Йорктер

Йорктер, Йорк әулеті (ағыл. House of York) — Плантагенеттердің тармағы, Англияға Алқызыл мен Ақ раушан соғысы кезінде келген және елді 1461 жылдан 1485 жылға дейін билеген королдік әулет. Йорктердің эмблемасы ақ раушан.

Йорктер ағыл. House of York
Елі	Англия
Титулдары	, Англия королі
Негізін салушысы
Соңғы билеушісі
Қазіргі басшысы	Фрэнсис Фицхерберт
Негізі салынған жыл	1385
Ыдырауы	1499 (ерлер жағынан)
өңдеу

Ата тегі. Мортимерлердің таққа құқығы

Йорктер үшінші ұлы , ұрпағы (атау осыдан шықты). Ағылшындардың мұрагерлік ережесі бойынша билік әйелдер жағына өтуін көздейтіндіктен, Йорктер өздерінің әулеттік құқықтары Эдуард III-нің үшінші ұлы тараған 1399 жылғы төңкерістен кейін билікті өз қолында ұстаған Ланкастерлерден гөрі үлкен екенін мәлімдеді. Шынында да, 1385 жылдан бастап 1399 жылға дейін Лионельдің ұрпақтары - Марч графтары, мен Мортимерлер - баласыз патша мұрагерлері болды. Ричард II-ні құлатқан Ланкастердің билік еткен кезде мұрагер Эдмунд Мортимер қамауда болды және 1413 жылы патша қайтыс болғаннан кейін босатылды.

Эдмунд Лэнглидің (1402 ж.қай.) екі ұлы бар - баласы жоқ және , ол Лионель Кларенстің шөбересі мен Эдмунд Мортимердің апайы Анна Мортимерге үйленген, оларда (1411 ж.туғ.) деген ұлы болды. 1415 жылдың тамызында Саутгемптонда король Генрих V-нің Францияға кетер алдында Кембридж графы әйелінің ағасы Марч графын таққа отырғызу үшін патшаға қарсы қастандықты басқарды. Қастандық ашылды (кейбір дереккөздерге қарағанда, Марчтың өзі жеткізді), ал Кембридж графы титулдарынан айырылып, жазаланды. Екі айдан кейін, 1415 жылдың қазанында, оның ағасы, Йорк герцогы, қаза тапты. Йорк герцогтігінің мұрагері, Йорк герцогы титулын алған, титулды ағасы қайтыс болғаннан кейін емес (әкесі сатқын деп жарияланғандықтан), біраз уақыт өткеннен кейін алған, Кембридждің ұлы, 4 жасар Ричард болды.

Йорклер Мортимерлердің талаптарының мұрагері

1425 жылы Ричард Йорктік Эдвард III ұрпақтарының ішіндегі ең үлкені болған нағашысы Эдмунд Мортимердің ауқымды поместье мен Марч графы титулын алды; сол уақыттан бастап Йорктар биліктің әлеуетті үміткерлері болды. 1455 жылы ланкастерлік патша Генрих VI-нің психологиялық аурулары мен жүзжылдық соғыс кезінде сәтсіздікке ұшырауын пайдаланған Ричард Йорк таққа өзінің құқықтарын жариялады. Осыдан Алқызыл мен Ақ раушан соғысы басталды.

Соғыс

Бірінші жеңістерден кейін (, 1455), Ричард Йоркті Генрих VI-нің (оның ұлын айналып өту) мұрагері деп танылды, бірақ Ланкастердің кейбір жақтастары бұл шешімді мойындамай, күресті жалғастырды. 1460 жылы Ричард Уэйкфил түбіндегі шайқаста өлтірілді, бірақ соған қарамастан, соғыстағы сәттілік қуатты («Патшаларды жасаушы») көмегімен Йорктердің жағында болды.

Йорктер билікте

Патша атанған әулеттің бірінші өкілі Генрих VI-ны тақтан тайдырған (1461) және сол жылы Таутон түбіндегі шайқаста ланкастер әскерлерін жойған Ричардтың ұлы, , Марч графы болды. 1470 жылы Уорик графы Йорктерге опасыздық жасады, ал Генрих VI оның көмегімен қайтадан патша болып тағайындалды, бірақ қысқа реставрациядан кейін (1470-1471) тақтан тайдырылып, өлтірілді; сол жылы , соңғы Ланкастер, Уэльс ханзадасы, Генрихтың ұлы қаза тапты, ал Уорикте қаза тапты.

Эдуард IV қайтыс болғаннан кейін (1483), оның кәмелет жасына томаған ұлы таққа отырды. Регент (патшалықтың лорд-протекторы) болып, Ричард, Глостер герцогы, болашақ патша болды. Эдуард үш ай ғана билік жүргізді және ата-анасының некесі заңсыз деген сылтаумен тақтан тайдырылды; патша болып жарияланды. Алдағы уақытта жас Эдуард V мен оның інісі Ричард, Йорк герцогының кейінгі тағдыры белгісіз, мүмкін, оларды Тауэрде өлтірді.

Ағылшын тақтадағы соңғы Йорк Ричард III, екі жыл билік етті, содан кейін ол (1485) қаза тауып, , Генрих Тюдор, атымен патша болды. Генрих VII, Ланкастердің ұрпағы (некесіз жақтан) ретінде таққа отырып, Эдуард IV-нің қызы үйленді. Тюдорлық насихат осы некені екі үйдің түпкілікті келісімі мен бірігуі ретінде ұсынды.

Йорктердің ұрпағы

Алайда, Йортердің ерлер жағынан тікелей соңғы ұрпағы(ол тағы соңғы Плантагенет) әлі тірі болған және 1499 жылға дейін өмір сүрген - , 1478 жылы өлген Эдуард IV мен Ричард III-нің бауыры, ұлы. Ол Тауэрден қашуға жасағаннан әрекетінен кейін өлтірілді. Оның апайы, , 1541 жылы жалған айып таққаны үшін бұйрығымен өлтірілді. Өздерін Йорктерміз деп жалған атты иемденген мен сияқты алдамшы адамдар болды. 1525 жылы, Йорктердің соңғы таққа үміткері (әйел жағынан) - Эдуард IV-нің апайының ұлы, эмигрант Ричард де ла Поль - француздар жағында болып, қайтыс болды; таққа талап етпеген інісі Уильям 1539 жылы Тауэрде қайтыс болды.

Дегенмен, Тюдорлардың Йорктердің қалған тармағын құрту әрекеттеріне қарамастан, әйелдер жағынан әулеттің кейбір ұрпақтары террордан аман қалып, олардың мұрагерлері қазіргі уақытта өмір сүруде. Бұл Лоудоун графтары (Австралияда өмір сүреді) және Маргарита де ла Польдің ұрпағы Стаффорд барондары.

Әдебиет

• Агамов А. М. Дом Йорков // Династии Европы 400-2016: Полная генеалогия владетельных домов. М.: URSS. 2017. 1120 с.
• Crawford, Anne. Yorkists: The History of a Dynasty. — Hambledon & London, 2007.

Сілтеме

• «House of York» мақаласы  (ағыл.)
• Йорктер Британдық монархтарының ресми сайтында  (ағыл.)
• Йорк әулетінің өкілдері туралы кітаптардың библиографиясы  (ағыл.)