Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Қазақ цирк өнері – сахналық-эстрадалық өнер саласы.
Өз бастауын көшпелі өмір салтынан, мал шаруашылығымен байланысты тұрмыс-тіршілігінен алады. Ат құлағында ойнап өнер көрсету, айтар ойды ыммен білдіріп, түрлі дене қимылдарымен жұртты күлдіру, құрып, ел аралау, қуақы, әзіл-әжуа сөздермен көпшілік көңілін көтеру, бақсылық құру, т.б. салт-жораларда алғашқы нышандары көрініс берді. Мініс атын тек көлік ретінде пайдаланып қоймай оған сан алуан қозғалыс-жүрістер (бөгет пен ордан секіру, артқы екі аяғымен тік тұру, бір орында шыр айналу, жорғалау, аяңдау, бүлкілдеп, желе жортып жүру, т.б.) жасатқан. Шауып келе жатып, ат үстінен найза, қылыш, шоқпар сермеп, садақ тарту, қарсыласымен жекпе-жекке түсіп, алысып-тартысу, жау оғын дарытпау үшін оқыс еңкейіп, атының бауырына түсу, жерге түсіп кеткен құралын ат үстінен еңкейіп, іліп алып кету, т.б. соғыс өнерінде қолданылатын әдіс-тәсілдерге үнемі машықтанып, меңгеру жаугершілік замандағы ел қорғаны ерге тән қасиет еді. Осыған орай ат үстінде орындалатын қимыл-жаттығулар қалыптасып, олар сайыс, аударыспақ, теңге алу, көкпар тарту, т.б. ұлттық ойындардың негізін қалады. Қазіргі цирктегі ат ойынының көптеген белгілері өз бастауын осы ұлттық ойындардан алады. Халық палуандарды, ауыр салмақ көтеретін алып күш иелерін, таңғажайып қимыл-әрекет жасаушыларды аңыз әңгімелерге, жырларға арқау етті. Өзі жерде жатып, үстіне тегіс тақтай төсеп, сонымен түйе жүргізу, ауыр заттарды көтеру, бұлшық ет ойнату, белдесіп күш сынасу, доңғалақтың ішкі жағына керіліп тұрып айналу, қойны-қонышынан қас қағым сәтте әр түрлі заттарды (орамал, жұмыртқа, балапан, т.б.) шығарып, жұртты таңқалдыру, үстіне теріс айналдырған тон киіп немесе аяғына бақан байлап өнер көрсету секілді ойын түрлері ерте заманнан қалыптасқан. Бұл цирк өнерінің алғашқы нышандарын білдіреді.
Белгілі қазақ палуандары Қажымұқан Мұңайтпасұлы, Балуан Шолақ, т.б. цирк аренасында өнер көрсетіп, цирк өнерінің алғашқы қадамдарын жасады. Сол сияқты, халық арасында Ағашаяқ деген атпен белгілі болған әнші, домбырашы Берікбол Көпенұлыда (1861 – 1932) цирк өнерінің кейбір белгілерін оңтайлы пайдаланды. 1901 ж. Қажымұқан орыс палуаны И.М. Поддубныймен танысып, оның көмегімен Санкт-Петербургтегі И.В. Лебедевтің мектебінде оқыды. Аталмыш мектепте цирк артисінің өнерін үйреніп, бітірген соң И.М. Зайкин, Поддубныймен бірге көптеген елдерде өнер көрсетті. 20 ғ-дың 20-жылдары Алматыда (1919, жетек. А.И. Сосин), Семейде (1923, жетек. В.Феррони) цирк ұжымдары жұмыс істеді. Бұл ұжымдардың репертуарынан бірнеше пантомима, акробатикамен қатар қуақылық өнердің кейбір түрлері орын алды. Осы жылдары Қоянды жәрмеңкесінде, әр түрлі жиын-тойларда Қажымұқан, , Шашубай Қошқарбайұлы, т.б. ойын көрсетті. Қ. ц. ө. бұғанасы қатайып, одан әрі дамуына 1965 ж. ұйымдасқан студиясының ықпалы мол болды. 60-жылдары ұйымдасқан “Достық” (1962, қазір Шымкент халық циркі), “Балдырған” (1968, қазіргі Астана циркі) атты цирк ұжымдары кейіннен халықтық ұжым атағын алып, Бүкілодақтық, халықар. фестивальдардың жеңімпаздары болды. Цирк өнерінің сахнаға лайықты түрлері Шымкент, Астана, Қарағанды, т.б. қ-лардағы, облыстардағы филармониялардың репертуарларынан орын алды. 1969 ж. цирк өнеріне икемі бар, қабілетті жастар жиналды. Саратовта арнаулы білім алған қазақ жастарына цирк өнерінің таңдаулы мамандары – реж. Г.В. Перкун, атпен және хайуанаттармен орындалатын нөмірлерді үйретуші Г.Т. Тоқаев пен А.В. Соколов, гимнастик. және акробатик. жаттығуларға баптаушы В.А. Ревякин, т.б. ұстаздық етті. Х.Бегенов, Р.Ескенова, Қ.Қоржынбаев, А.Смағұлов, У.Шалабаев, Қ.Ақышева, т.б. гимнастикамен және акробатикамен шұғылданса, Қ.Бөлебеков, О.Құрманбаевтар ат спортымен, ал Е.Шыныбеков, Г.Бәйкенова, Қ.Сақтағанова, Ш.Қожамбердиевалар аю, қасқыр, түйе, таутеке, бүркіт, түлкі, пони, т.б. хайуанаттарды үйретуге жаттықты. Олар 1970 ж. Алматыдағы Спорт сарайында тұңғыш рет өнер көрсетті. 1972 ж. Алматыда соңғы техника жетістіктерімен салынған Қазақ циркінің жаңа ғимараты пайдалануға беріліп, тұңғыш кәсіби цирк ұжымы қалыптасты. Оның негізін Мәскеу, Саратов және Алматы эстрада-цирк өнері студиясының түлектері құрады. Мәскеуден Н.К. Винник, Г.В. Федоренко, В.М. Карп сияқты мамандар келіп, жергілікті кадрлерді даярлауға ат салысты (қ. Қазақ циркі). 1983 ж. Қарағанды қаласында жергілікті цирктің ашылуы – республикадағы цирк өнерінің даму барысына игі ықпал етті.
Тағы қараңыз
Дереккөздер
- «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, V том
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Қazak cirk oneri sahnalyk estradalyk oner salasy cirk Өz bastauyn koshpeli omir saltynan mal sharuashylygymen bajlanysty turmys tirshiliginen alady At kulagynda ojnap oner korsetu ajtar ojdy ymmen bildirip tүrli dene kimyldarymen zhurtty kүldiru kuryp el aralau kuaky әzil әzhua sozdermen kopshilik konilin koteru baksylyk kuru t b salt zhoralarda algashky nyshandary korinis berdi Minis atyn tek kolik retinde pajdalanyp kojmaj ogan san aluan kozgalys zhүrister boget pen ordan sekiru artky eki ayagymen tik turu bir orynda shyr ajnalu zhorgalau ayandau bүlkildep zhele zhortyp zhүru t b zhasatkan Shauyp kele zhatyp at үstinen najza kylysh shokpar sermep sadak tartu karsylasymen zhekpe zhekke tүsip alysyp tartysu zhau ogyn darytpau үshin okys enkejip atynyn bauyryna tүsu zherge tүsip ketken kuralyn at үstinen enkejip ilip alyp ketu t b sogys onerinde koldanylatyn әdis tәsilderge үnemi mashyktanyp mengeru zhaugershilik zamandagy el korgany erge tәn kasiet edi Osygan oraj at үstinde oryndalatyn kimyl zhattygular kalyptasyp olar sajys audaryspak tenge alu kokpar tartu t b ulttyk ojyndardyn negizin kalady Қazirgi cirktegi at ojynynyn koptegen belgileri oz bastauyn osy ulttyk ojyndardan alady Halyk paluandardy auyr salmak koteretin alyp kүsh ielerin tangazhajyp kimyl әreket zhasaushylardy anyz әngimelerge zhyrlarga arkau etti Өzi zherde zhatyp үstine tegis taktaj tosep sonymen tүje zhүrgizu auyr zattardy koteru bulshyk et ojnatu beldesip kүsh synasu dongalaktyn ishki zhagyna kerilip turyp ajnalu kojny konyshynan kas kagym sәtte әr tүrli zattardy oramal zhumyrtka balapan t b shygaryp zhurtty tankaldyru үstine teris ajnaldyrgan ton kiip nemese ayagyna bakan bajlap oner korsetu sekildi ojyn tүrleri erte zamannan kalyptaskan Bul cirk onerinin algashky nyshandaryn bildiredi Belgili kazak paluandary Қazhymukan Munajtpasuly Baluan Sholak t b cirk arenasynda oner korsetip cirk onerinin algashky kadamdaryn zhasady Sol siyakty halyk arasynda Agashayak degen atpen belgili bolgan әnshi dombyrashy Berikbol Kopenulyda 1861 1932 cirk onerinin kejbir belgilerin ontajly pajdalandy 1901 zh Қazhymukan orys paluany I M Poddubnyjmen tanysyp onyn komegimen Sankt Peterburgtegi I V Lebedevtin mektebinde okydy Atalmysh mektepte cirk artisinin onerin үjrenip bitirgen son I M Zajkin Poddubnyjmen birge koptegen elderde oner korsetti 20 g dyn 20 zhyldary Almatyda 1919 zhetek A I Sosin Semejde 1923 zhetek V Ferroni cirk uzhymdary zhumys istedi Bul uzhymdardyn repertuarynan birneshe pantomima akrobatikamen katar kuakylyk onerdin kejbir tүrleri oryn aldy Osy zhyldary Қoyandy zhәrmenkesinde әr tүrli zhiyn tojlarda Қazhymukan Shashubaj Қoshkarbajuly t b ojyn korsetti Қ c o buganasy katajyp odan әri damuyna 1965 zh ujymdaskan studiyasynyn ykpaly mol boldy 60 zhyldary ujymdaskan Dostyk 1962 kazir Shymkent halyk cirki Baldyrgan 1968 kazirgi Astana cirki atty cirk uzhymdary kejinnen halyktyk uzhym atagyn alyp Bүkilodaktyk halykar festivaldardyn zhenimpazdary boldy Cirk onerinin sahnaga lajykty tүrleri Shymkent Astana Қaragandy t b k lardagy oblystardagy filarmoniyalardyn repertuarlarynan oryn aldy 1969 zh cirk onerine ikemi bar kabiletti zhastar zhinaldy Saratovta arnauly bilim algan kazak zhastaryna cirk onerinin tandauly mamandary rezh G V Perkun atpen zhәne hajuanattarmen oryndalatyn nomirlerdi үjretushi G T Tokaev pen A V Sokolov gimnastik zhәne akrobatik zhattygularga baptaushy V A Revyakin t b ustazdyk etti H Begenov R Eskenova Қ Қorzhynbaev A Smagulov U Shalabaev Қ Akysheva t b gimnastikamen zhәne akrobatikamen shugyldansa Қ Bolebekov O Қurmanbaevtar at sportymen al E Shynybekov G Bәjkenova Қ Saktaganova Sh Қozhamberdievalar ayu kaskyr tүje tauteke bүrkit tүlki poni t b hajuanattardy үjretuge zhattykty Olar 1970 zh Almatydagy Sport sarajynda tungysh ret oner korsetti 1972 zh Almatyda songy tehnika zhetistikterimen salyngan Қazak cirkinin zhana gimaraty pajdalanuga berilip tungysh kәsibi cirk uzhymy kalyptasty Onyn negizin Mәskeu Saratov zhәne Almaty estrada cirk oneri studiyasynyn tүlekteri kurady Mәskeuden N K Vinnik G V Fedorenko V M Karp siyakty mamandar kelip zhergilikti kadrlerdi dayarlauga at salysty k Қazak cirki 1983 zh Қaragandy kalasynda zhergilikti cirktin ashyluy respublikadagy cirk onerinin damu barysyna igi ykpal etti Tagy karanyzҚazak memlekettik cirkiDerekkozder Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9 V tom