Қазақстан Конституциялық Кеңесі

Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты — Қазақстанның сот жүйесіне кірмейтін, Қазақстан Республикасы Конституциясының үстемдігін қамтамасыз ететін мемлекеттік орган.

Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты
Жалпы мағлұмат
Мемлекет	Қазақстан
Құрылған уақыты	1992, 2023 (екінші рет құрылды)
Таратылған уақыты	1995 (кейін қайта құрылды)
Штаб-пәтері	Астана қаласы, Мәңгілік Ел даңғылы, 13
Төрағасы	Эльвира Азимова
Ресми сайты
gov.kz/memleket/entities/ksrk?lang=kk

Тарихы

Қазақстанда Конституциялық сот 1992 жылы 6 маусымда қабылданған "Қазақстан Республикасының Конституциялық соты туралы" заңы негізінде құрылды. Оған 11 адам: төраға мен он судья кірді. Конституциялық соттың алғашқы және жалғыз төрағасы Мұрат Баймаханов болды.

1995 жылы наурызда Конституциялық сот сол кездері парламент рөлін атқарған Жоғарғы кеңес сайлауын заңсыз деп танып, Жоғарғы кеңес таратылды. Сол жылы тамыз айында жаңа Конституция қабылданып, Конституциялық кеңес құрылды. Соған сәйкес Конституциялық сот жұмысы тоқтады.

2022 жылы 5 маусымда жалпыұлттық референдум өтіп, Конституцияға өзгерістер мен түзетулер енгізілді. Конституциялық соттың құрылуы да сол кездегі түзетулердің бір бөлігі болды. Соған орай 2023 жылы 1 қаңтарда Конституциялық сот жұмысын бастады.

Мәртебесі

Конституциялық Сот өз өкілеттіктерін жүзеге асыру кезінде дербес және азаматтардан, ұйымдардан, мемлекеттік органдардан, лауазымды адамдардан тәуелсіз, Қазақстан Республикасының Конституциясын және осы Конституциялық заңды басшылыққа алады, соттардың немесе басқа да мемлекеттік органдардың құзыретіне кіретін барлық жағдайларда өзге мәселелерді анықтаудан, зерттеуден және тексеруден қалыс қалады.

Соттың құрамы және оны құру тәртібі

• Конституциялық Сот Төрағаны және оның орынбасарын қоса алғанда, он бір судьядан тұрады.
• Конституциялық Соттың Төрағасын лауазымға Қазақстан Республикасының Президенті Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының келісімімен тағайындайды.
• Қазақстан Республикасының Президенті Конституциялық Сот Төрағасының орынбасарын Конституциялық Сот Төрағасының ұсынуымен Конституциялық Сот судьяларының арасынан тағайындайды.
• Конституциялық Соттың төрт судьясын Қазақстан Республикасының Президенті лауазымға тағайындайды, Конституциялық Соттың үш-үш судьясын Қазақстан Республикасы Парламенті Палаталары төрағаларының ұсынуымен Қазақстан Республикасы Парламентінің Сенаты мен Мәжілісі тағайындайды.

Өкілеттік мерзімі

• Конституциялық Сот Төрағасы мен судьяларының өкілеттігі 8 жылға созылады. Бір адам Конституциялық Соттың судьясы болып бір реттен артық тағайындала алмайды.
• Өз өкілеттіктері тоқтатылған жағдайда Конституциялық Соттың Төрағасы мен судьялары Қазақстан Республикасының Конституциясында және осы Конституциялық заңда белгіленген тәртіппен ауыстырылады.

Соттың құзыреті

• Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабы 1-тармағының 1) тармақшасына сәйкес Конституциялық Сот дау туған жағдайда:

1. Қазақстан Республикасы Президентiнің сайлауын;
2. Қазақстан Республикасы Парламенті депутаттарының сайлауын;
3. республикалық референдумды өткізудің дұрыстығы туралы мәселенi шешедi.

• Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабы 1-тармағының 2), 2-1) және 3) тармақшаларына сәйкес Конституциялық Сот:

1. Қазақстан Республикасының Президенті қол қойғанға дейін Қазақстан Республикасының Парламенті қабылдаған заңдардың;
2. Қазақстан Республикасының Парламенті және оның Палаталары қабылдаған қаулылардың;
3. ратификацияланғанға дейін Қазақстан Республикасы халықаралық шарттарының Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкестігін қарайды.

• Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабы 1-тармағының 4) және 5) тармақшаларына сәйкес Конституциялық Сот:

1. Қазақстан Республикасы Конституциясының нормаларына ресми түсiндiрме;
2. тиiсiнше, Қазақстан Республикасының Парламенті Қазақстан Республикасының Президентiн лауазымынан мерзiмiнен бұрын босату туралы шешiм, Қазақстан Республикасының Президентiн лауазымынан кетiру туралы түпкiлiктi шешiм қабылдағанға дейiн – белгiленген конституциялық рәсiмдердiң сақталуы туралы қорытынды бередi.

• Конституциялық Сот:

1. Қазақстан Республикасы Конституциясының 53-бабының 6) тармақшасына сәйкес конституциялық iс жүргiзу практикасын жинақтап қорыту нәтижелерi бойынша жыл сайын Қазақстан Республикасының Парламентіне Қазақстан Республикасындағы конституциялық заңдылықтың жай-күйі туралы жолдау жiбередi;
2. Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабының 2-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасы Конституциясының 44-бабының 10-1) тармақшасында көзделген жағдайларда – Қазақстан Республикасы Президентінің жолданымдарын, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Конституциясының 78-бабында көзделген жағдайларда соттардың жолданымдарын қарайды;
3. Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабының 3-тармағына сәйкес азаматтардың жолданымдары бойынша Қазақстан Республикасының Конституциясында бекітілген олардың құқықтары мен бостандықтарын тікелей қозғайтын Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерінің Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкестігін қарайды;
4. Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабының 4-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының жолданымдарын қарайды.
5. Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабының 5-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің жолданымдарын қарайды.

• Конституциялық Сот тек қана құқық мәселелерін шешеді және жүгінуге себеп болған нақты мән-жайларға баға бермейді.

Конституциялық сот төрағалары

№	Аты-жөні	Басқарған жылдары
1	Мұрат Баймақанов	1992—1995
2	Эльвира Азимова	2023 жылғы 1 қаңтардан бастап

Конституциялық кеңес төрағалары

№	Аты-жөні	Басқарған жылдары
1		1996-2000
2	Юрий Хитрин	2000-2004
3	Игорь Рогов	2004-2017
4	Қайрат Мәми	2017-2022

Судьяларының тізімі

1. Эльвира Әбілхасымқызы Азимова — Төраға
2. Бақыт Маратұлы Нұрмұханов — Төраға орынбасары
3. Асан Қайруллаұлы Ескендіров
4. Қайрат Төлегенұлы Жақыпбаев
5. Айжан Ержанқызы Жатқанбаева
6. Айгүл Қуанышбайқызы Қыдырбаева
7. Қанат Сергейұлы Мусин
8. Еркін Әнуарұлы Оңғарбаев
9. Роман Анатольевич Подопригора
10. Ерлан Жақсылықұлы Сәрсембаев
11. Сергей Федорович Ударцев

Дереккөздер

1. Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты туралы
2. "Демократиялық институт": Конституциялық сотты не үшін қайтару қажет?
3. Конституциялық сот жұмысын бастады
4. Конституциялық Кеңестің экс-мүшелері