Қаракесек (Әлімұлы)

Қаракесек — қазақ халқының құрамындағы ру. Шежіре бойынша Кіші жүзде Алшын-Құдияр тентек. Құдияр тентектен екі бала өрбиді Қайырбай (Қаракесек), Қыдырбай (Байұлы). Қайырбай Қаракесектен: Байсары, Әлім, Шөмен. Әлім-Жаманақ (Шекті), Қарамашақ (Төртқара), Ұланақ (Қаракесек, Қайырбай атасын қолында баласы боп өсіп, қара шаныраққа ие болып қалып, Қаракесек аттанып кетті), Айнық, Тегінболат (бұл екеуі Қарасақал аттанып кетті), Тайқожа(Ақкете). Ұланақ (Қаракесектен)

1. Есіл, 2. Тобыл Тепер (Қазан Тебер Тентек, еншісіне өкпелеп, қазан теуіп кетіп калған, содан сон Қазан Тебер, Тепер, Тобыл Тепер аттанып кетті). Қаракесектердін ортақ ұраны «Ақпан». (Ақпан батыр әулие). Ұланақ Қаракесек:

• Есіл.
• Тобыл-Тепер.
• Есіл: 1. Үнгіт, 2. Жолай.
• Үнгіт: 1. Табаншы, 2. Естек, 3. Жақау батыр (хан депте атаған).
• Табаншы: 1. Мөнкебай, 2. Тенізбай, 3. Байыс.
• Естек: 1. Кәдірқұл, 2. Құланшы, 3. Кешубай, 4. Қалша.
• Жақау: 1. Тінібек, 2. Жақсылық, 3. Аман, 4. Түмен (бұл екі аталық Аман-Түмен болып кетеді), 5. Ноғай, 6. Шонай, 7. Қасаболат, 8. Малайсары, 9. Шой.
• Жолай: 1. Есенгелді.
• Есенгелді: 1. Кемпір, 2. Байыс (Мырзас), 3. Байбағыс, 4. Назар, 5. Бекназар.
• Тобыл Тепер: 1. Айнық, 2. Арық.
• Айнық: 1. Бөзқозы, 2. Көгей.
• Бөзқозы: 1. Әлжан.
• Әлжан: 1. Әлдіберді, 2. Танат, 3. Қосақ, 4. Қалпақ.
• Көгей: 1. Жаналы, 2. Көшелік.
• Көшелік: 1. Жылқыайдар.
• Жылқыайдар: 1. Әжімбет, 2. Дәулетімбет, 3. Өмір, 4. Шуылдақ, 5. Бексары.
• Жаналы: 1. Қонақбай, 2. Шеке.
• Шеке: 1. Шәуке, 2. Ізбасар, 3. Елібай, 4. Жандыр.
• Қонақбай: 1. Әліқұл, 2. Әйтек.
• Әліқұл: 1. Қайыпберді, 2. Жолан, 3. Тәй тәй, 4. Бердібай, 5. Кәдір, 6. Қожасай.
• Қайыпберді: 1. Айбас, 2. Қойбас.
• Жолан: 1. Жанабай, 2. Пұсырман, 3. Аман (Жаман), 4. Есен, 5. Құлшық.
• Тәй тәй: 1. Қарабай, 2. Қарабек, 3. Сәнкібай, 4. Айғыр, 5. Елемес, 6. Сарыбай.
• Бердібай: 1. Құлет, 2. Жанұзақ, 3. Жантай, 5. Балапан.
• Кәдір: 1. Сарша, 2. Бозан.
• Әйтек: 1. Манғыбай, 2. Бүркітбай.
• Арық: 1. Шүрім-Қоныр.
• Қоныр: 1. Бөкет, 2. Қонай.
• Бөкет: 1. Айтқұл, 2. Шонқа, 3. Қасаболат.
• Қонай: 1. Бекжігіт, 2. Торғай, 3. Мүсеріп.

Бірқатар ғалымдар (Н.А.Аристов, т.б.) Қаракесек руын Орта жүздегі Арғын тайпасындағы қаракесектермен туыс деп жорамалдайды. Қаракесек руы негізінен 17 ғасырдың 2-жартысы — 20 ғасырдың басында Ырғыз, Қазалы уездерін мекен етіп, көшпелі мал шаруашылығымен айналысқан. Қыстаулары: Құланды, Қаратал түбектерінде және Сырдарияның жағасын бойлай орнаеласқан. Таңбасы — босаға. 1787 жылдың қыркүйек айында старшын болып Қаракесек руына - Сегізбай би, Байұлына - Торманбет би, Жетіруға - Тіленші батыр келеді. Көп ұзамай, бұл билік те өзгеріске ұшырады. Сонымен ақырында Қаракесек тайпасының билігі - Сартай батыр биге, Қаракөбек би, Мұратбек би қолдарына көшті. Тобыл Тепер Қаракесектің қоныстанған жері Орскіден, Мартөк, Ақтөбе қаласының орыны, Қобда, Алға, Темір аудандары, қыстауы Байғанин ауданы Жем бойы Сам Матайменен Үстіртін үстімен Каспий тенізіне дейін. Бөзқозы батыр (ұзын оқты Бөзқозы мерген), Әлжан батыр би, Алпысби би, Алпысби би ұлы Әлдіберген батыр, Базарбай батыр, Жылқыайдар батыр, Қос Алдаберген батырлар (Әлжан, Жылқыайдар аталығынаң), Құрмансейіт батыр, Айбалталы шынжырлы Тәй тәй батыр, Құлсары батыр, Қосан батыр, Жанболат (Топан) палуан, Жолан би, Жанабай би , Төлеубай батыр, Кейкі батыр, Шеке батыр, Алтынбай балтагер, Ақжігіт найзагер. Тобылдын ұрпақтарын Төрт Тепер деп атаған деседі (Әлжан, Қоныр, Жаналы, Жылқыайдар) халықтың ауызында, мағынасы Төрт Теперден қалған аталықтар тарап отыр.

Тұлғалар

1. Ақтан Ақайұлы
2. Тәкенов Әбу Сақтағанұлы

Дереккөздер

1. «Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, V том; Т. Дайрабай