Зәйд ибн Хариса

Зәйд ибн Хариса (араб.: زيد بن حارثة‎) (588 - басқа дерек бойынша 577 жылы дүниеге келген-629 ) - Мұхаммед пайғамбардың сахабасы, азаттық алған құл, әрі Құранда аты аталған жалғыз Сахаба. Бәдір, Ухуд, Хандақ шайқастарына қатысты әрі Мутә шайқасының қолбасшысы болды.

Зәйд ибн Хариса زيد بن حارثة
Дүниеге келгені:	588 Сауд Арабиясы
Қайтыс болғаны:	629 Мутә, Византия
Мансабы:	Soldier
Known for	Мұхаммедтің (Аллаһның оған сәлемі мен ишілігі болсын) өкіл баласы Мұсылман-Құрайш шайқасы Византия-Араб шайқасы
Дiнi:	Ислам

Балалық шағы

Зәйд ибн Хариса ұлты Йемендік. Кәлб руынан шыққан және Милади жыл санағы бойынша шамамен 575 жылы дүниеге келген. Толық есімі Зәйд ибн Хариса ибн Сураһил әл-Кәлби. Сахабалардың арасында Хазірет Пайғамбардың сүйіспеншілігіне бөленгендігі себепті әл-Хубб және ұлының есіміне сәйкес Әбу Усама деп те атала беретін. Әкесінің есімі Хариса, ал шешесі Суғда бинти Сағлаба. Зәйд анасы Суғдамен бірге Бәну Мағн руында тұратын туыстарына бару үшін жолға шығады. Жолда Бәну Қайн ибн Жиср руына тиісті атты әскерлерінің шабуылына тап болады. Сол кездері шамамен сегіз жасындағы Зәйд ибн Хариса мен тағы басқалары тұтқынға түсіп қалады. Кейін тұтқындарды Меккеге алып келіп Указ жәрмеңкесінде сата бастайды. Жәрмеңкеге келген Хаким ибн Хизам да бірнеше құл сатып алып кетеді. Хаким ибн Хизам Меккеге оралғанда әкесінің қарындасы Хадиша анамызға «Қалағанын таңдап ал», – дейді. Хадиша анамыз Зәйд ибн Харисаны таңдап алады. Зәйд ибн Хариса Хадиша анамызға жәрдем етіп жүреді. Зәйд ибн Харисаның жастық шағы Хадиша анамыздың жанында өтеді. Кейінірек Хадиша анамыз Зәйд ибн Харисаны Хазірет Пайғамбарыға тұрмысқа шыққанда сыйға тартады.

Мұсылман болуы

Зәйд ибн Хариса алғаш мұсылман болған төрт адамның бірі. Ал құлдардың арасынан алғаш мұсылман болған Зәйд ибн Хариса болатын. Оның мұсылман болу жолындағы сапары ерекше, әрі үлгі-өнеге аларлық. Кәлб руынан шыққан бір топ адам қажылық мезгілінде Меккеге келеді. Олар Зәйд ибн Харисаны көріп танып қалады. Зәйд ибн Хариса да оларды таниды. Жолығып жағдай сұрасады. Кәлб руының адамдары елдеріне оралғанда Зәйд ибн Харисаның тұратын жерін әке-шешесіне баяндап береді. Көптеген жылдардан бері ұлдарын іздеумен келе жатқан Зәйд ибн Харисаның әке-шешесі бір қуанып қалады. Зәйдтің әкесі Хариса және көкесі Кағб қолдарына сыйақы алып Меккеге келеді. Пайғамбарды тауып алып: «Ей, Абдулмутталибтің ұлы! Ей, осы ру көсемінің ұлы! Сендер осы харам мекенінің тұрғынысыңдар, құлдарды азат етіп тұтқындарды тамақтандырасыңдар. Қарамағыңдағы ұлымыз үшін келдік. Бізге бір жақсылық жасағайсың, саған артығымен сыйақы берейік», – дейді. Әкесінің сөздерін естіп жүрегі сыздаған Пайғамбар Зәйд ибн Харисаны қасына шақыртады. Зәйд келгенде мына адамдарды танисың ба деп сұрайды. Зәйд бірі әкем, ал бірі көкем дейді. Пайғамбар Хариса мен Кағбқа: «Сіздерден сыйақы алмаймын. Таңдау еркін Зәйдке берейік. Зәйдтің сіздермен оралып оралмауын өзі шешсе сіздер разы боласыздар ма?» – дейді. Хариса мен Кағб бұған келісеміз дейді. Пайғамбар Зәйдке: «Қаласаң олармен бірге үйіңе орал, қаласаң менің жанымда қал», – деп таңдау еркін береді. Сол сәтте-ақ әкесі Хариса мен Кағб қуана бастайды. Алайда, Зәйд еш ойланбастан Пайғамбардың жанында қалатынын айтады. Пайғамбар Зәйдті ертіп Хижр деген жерге барады. Онда халыққа: «Куә болыңдар! Зәйд менің ұлым. Ол менің, мен де оның мирасқорымын», – деп жар салады. Хариса мен Кағб болған оқиғаны көріп таң болады. Бірақ ұлы Зәйдтің жақсы адамның қарамағында қалғанына көңілдері толып кері оралады. Осылайша біреуді бала етіп алу Исламнан бұрын араб халқының әдет-ғұрпы болып есептелетін. Бұл жолмен бала асырап алуға «табанни» деп атайды. Пайғамбар Хижрадағы сөздерінен кейін жұрт Зәйдті Зәйд ибн Мухаммад деп атайтын болды. Бірақ, кейіннен Аллаһ Тағала бұл іске тыйым салады. «Оларды әкелерінің есімдерімен атаңдар. Бұл Аллаһтың құзырында дұрысырақ болмақ. Егер әкелерін білмесеңдер, сонда олар сендердің дін бауырларың және жолдастарың. Ол жөнінде қателесер болсаңдар сендерге күнә жоқ. Бірақ жүректерің біле тұра жасасаңдар бұл бөлек. Аллаһ өте жарылқаушы, тым мейірімді» (Ахзаб сүресі, 5-аят). «Мұхаммед сендерден ешбір еркектің әкесі емес. Бірақ Аллаһтың елшісі және пайғамбарлардың соңғысы. Аллаһ әрбір нәрсені толық білуші» (Ахзаб сүресі, 40-аят). Осы аяттардан кейін мұсылмандар Зәйдті қайтадан Зәйд ибн Хариса деп атайтын болды.

Атқарған қызметтері

Зәйд мұсылман болған күннен бастап Пайғамбарымыздың (с.а.у.) жанында болды. Онымен сапарда да бірге жүрді. Мәселен, Тайфта Пайғамбарымыз (с.а.у.) халықты Ислам дініне шақырады. Ешкім тыңдамай тас боратып қаладан қуып шығады. Сол кезде жанында болған Зәйд атылған тастарға денесімен тосқауыл жасап Пайғамбарымызды қорғайды. Зәйдтің сол күні басы жарылып, басқа да көптеген жарақаттар алады. Зәйд Пайғамбарымыздың қатысқан және қатыса алмай әскер жолдаған шайқастардың барлығына қатысады. Ал кей шайқастарда әскерді де басқарған. Тек қана Мурайси шайқасына қатыса алмаған. Өйткені, Пайғамбарымыз Зәйдті өз орнына өкіл етіп Мәдинаға басшы етіп қалдырған болатын.

Мутә шайқасында қолбасшы болуы

Мұхаммед пайғамбардың грек патшасына жолдаған елшісі Харис ибн Үмәйр Шам әкімі тарапынан өлтіріледі. Бұл оқиға Аллаһ елшісіне ауыр тиді, өйткені, ол кезге дейін Елші өлтірілмейтін. Харис ибн Үмәйр Пайғамбардың елшілерінен – ең алғашқы әрі соңғы шейіт. Расулаллаһ шұғыл түрде үш мың кісіден тұратын әскер жасақтады. Әскер басы болып Зәйд ибн Хариса тағайындалды.

Тұлғалық ерекшелігі

Зәйд қысқа бойлы, сары реңді және қыр мұрынды. Аллаһқа және Пайғамбарымызға деген сүйіспеншілігі өте мол адам болатын. Сабырлы, парасатты және басқару қабілеті ерекше жоғары болатын. Өмірінде бес мәрте үйленген. Алдымен Зейнеб бинти Жахшпен үйленеді. Кейін Умму Кулсум бинти Уқбамен үйленеді. Кейін Дурра бинти Ләһәбпен үйленеді. Кейін Зубайр ибн Ғаууамның бауыры Һинд бинти Ғаууаммен үйленеді. Соңында Пайғамбарымыздың балдызы, әрі күңі Умму Айманмен үйленеді. Атақты жас сахабалардың бірі Усама осы неке саясында дүниеге келеді.

Қайтыс болуы

Зәйд өзі қатысып басшылық еткен соңғы соғысында шейіт болады. Бусра әміршісіне Пайғамбарымыз Харис ибн Умайрды елші етіп жіберген болатын. Алайда Бусра әміршісі Харис ибн Умайрды қастықпен өлтіреді. Хазірет Пайғамбар әскер жасақтап оларға қарсы шабуыл жолдайды. Сапарға аттанғалы тұрған үш мың сахабасына Хазірет Пайғамбарымыз: «Сендерге Зәйдті басшы етіп тағайындадым. Ол шейіт болар болса орнына Жағфар ибн Әби Талиб өтсін. Ол да шейіт болатын болса орнына Абдуллаһ ибн Рауаха өтсін. Ол да шейіт болса өздерің ақылдасып лайықты деп тақан адамды басшы етіп алыңдар», – дейді. Мәдинада қалған сахабалардың жүзін мұң қаптайды. Өйткені бұл сөздер үш сахабаның да шейіт болатындығын меңзеп тұрды. Ислам сарбаздары Сирияның Мута деп аталатын ауылында дұшпандардың қалың қолына тап болады. Шайқас басталып үш басшы да шейіт болады. Сахабалар өзара ақылдасып халид ибн Уәлидті басшы етіп таңдайды. Ислам сарбаздары өжеттілік танытып Мәдинаға аман-есен оралады. Осылайша елу жылдан астам өмірін тамамдаған Зәйд Милади 629 жылы шейіттік мәртебесіне жетіп жан тапсырады. Хазірет Пайғамбарымыз үш бірдей ардақты шейіт сахабалары үшін Аллаһтан кешірім мен мейір-шапағат тілеп, Жаратқан Раббысына жалбарынады. Сүйікті елшісінің дұғасын қабыл алған Аллаһ Пайғамбарымызға үшеуінің де жәннатқа кіргенін хабар береді. Аллаһ барша сахабалардан разы болғай! Ақырет күнінде біздерді де олардың қатарына алғай!

Дереккөздер

1. Нұр Отау сайты Мұрағатталған 14 шілденің 2014 жылы.
2. Түрік википедиясы
3. Ағылшын википедиясы
4. Саңлақ сахабалар. Алау Әділбаев. Алматы-2010ж. 204-бет.
5. Құранда аты аталған жалғыз сахаба, Дінмұхаммед Сыздық, Дінтанушы.