Юкагирлер

Юкагирлер — Шығыс Сібірдегі халық. Ресейдегі Саха республикасы мен облысы аумағында өмір сүреді. Антропологиялық жағынан үлкен моңғол нәсілінің солтүстік-азиаттық байкал нұсқасына жатады. Жалпы саны 1,6 мың адам. (2010, халық санағы).

Юкагирлер
деткиль, одул, вадул, алаи
Бүкіл халықтың саны
1 600
Ең көп таралған аймақтар
Ресей
Тілдері
, орыс тілі
Діні
анимизм

Тілі

Тілі - .Орыс тілі де кең тараған (юкагирлердің 46%-ы оны ана тілі деп санайды).

Діні

Юкагирлердің дәстүрлі діні – табиғат күштеріне, рухтарға сенуге, ата-бабалар культіне негізделген шамандық (бақсылық). Бақсылар тірі мен өлі арасындағы, дүниелер арасындағы делдал қызметін атқарып, қоғамдық және рухани өмірде маңызды рөл атқарды.

Тарихы

Олар бұрыннан осы аумақта өмір сүріп келеді. 17 ғасырда орыс отаршылдығы басталған кезде юкагирлердің тайпалық топтары чувандар, ходындықтар, анаулы, т.б. Лена өзенінен Анадырьға дейінгі аймақтарды тіршілік етті. 17 – 19 ғасырларда юкагирлердің саны отарлау, өзара қырқыс, түрлі індеттер нәтижесінде біршама азайып, бір бөлігі басқа халықтар ( якут, эвен, т.б.) құрамына қосылды.

Кәсібі

Дәстүрлі кәсібі - балық аулау, жабайы бұғыларды аулау, шана иттерін өсіру. Көлік құралы ретінде ит жегілген шананы (нарт), жалпақ шаңғыны, ағаш сырғыны пайдаланады. Бұғы жегілген шана да көп қолданылады.

Өмір салты

Қоғамдық қатынастарында аналық-рулық ғұрыптардың қалдықтары сақталған. Юкагирлер 12 аумақтық топқа бөлінді, олар кіші бөлімдерден – рулардан тұрды. Руды көбінесе бақсы қызметін атқаратын ақсақал басқарды. Отбасы үлкен, көбінесе матрилокальды.

Дәстүрлі тұрғын үйлері - конус тәрізді жабылған чум, қима ағаш үй.

Ұлттық киімдері теріден жасалған. Сырт киімнен – тон сынды доханы, сонымен қатар алжапқыш, басқа чепчик-құлақшын, тері шалбар киеді. Ерлер унты (жүнді теріден тігілген жылы етік), тері қалпақ пен қолғап, қонышы биік торбаса, әйелдер жарты саркилер киеді. Бұғы терісінен тұрмысқа қажетті бірқатар бұйымдар тігіледі.

Негізгі тағамдары – ет және қайнатылған, кептірілген, мұздатылған балық. Балықты юкола түрінде сақтады, қыста бұғы қанымен немесе қарағайдың шырынымен (анил кериле) қайнатқан. Балықтың ішек-қарындары мен уылдырығы қуырылды, уылдырықтан бәліштер пісірілді. Олар жабайы пиязды, саран тамырын, жидектерді, саңырауқұлақтарды пайдаланды.

Дереккөздер

1. Большая российская энциклопедия 2004–2017 https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4932187
2. Большая советская энциклопедия https://gufo.me/dict/bse/%D0%AE%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%B8%D1%80%D1%8B
3. Юкагиры (ваду, алаи): могучие «люди мерзлоты» Источник: https://travelask.ru/articles/yukagiry-vadu-alai-moguchie-lyudi-merzloty
4. Қазақ энциклопедиясы, 10 - том
5. Самый древний народ на территории России https://xn--e1adcaacuhnujm.xn--p1ai/samyj-drevnij-narod-na-territorii-rossii.html
6. Юкагиры // «Историческая энциклопедия Сибири» (2009) http://irkipedia.ru/content/yukagiry_istoricheskaya_enciklopediya_sibiri_2009
7. народы мира / Юкагиры http://www.etnolog.ru/people.php?id=UKAG