Гвиана таулы үстірті

Гвиана таулы үстірті (ис. Escudo de Guayana) — Оңтүстік Американың солтүстік-шығысында, Амазона ойпатының солтүстігінде орналасқан. Венесуэла, Бразилия, Гайана, Суринам және Француз Гвианасы мемлекеттері аумағында жатыр. Абсолютiк биіктігі — 3014 м (Неблина тауы). Жер қыртысы, негізінен, кристалдық тақтатастан, гнейстен, граниттен және кварциттік құмтастар мен конгломераттардан түзілген. Жоғарғы архей жыныстары марганец, темір, уран, алтын, алмаз, боксит кендеріне бай. Жер бедері төбелі-жазықты (150 — 400 м), орт. бөлігі үстіртті және таулы (Серра-Имери, Пакарайма, Ауян-Тепуи және Рорайма). Бұл тұсынан Амазона, Ориноко өзендерінің көптеген салалары бастау алады. Жер бетіндегі ең биік Анхель сарқырамасы осында орналасқан. Климаты ыстық, субэкваторлық және ылғалды экваторлық. Жылдық орташа температурасы 22 — 28°С. Жауын-шашынның көп жылдық орташа мөлш. 1200 — 1700 мм, шығысында 3500 мм. Гаусс таулы үстіртінің батыс және шығыс бөліктерінде ылғалды мәңгі жасыл, орталығында жапырағын ауыстыратын мәңгі жасыл орман өседі. Жоталардың ығында саванна қалыптасқан. Үстіртте кең танаулы маймыл, құмырсқажегіш, сауыттылар, құстар, бауырымен жорғалаушылар кездеседі.

Гвиана
ис. Escudo de Guayana
Үш елдің шекарасындағы Рорайма тауы.
Сипаттамасы
Ұзындығы	1930 км
Ені	300—1000 м км
Ең биік шыңы
Биіктігі	2995 м
Орналасуы
5°08′36″ с. е. 60°45′45″ б. б. / 5.14333° с. е. 60.76250° б. б. / 5.14333; -60.76250 ^(G) ^(O) ^(Я)Координаттар: 5°08′36″ с. е. 60°45′45″ б. б. / 5.14333° с. е. 60.76250° б. б. / 5.14333; -60.76250 ^(G) ^(O) ^(Я)^(T)
Елдер	Венесуэла  Бразилия  Гайана
Ортаққордағы санаты

Гвиана қалқаны шекаралары

Геологиялық жағынан Гвиана қыраты Бразилия таулы үстіртіне ұқсас кембрийге дейінгі тау жыныстарынан жасалған қалқан болып табылады. Ол геологиялық құмтас пен лавамен жабылған ежелгі кристалды жыныстардың кең үстірттерінен тұрады. Үстірттер қадамдары жүздеген метрге жететін үлкен баспалдақтар түрінде бірінен соң бірі көтеріледі. Көп жауын-шашынмен қоректенетін көптеген өзендер үстірттерден басталып, оның шетінен төмен қарай ағып, терең каньондар мен әдемі сарқырамалар жасайды. Венесуэладағы 979 метрлік Анхель сарқырамасы әлемдегі ең биік сарқырама болып табылады. Бұл аймақ өте сирек қоныстанған және өзінің жартылай жапырақты тропиктік жаңбырлы ормандарымен және бай фаунасымен, атап айтқанда жанды тропикалық құстардың алуан түрлілігімен танымал. Оның қолжетімсіздігін 1900 жылдардың ортасында Ориноко өзенінің сағасының маңында осы уақытқа дейін беймәлім биік адамдар тайпасының панарлар үстіртінің оңтүстік-батысында табылған ашу дәлелдейді.

Гвиана қыратының кристалды жыныстарында минералдар бар. Темір рудаларының, марганецтің және алюминий оксидінің ірі кен орындары жақында жаңа жолдар мен темір жолдардың арқасында қолжетімді болды. Тау қырқасын игеру үдерісі жүріп жатқанына қарамастан, әлемдегі ең таза және ең аз қоныстанған аймақтардың бірі болып қала береді.

1950 жылдардан бері мұнда кен орнында темір рудасы өндіріледі.