Ағылшын революциясы

Ағылшын буржуазиялық революциясы (17 ғасыр) - Англияда болған буржуазиялық революция; тұңғыш буржуазиялық револициялардың бірі. Оның жеңуі елде капитализмнің нығайып, буржуазиялық құрылыстың орнауына жәрдемдесті. Ағылшын буржуазиялық революция капитализмнің дамуымен байланысты болды да, ескі феодалды-экономикалық қатынастарды және Стюарттар мен Яков I(1603-1625), Карл I(1625-1649) тұсында буржуазиялық қатынастардың онан әрі дамуына кедергі жасаған абсолютизмді жоюға бағытталды. Абсолютизм мен оны қолдаушы англикан шіркеуіне қарсы шыққанбуржуазия және жаңашыл дворяндар тобы идеологиялық жағынан пуританизм негізінде ұйымдық жағынан парламентте қалыптасты (16 ғасырдың аяқ шенінен бастап). Корольдық өкімет пен буржуазиялық оппозиция арасындағы жанжал 1640 жылы қатты шиеленісті; бұл кезде 11 жылдық үзілістен кейін парламент шақырылған болатын - алдымен оның қысқа мәжілістері, кейіннен ұзақ мәжілістері өтті. 1642-1646 жылдары парламентті жақтаушылар мен роялистер - корольды жақтаушылар арасындағы 1-азамат соғысы болды. О. Кромвель құрған парламенттік армия Нейзби түбінде болған шайқастарда король әскерлеріне шешуші соққы берді. Ағылшын буржуазиялық революцияның барысында бірнеше саяси ағымдар мен топтар қимыл ждасады; негізінен Лондонның ірі буржуазияның мүддесін көздеген пресветирандар, орта дәрежелі буржуазия мен буржуазияланған дворяндардың сойылын соққан индепенденттер, демократияшыл ұсақ буржуазиялық партиясы - левеллерлер, негізінен жері аз шаруалардың жоғын жоқтаған диггерлер; феодалдық ақсүйектер мен абсолютизмді жақтаушыларға қарсы күресте біріңғай болғанымен, революцияның негізгі міндеттері мен мақсаттарын түрліше түсінді. 1648 жылы көктемде басталған екінші азамат соғысы Престон іргесінде революцияшыл армияның жеңіске жетуімен аяқталды. Революцияшыл бұқараның қысымымен 1649 жылғы кезеңде Ағылшын буржуазиялық революция буржуазиялық-демократикалық сипат алды: Карл I-нің басы алынды, монархия мен лордтар палатасы жойылып, республика жарияланды, индепенденттер үстемдік жағдайға жетті. Ағылшын буржуазиялық революцияның негізгі қозғаушы күші шаруалар, қала кедейлері мен ұсақ буржуазия болды, бірақ жеңістің нәтижесін ірі буржуазия мен буржуазияланған дворяндар пайдаланып кетті. Ағылшын буржуазиялық революция агр. мәселені еңбекшілердің пайдасына шешпеді: шаруалардың дворяндарға алым-салық төлеуі сақталды, корольдан, шіркеуден, роялистерден тартып алынған жерлер сатылып, негізінен жаңашыл дворяндар мен буржуазияның қолына көшті. Бұл шаруалар бұқарасының наразылығын туғазды. Бос жатқан жерлерді бөліп алу үшін болған левеллерлер көтерілісін, диггерлердің бас көтеруін индепенденттер республикасы басып жаныштады. 1653 жылы Кромвель протектораты - жаңашыл дворяндар мен буржуазияның әскери диктатурасы орнады. Кромвель Ирландия мен Шотландиянығы көтерілістерді талқандап, Голландиямен, Франциямен, Испаниямен болған соғыстарда шешуші жеңіске жетті де, Англияның теңіздегі үстемдігін нығайтты. Ол қайтыс болғаннан кейін шаруа-плебейлер қозғалысына қарсы күресуші реакция күшейе түсті, сөйтіп конституциялық монархия негізінде Сюарттар әулеті қайтадан өкімет басына келді. Оның реакциялық саясатына вигтер қарсы шықты. 1688-1689 жылдары мемлекеттік төңкеріс болып, оның нәтижесінде Вильлгелм III Оранский таққа отырды. Бұл төңкеріс Ағылшын буржуазиялық революциясында жеңіске жеткен буржуазия мен жаңашыл дворяндар және ірі жер иелері - ақсүйектердің бір бөлегі арасында өз ара келісім болғанын бейнелейді. 1689 жылы қабылданған құқық туралы Билль корольдық пұрсаттарына бірқатар конституциялық тежеулер тағайындады. Ағылшын буржуазиялық революция Англияда капитализмнің онан әрі дамуына жол ашты, жаңа заман тарихының бастамасы болды.

Дереккөздер

1. ҚСЭ энциклопедиясы, 1977