Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Когерентизм (ағылш. Coherentism, кейде Ақиқат үйлесімі теориясы) — кейбір философтар бойынша, мәлім ойтүйіннің дұрыс, не бұрыс екенін ол ойтүйіннің біз ұстанатын басқа ойтүйіндермен үйлесуі, немесе қайшы болуы бойынша анықтау керек.
Философиялық эпистемологияда когерентизмнің екі түрі бар: ақиқат үйлесімі теориясы және (эпситемологиялық когерентизм деп те аталады).
Мәлім пікірдің дұрыстығын оның басқа пікірлермен үйлесуі арқылы негіздейтін Ақиқат үйлесімі теориясы әдетте ақиқат сәйкесімі теориясынан (ақиқат дегеніміз практикалық шындыққа сәйкесу) кейінгі ең көп қабылданған теория есептеледі.
Анықтама
Ақиқат теориясы ретінде когерентизм нақты сөйлемдерді белгілі бір сөйлемдер жиынтығына сәйкес келетін сөйлемдермен шектейді. Біреудің сенімі, егер ол адамның барлық немесе басқа (шынайы) сенімдеріне сәйкес келсе ғана шындық. Содан кейін когеренттілік терминологиясы абсолюттік немесе әмбебаптық сияқты барлық шындықты анықтайтын кейбір ұғымдар арқылы шындықпен байланысты деп айтылады. Бұл қосымша терминдер шынайы тұжырымның нені білдіретінін анықтайды, содан кейін шындық туралы мәлімдемелер шынайы сенімнің нені білдіретінін шешеді. Әдетте когеренттілік тек жүйеліліктен гөрі түсініледі. Әдетте, жан-жақты және "Оккамның ұстарасы"талаптарына сәйкес келетін мәлімдемелерге артықшылық беріледі.
Принциптің иллюстрациясы ретінде, егер адамдар виртуалды шындық әлемінде өмір сүрсе, онда жоқ ағаштардағы құстарды көре алар еді. Онда тек құстар ғана емес, да жоқ. Адамдар құс пен ағаштың бар екенін білуі мүмкін немесе білмеуі мүмкін, бірақ кез-келген жағдайда виртуалды және нақты әлем арасында қол жетімді тәжірибе шеңберінде шынайы сенімдермен көрсетілген үйлесімділік бар. Когеренттілік-бұл кез-келген жағдайда жалған болуы мүмкін сенімдерді айналып өтіп, шынайы құндылықтарды білдіру тәсілі. Ақиқаттың сәйкестік теориясының дәстүрлі сыншылары оның мазмұны шексіз болмаса немесе мазмұны қандай да бір түрде дәлел түрінде болмаса, бір уақытта мазмұны мен дәлелі бола алмайтынын айтты. "Бар дәлелдеудің" бұл түрі күлкілі болып көрінуі мүмкін, бірақ когерентистер бұл проблема емес деп санайды. Сондықтан ол кейде тым жалпыланған деп саналатын теориялар тобына жатады, оны Габор Форрай "блоб-реализм"деп атайды.
Мүмкін, шындықтың когерентті теориясына ең танымал қарсылық-Бертран Расселдің қарама-қайшылық туралы дәлелі. Рассел сендіру мен оның теріске шығаруы әрқайсысы барлық сенімдердің бір жиынтығына сәйкес келеді, бұл оны іштей қарама-қайшы етеді деп сендірді. Мысалы, егер біреу жалған сенімге ие болса, онда бұл сенім жалған болса да, нақты нәрсеге қатысты ма, жоқ па, оның орнына дұрыс сенім шындыққа сенбейді ме? Осылайша, когеренттілік релятивизм немесе парадокс сияқты сәйкессіздіктің шектеулі дәрежесіне қайшы келмейтін немесе мүмкіндік беретін теорияға негізделуі керек. Когеренттіліктің қосымша қажетті критерийлері әмбебаптықты немесе абсолюттілікті қамтуы мүмкін, бұл теория шексіздік тұжырымдамасын қолданбаған кезде антропологиялық немесе сәйкес келмейді деп болжайды. Когерентист бұл сценарий қарастырылып отырған теорияларға қарамастан қолданылады деп дау айтуы мүмкін, сондықтан когерентизм релятивизмнен аулақ болу үшін шындықтың таңдаулы теориялық негізі болуы керек.
Тарихы
ақиқаттың когеренттілік теориясын Барух Спиноза, Иммануил Кант , Иоганн Готлиб Фихте , Карл Вильгельм Фридрих Шлегель, Георг Вильгельм Фридрих Гегель және Гарольд Генри Йоахим қорғады (ол түпкілікті тұжырымымен есептеледікутеория). Алайда, Спиноза мен Кант ақиқаттың сәйкестік теориясының қорғаушылары ретінде түсіндірілді.
Соңғы заман философиясында Гегель мен Гегель гносеологиялық когеренттік көзқарастарды ұстанды, бірақ негіздеменің когеренттілік теориясының түпкілікті тұжырымын Ф.Х. Брэдли өзінің "логика принциптері" (1883) кітабында ұсынды.
Қазіргі философияда гносеологиялық когерентизмнің дамуына айтарлықтай үлес қосқан гносеологтарға мыналар жатады: А.К. Эвинг, Бренд Бланчард, К. и. Льюис, Николас Решер, Лоуренс Бонжур, Кит Лерер және Пол Тагард. Отто Нейрата кейде гносеологиялық когерентист болып саналады.
Дереккөздер
- The Coherence Theory of Truth (Stanford Encyclopedia of Philosophy)
- Coherentist Theories of Epistemic Justification (Stanford Encyclopedia of Philosophy)
- Paul K. Moser (1986), "Epistemic Coherentism and the Isolation Objection", Grazer Philosophische Studien 27:83–99.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Kogerentizm agylsh Coherentism kejde Akikat үjlesimi teoriyasy kejbir filosoftar bojynsha mәlim ojtүjinnin durys ne burys ekenin ol ojtүjinnin biz ustanatyn baska ojtүjindermen үjlesui nemese kajshy boluy bojynsha anyktau kerek Filosofiyalyk epistemologiyada kogerentizmnin eki tүri bar akikat үjlesimi teoriyasy zhәne epsitemologiyalyk kogerentizm dep te atalady Mәlim pikirdin durystygyn onyn baska pikirlermen үjlesui arkyly negizdejtin Akikat үjlesimi teoriyasy әdette akikat sәjkesimi teoriyasynan akikat degenimiz praktikalyk shyndykka sәjkesu kejingi en kop kabyldangan teoriya esepteledi AnyktamaAkikat teoriyasy retinde kogerentizm nakty sojlemderdi belgili bir sojlemder zhiyntygyna sәjkes keletin sojlemdermen shektejdi Bireudin senimi eger ol adamnyn barlyk nemese baska shynajy senimderine sәjkes kelse gana shyndyk Sodan kejin kogerenttilik terminologiyasy absolyuttik nemese әmbebaptyk siyakty barlyk shyndykty anyktajtyn kejbir ugymdar arkyly shyndykpen bajlanysty dep ajtylady Bul kosymsha terminder shynajy tuzhyrymnyn neni bildiretinin anyktajdy sodan kejin shyndyk turaly mәlimdemeler shynajy senimnin neni bildiretinin sheshedi Әdette kogerenttilik tek zhүjelilikten gori tүsiniledi Әdette zhan zhakty zhәne Okkamnyn ustarasy talaptaryna sәjkes keletin mәlimdemelerge artykshylyk beriledi Principtin illyustraciyasy retinde eger adamdar virtualdy shyndyk әleminde omir sүrse onda zhok agashtardagy kustardy kore alar edi Onda tek kustar gana emes da zhok Adamdar kus pen agashtyn bar ekenin bilui mүmkin nemese bilmeui mүmkin birak kez kelgen zhagdajda virtualdy zhәne nakty әlem arasynda kol zhetimdi tәzhiribe shenberinde shynajy senimdermen korsetilgen үjlesimdilik bar Kogerenttilik bul kez kelgen zhagdajda zhalgan boluy mүmkin senimderdi ajnalyp otip shynajy kundylyktardy bildiru tәsili Akikattyn sәjkestik teoriyasynyn dәstүrli synshylary onyn mazmuny sheksiz bolmasa nemese mazmuny kandaj da bir tүrde dәlel tүrinde bolmasa bir uakytta mazmuny men dәleli bola almajtynyn ajtty Bar dәleldeudin bul tүri kүlkili bolyp korinui mүmkin birak kogerentister bul problema emes dep sanajdy Sondyktan ol kejde tym zhalpylangan dep sanalatyn teoriyalar tobyna zhatady ony Gabor Forraj blob realizm dep atajdy Mүmkin shyndyktyn kogerentti teoriyasyna en tanymal karsylyk Bertran Rasseldin karama kajshylyk turaly dәleli Rassel sendiru men onyn teriske shygaruy әrkajsysy barlyk senimderdin bir zhiyntygyna sәjkes keledi bul ony ishtej karama kajshy etedi dep sendirdi Mysaly eger bireu zhalgan senimge ie bolsa onda bul senim zhalgan bolsa da nakty nәrsege katysty ma zhok pa onyn ornyna durys senim shyndykka senbejdi me Osylajsha kogerenttilik relyativizm nemese paradoks siyakty sәjkessizdiktin shekteuli dәrezhesine kajshy kelmejtin nemese mүmkindik beretin teoriyaga negizdelui kerek Kogerenttiliktin kosymsha kazhetti kriterijleri әmbebaptykty nemese absolyuttilikti kamtuy mүmkin bul teoriya sheksizdik tuzhyrymdamasyn koldanbagan kezde antropologiyalyk nemese sәjkes kelmejdi dep bolzhajdy Kogerentist bul scenarij karastyrylyp otyrgan teoriyalarga karamastan koldanylady dep dau ajtuy mүmkin sondyktan kogerentizm relyativizmnen aulak bolu үshin shyndyktyn tandauly teoriyalyk negizi boluy kerek Tarihyakikattyn kogerenttilik teoriyasyn Baruh Spinoza Immanuil Kant Iogann Gotlib Fihte Karl Vilgelm Fridrih Shlegel Georg Vilgelm Fridrih Gegel zhәne Garold Genri Joahim korgady ol tүpkilikti tuzhyrymymen esepteledikuteoriya Alajda Spinoza men Kant akikattyn sәjkestik teoriyasynyn korgaushylary retinde tүsindirildi Songy zaman filosofiyasynda Gegel men Gegel gnoseologiyalyk kogerenttik kozkarastardy ustandy birak negizdemenin kogerenttilik teoriyasynyn tүpkilikti tuzhyrymyn F H Bredli ozinin logika principteri 1883 kitabynda usyndy Қazirgi filosofiyada gnoseologiyalyk kogerentizmnin damuyna ajtarlyktaj үles koskan gnoseologtarga mynalar zhatady A K Eving Brend Blanchard K i Lyuis Nikolas Resher Lourens Bonzhur Kit Lerer zhәne Pol Tagard Otto Nejrata kejde gnoseologiyalyk kogerentist bolyp sanalady DerekkozderThe Coherence Theory of Truth Stanford Encyclopedia of Philosophy Coherentist Theories of Epistemic Justification Stanford Encyclopedia of Philosophy Paul K Moser 1986 Epistemic Coherentism and the Isolation Objection Grazer Philosophische Studien 27 83 99