құдайға құлшылық етуіне арналған жер асты мінажатханалары Қожа Ахмет Ясауидің көзі тірі кезінде жасалып, қайта жаңғыртылған. XVI ғасырда мешітке іргелес қосалқы бөлмелер тұрғызылған. Бұлар: батыс беткейдегі дәрет алатын мен солтүстік- шығысындағы "балхи" тәсіліндегі иықпен көмкерілген жер асты зираты. XVI ғасырдан кесененің жекелеген бөлмелеріне әйгілі адамдардың сүйектері қойыла бастады.
1864 ж. Черняев бастаған Ресей әскерлері Түркістан қаласын алған кезде қала қорғаушылары бас сауғалаған Қожа Ахмет Ясауи кесенесін зеңбірекпен атқылады. Оның снарядтары кесенені 11 жерден опырып кетті. 1871—72 жылдары А. Кун 7 дана фотосуретті "Түркістан" альбомын құрастырды. Бұл әлем жұртшылығының пікірін Қожа Ахмет Ясауи кесенесіне бұруға белгілі дәрежеде әсер етті. Соның нәтижесінде Ресей өкімет орындары Қожа Ахмет Ясауи кесенесіне көңіл бөле бастады. 1884 ж. патша үкіметі кесенені жөндеуге 15 мың сом қаржы бөлді. XIX ғасырдың соңына қарай ғалымдар Қожа Ахмет Ясауи кесенесі— эпиграфикасын зерттеуге ден қоя бастады.
Кесенемен байланысты аңыздар
Аңызда айтылғандай, Темірланның бұйрығымен Қожа Ахмет Ясауи (1396-1405) бейітінің үстіне мешіт құрылысы басталды. Қабырғаларды салудың барлық әрекеттері сәтсіз аяқталады, өйткені оларды күшті дауыл бұзады, басқа нұсқа бойынша, бәрін жоятын жасыл бұқа болған. Темірге түсінде көрінген әулие алдымен Арыстан-Баба әулиенің бейітінің басына, одан кейін Қожа Ахмет Ясауи бейітінің басына кесене тұрғызу керектігін айтады. Тимур дәл солай істеді. Сондықтан қажылар алдымен Арыстан-Баба кесенесіне, одан кейін Қожа Ахмет Ясауи кесенесіне барады.
Монеталарда
- ҚР-ның күміс монетасы "Әлемнің үздік мешіттері"
- Ресей Банкінің монетасы
- Қожа Ахмет Ясауи кесенесі және Тайқазан
- КСРО пошта маркасы
Суреттер галереясы
- Түркістан қаласының ескі суреті, алғаш 1879 жылы жарық көрген
- Кесене қабырғасы
- Кесененің шығыс жақтан көрінісі
- Кесененің оңтүстік жақтан көрінісі
- Өрнектелген жазулар
- Эпиграфтық фриздердегі сүрелер (көгілдір қышпен өрнектелген)
- Шілдехана(кесенеден 22 метр арақашықтықта орналасқан)
- кесенесі
- Есім хан кесенесі
- Шығыс моншасы(кесенеден 150 метр арақашықтықта орналасқан)
Ортаққорда бұған қатысты медиа санаты бар: Mausoleum of Khoja Ahmed Yasavi |
Сыртқы сілтемелер
- Қожа Ахмет Яссауи кесенесі, XIV ғасыр(қолжетпейтін сілтеме)
- Қожа Ахмет Яссауи кесенесі (суреттер) Мұрағатталған 28 ақпанның 2011 жылы.
- Қожа Ахмет Яссауи Кесенесі (Mausoleum of Khoja Ahmet Yassavi) Мұрағатталған 19 қазанның 2016 жылы.
Дереккөздер
Бұл — Ислам туралы мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Қozha Ahmet Yasaui kesenesi Tүrkistan kalasynda XIV gasyrdyn sonynda turgyzylgan arhitekturalyk gimarat Қozha Ahmet Yasaui dүnie salgannan kejin halyktyn kop zhiyluymen ozine arnap sogylgan kishkene mazarga zherlenedi Kejin bul kesene musylmandardyn zhappaj tәuep etu ornyna ajnaldy Қozha Ahmet Yasaui kesenesi agylsh Mausoleum of Khoja Ahmed Yasawi YuNESKO nyn Әlemdik murasyҚozha Ahmet Yasaui kesenesi ҚazakstanTүri mәdeniKriteriyalar i iii ivSilteme 1103Ajmak Koordinattar 43 17 51 s e 68 16 15 sh b 43 29750 s e 68 27083 sh b 43 29750 68 27083 G O Ya Қosyluy 2003 27 sessiya Koordinattar 43 17 51 s e 68 16 15 sh b 43 29750 s e 68 27083 sh b 43 29750 68 27083 G O Ya Kartadagy Қozha Ahmet Yasaui kesenesi Atauy agyl resmi tiziminde YuNESKO nyn klassifikaciyasy bojynsha ajmakTarihy1396 zhyly Orta Aziyanyn bileushisi Aksak Temir Қozha Ahmet Yassauidin eski mazarynyn ornyna zhana kesene salu zhajly bujryk beredi Orta gasyrlarda boj kotergen en keremet sәulet onerinin biri sanalatyn atalmysh kesenede Қazaktyn 21 hany zherlengen desedi Kesene salynyp zhatkan kezde kajta kajta kulap kala bergen eken Sonda Ұly Bileushinin tүsinde bir aksakal ayan berip Қozha Ahmettin Arystan atty ustazy bolgan Sondyktan әueli Arystanga sosyn gana shәkirtine kesene salyndar depti Bul tүsti korgen Әmir Temir koripkelderin shakyrtyp alyp tүsin zhorytady Arystannyn kabirin kalaj tabamyn dep olardan akyl surajdy Koripkelderi Zhuma namazdan son Қozha Ahmet Yassauidin kabirinin basyna eki kus kelip konaktajdy sol kus ushyp ustazy Arystanbabtyn basyna barady osylajsha tabasyn dep ajtkan eken Arystanbabtyn sүjegi zherlengen zher osylajsha tabylganga uksajdy Arystanbabtyn zherlengen zheri zhoninde tagy da bir kyzyk anyz bar Arystanbab kajtys bolmaj turyp tiri kezinde Қozha Ahmet Yasauige Menin sagan ajtar amanatym zhasym keldi kartajdym Қajtys bolsam zhanazamdy sen okisyn Zhas ta bolsan sen tegin adam emessin Pajgambarymyzdyn s g s amanat zhibergen adamysyn Menin zhanazamdy okysymen kүn batys zhaktan bir ak tүje keledi Sogan denemdi artyp basyn bos koya sal Tүje kajda baryp shokse sol zherge sүjegimdi zherle dep ajtypty Sol amanat bojynsha Arystanbabtyn zhanazasyna zhiylgan adamdar ak tүjenin sonynan eredi de otyrady Tүje Otyrar onirinin batys zhagyna kelip shogedi de sol zherge Arystanbabtyn sүjegi kojylady Arystanbab Tүrkistanda kajtys bolganymen Otyrarda zherlengen Zhogarydagy әngimege kajta oralajyk Әmir Temir Tүrkistannan kirpishterdi tasytyp Arystanbabtyn basyna үlken kүmbezdi kesene saldyrypty Sodan kejin gana Қozha Ahmetke arnap salynyp zhatkan kesene kulamapty da әmirshinin tirligi alga basypty SipattamasyҚozha Ahmet Yasaui kesenesinin syzbasy Қozha Ahmet Yasaui kesenesi asa үlken portaldy Onyn eni 46 5 m uzyndygy 65 m Ғimarattyn orasan zor portaly eni 50 metrge zhuyk portaldyk arkasynyn uzyndygy 18 2 m zhәne birneshe kүmbezi bar Onyn ortalyk zalynyn toniregine tүrli maksatka arnalgan 35 bolme salyngan munda kazan turuy sebepti kazandyk dep atalgan kүmbezinin ushar basyna dejin eseptegendegi gimarattyn biiktigi 37 5 metr Syrtky kabyrgalardyn kalyndygy 1 8 2 m kazandyk kabyrgalarynyn kalyndygy 3 metr Zhalpy turky simmetriyaly zheke bolshekteri assimetriyaly bolyp keletin bul zәulim gimarat 8 tүrli bolmeler tobynan turady Қazandyk Үlken Aksaraj Kishi Aksaraj Қudykhana Kitaphana Ashana Korhana Meshit Negizgi zhәne kosalky bolmeleri Ol portaly ontүstik shygyska al bүjir betteri tiisinshe ontүstik batys pen soltүstik shygyska karajtyn etip salyngan Kelgen adam ortalyk zalga bas portaldyn sәndi esigi arkyly kiredi Қazandyk Қazakstan men Orta Aziyadagy kirpishten orgen kүmbezderdin ishindegi en үlkeni diametri 18 3 metrlik kүmbezben komkerilgen Bul bolmeden otken son oyumen ornektelgen agash esik arkyly zhatkan bolmege kiruge bolady Korhananyn kos kabat kүmbezin kejde portaly dep te atajdy Қazandyktan ozge bolmelerge karaj kos katarly segiz dәliz tarajdy Bul dәlizder gimaratty segiz dara blokka boledi Әr blokta arhitekturasy da pajdalanatyn maksaty da әr kily bolmeler bar Ontүstik batys blokta meshit ornalaskan Al ontүstik shygys blokta bar dүjsenbi men zhuma kүnderi kedej kepshik pen dәruishterge tegin үlestiriletin tagam әzirlenetin bolgan Soltүstik shygys blokta al soltүstik batys blokta ornalaskan Ontүstik batys zhәne soltүstik shygys zhaktarynyn orta tusynda ozinin arhitekturalyk turky zhagynan birtektes kabatty zaldar men kitaphana bar Kesenedegi segiz dәlizdin altauy otpeli de ekeui tujyk Қozha Ahmet Yasaui kesenesi tek zirat boluymen shektelmej meshit medreselik kyzmetterdi de atkargan Tүrli maksattagy bolmelerdin basyn osylajsha biriktiru oz zamanynyn tamasha үlgisi bolyp tabylady Kitaphana men Aksaraj bolmeleri koldenen arkalarmen zhabylgan Tobeni osylajsha zhabu tүrli pishimdagy kүmbezderge turky shanyrak tәrizdi iyktar men zhappalarga negiz bolyp tur Bul zhappalarda koterushi arkalardyn ozara kiylysu elementteri Ortalyk Aziya arhitekturasynda sol kezge dejin kezdespegen eleuli zhanalyk bolyp tabylady Negizgi bolmeler kazandykta korhana men meshitte kos kabatty arkalar zhok olardyn әrkajsysynyn kabyrgalarynan tort tortten ojykshalar zhasalgan Kүmbezderdin ishki beti aluan turpattagy komkerilgen Bular arsha agashynan zhasalgan bileziktermen bekitilgen Kesenenin syrt kabyrgalarynyn komkerilui үsh bolikke zhikteledi Өrnektelgen zhazular Onyn orta boligine үlken kolemdegi ornektelgen zhazular tүsirilgen zhogary zhagyna epigraftyk friz tomengi zhagyna irge boligine biiktigi 1 85 m tas kenere zhүrgizilgen Ӏrge boligi kashalgan tas taktalarmen dәnekerlengen Kesenenin үsh kabyrgasynyn үstingi zhagymen otetin epigraftyk frizde Қurannan alyngan sozder zhazylgan Epigraftyk frizdin zhazulary terrakotalyk fonda kujma kirpishtermen ornektelgen Frizdin biiktigi 2 37 m Zhazular kogildir kyshpen ornektelip kara kok tүsti kirpishtermen kolenke tүsirilgen Ғimarattyn soltүstik betindegi eki buryshtyn ekeuinde cillindr tүrindegi dingekter bar Bul dingekterge de kufa karpimen zhazylgan zhazular men oyu ornekter tүsirilgen Zhazulardyn arasynan Alla Muhammed O zharylkaushy Bilik Allada Alla menin әmirshim degen sekildi t b sozderdi okuga bolady Kesenenin soltүstik shygys betinde ojygynyn үstindegi friz sonynda Shirazdyk Қozha Hasan degen soz zhәne һidzhranyn 800 zhyly dep zhazylgan Korhananyn katparly kүmbezinin zhogary zhaktauy men alty buryshty taktajshada kufalyk stilmen shirazdyk mozajkashy esimi zhazylgan Ol kүmbezdin katparly kabyrgalaryna ornekter zhasagan sheber edi Bas portaldyn eki zhagynda biik munaramen zhiektelgen zәulim arkasy bar Onyn eni 50 metrge ishinin uzyndygy 18 2 metrge biiktigi 37 5 metrge ten Portaldyn salynyp bitpej kalgan kos kanaty үstinen arka үsh burysh tәrizdenip korinedi Әmir Temirdin kezinde bas portaldyn tek nuskasy gana bar dy onyn kurylysyn 1583 98 zh Buhardy bilegen Abdolla han ayaktady Abdolla han zamanyndagy zhondeu zhumystaryna arnalgan agash dingekter bүginge dejin saktalgan XIX gasyrda Қokan biligi tusynda munaralar men portalga karabajyr korganu oryndary salynyp kam kesekpen korshalyp kesene kamalga ajnaldyrylgan Tajkazan Қazandykta Ortalyk zal ornalaskan Ortalyk zal kazandyk tobesi zhalan kabat kүmbezben komkerilgen tortburyshty bolme Қazandyk kүmbezi segiz kyrly dingek үstindegi zhelkenge taban tirejdi Қazandyk kүmbezinin ishki zhagy 18 2 metrge syrty 20 5 metrge ten Қazandyk korhana zhәne meshit kabyrgalarynyn temengi zhagy alty buryshty kogildir taktajlardan turatyn biiktigi 1 5 metrlik majolika tystamamen kaptalyp mozaikalyk ornektermen әshekejlengen Әri mozajkalyk bedermen kolenkelendirilgen Al edenge zhanasar tusta betine osimdik ornegi salynyp tastan kashalgan beldeusheler zhүrgizilgen Қoladan sogylyp altyn kүmis zhalatylgan esik tutkalary men alty shyragdan da halyk onerinin lagyl marzhandarynyn kataryna zhatady Bularda da ony zhasaushy isfaһandyk sheber esimi zhazylgan Қola shyragdandagy zhazular һidzhranyn 799 zhyly 20 ramazanynda zhasalgandygyn korsetedi Bүkil kurylystyn magynalyk kindigi әulienin korhanasy bolyp tabylady Bul kabyrgalarynyn uzyndygy 7 15 metrlik tortburyshty bolme Қabyrgalarynda stalaktittermen әshekejlengen tajyzdau ojyktary bar Korhananyn tobesi kos kabatty kүmbezben komkerilgen Ishki kүmbezi kurylystyk syrtky kүmbezi korkemdik mindet atkarady Korhana kүmbezi burysh buryshtagy tort bilikke tirelip biik mojyndykpen koterilgen Syrtky kүmbezi katparly Bul katparlar osimdik ornekti pishindes mozaikamen kaptalgan Soltүstik portal kabyrgalarynyn korkemdigi korgen zhandy tan kaldyrady Үsh shirektik dingeksheleri alty kyrly taktalarmen kaptalgan kogildir tүsti boyaularmen ajshyktalgan Korhananyn dәl ortasynda Қozha Ahmet Yasauidin sagana kulpytasy ornatylgan Ol zhasyl tүsti yashmadan zhasalgan erneuine nәzik ornekter salyngan Қazandyk pen korhanadagy ornektep zhasalgan agash esikter korkemdigimen koz zhauyn alady Korhana esiginin oyu ornekteri sүjekpen erekshe nakyshtalgan Esik zhuka temirmen kaktalyp ogan altynmen zhazular tүsirilgen Esiktin үstindegi tas taktajga korhana Әmir Temirdin bujrygymen turgyzylgandygy zhajynda zhazylgan Kesenenin meshiti de asa bir tamasha arhitekturalyk kurylys Kesene ishindegi Ol mojyndygynda 16 terezesi bar shagyndau kos kabat kүmbezdi sopakshalau kelgen zal Ogan kazandyk bolmesinen arkyly otuge bolady Meshittin batys zhak kabyrgasyna Mekkedegi Қagba siyaktandyryp 3 5x2 5 metrlik mozajkalyk mihrab ornatylgan Mihrab meshitke erekshe korik berip tur Onyn beti mozajkamen zhәne osimdik suretimen әshekejlengen Mihrab zhebe ushty arkasy bar ojyk Bul ojyk kogildir tүsti mozaikamen korkemdelgen tik buryshty sәndik beldeumen korshalgan ogan ak әriptermen Қuran sozderi zhazylgan Әr zherden әsemdik үshin zhalatylgan altynnyn silemi kozge shalynady Kesenenin ontүstik batys zhagynda dinshilderdin oraza ustauyna zhәne Қudajga kulshylyk etuine arnalgan zher asty minazhathanalary Қozha Ahmet Yasauidin kozi tiri kezinde zhasalyp kajta zhangyrtylgan XVI gasyrda meshitke irgeles kosalky bolmeler turgyzylgan Bular batys betkejdegi dәret alatyn men soltүstik shygysyndagy balhi tәsilindegi iykpen komkerilgen zher asty ziraty XVI gasyrdan kesenenin zhekelegen bolmelerine әjgili adamdardyn sүjekteri kojyla bastady Esim han kesenesi 1864 zh Chernyaev bastagan Resej әskerleri Tүrkistan kalasyn algan kezde kala korgaushylary bas saugalagan Қozha Ahmet Yasaui kesenesin zenbirekpen atkylady Onyn snaryadtary keseneni 11 zherden opyryp ketti 1871 72 zhyldary A Kun 7 dana fotosuretti Tүrkistan albomyn kurastyrdy Bul әlem zhurtshylygynyn pikirin Қozha Ahmet Yasaui kesenesine buruga belgili dәrezhede әser etti Sonyn nәtizhesinde Resej okimet oryndary Қozha Ahmet Yasaui kesenesine konil bole bastady 1884 zh patsha үkimeti keseneni zhondeuge 15 myn som karzhy boldi XIX gasyrdyn sonyna karaj galymdar Қozha Ahmet Yasaui kesenesi epigrafikasyn zertteuge den koya bastady Kesenemen bajlanysty anyzdarAnyzda ajtylgandaj Temirlannyn bujrygymen Қozha Ahmet Yasaui 1396 1405 bejitinin үstine meshit kurylysy bastaldy Қabyrgalardy saludyn barlyk әreketteri sәtsiz ayaktalady ojtkeni olardy kүshti dauyl buzady baska nuska bojynsha bәrin zhoyatyn zhasyl buka bolgan Temirge tүsinde koringen әulie aldymen Arystan Baba әulienin bejitinin basyna odan kejin Қozha Ahmet Yasaui bejitinin basyna kesene turgyzu kerektigin ajtady Timur dәl solaj istedi Sondyktan kazhylar aldymen Arystan Baba kesenesine odan kejin Қozha Ahmet Yasaui kesenesine barady MonetalardaҚR nyn kүmis monetasy Әlemnin үzdik meshitteri Resej Bankinin monetasy Қozha Ahmet Yasaui kesenesi zhәne Tajkazan KSRO poshta markasySuretter galereyasyTүrkistan kalasynyn eski sureti algash 1879 zhyly zharyk korgen Kesene kabyrgasy Kesenenin shygys zhaktan korinisi Kesenenin ontүstik zhaktan korinisi Өrnektelgen zhazular Epigraftyk frizderdegi sүreler kogildir kyshpen ornektelgen Shildehana keseneden 22 metr arakashyktykta ornalaskan kesenesi Esim han kesenesi Shygys monshasy keseneden 150 metr arakashyktykta ornalaskan Ortakkorda bugan katysty media sanaty bar Mausoleum of Khoja Ahmed YasaviSyrtky siltemelerҚozha Ahmet Yassaui kesenesi XIV gasyr kolzhetpejtin silteme Қozha Ahmet Yassaui kesenesi suretter Muragattalgan 28 akpannyn 2011 zhyly Қozha Ahmet Yassaui Kesenesi Mausoleum of Khoja Ahmet Yassavi Muragattalgan 19 kazannyn 2016 zhyly DerekkozderBul Islam turaly makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz