Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Тянь-Шань арқары (лат. Ovis ammon karelini) – қуысмүйізділер тұқымдасына жататын аша тұяқты аң.
Денесі ірі, құлжасының басы үлкен және орала біткен қошқар мүйіздері бар, саулықтарының денесі жинақы, мүйіздері жіңішке, қысқа, сәл артқа қарай иілген. Тянь-Шань, Шу-Іле, Жетісу (Жоңғар) Алатауында таралған. Таулы жерлерде теңіз деңгейінен 2000 – 4000 м биіктікте мекендейді. Көбіне жотаның ашық беткейлеріне жайылады, маусымдық қоныс аударады. Қыс айларында қары аз тау етегіне қарай жылжыса, жазда таудың биік жоталарына көтеріледі.
Тянь-шань арқары 2,5 жасында жыныстық жағынан жетіледі. Қазан – қараша айларында күйекке түсіп, сәуір – мамырда жалқы (кейде егіз) қозы табады. Әр түрлі шөптесін өсімдіктермен қоректенеді. Қорегін іздеуге негізінен түнде, қыс айларында күндіз де де шығады. Арқарлардың негізгі жауы – қасқырлар. Кезінде өте көп ауланған, саны жылдан жылға азайып барады. 20 ғ-дың 70 – 90-жылдары 650, Шу-Іле Алатауында – 280, Жетісу (Жоңғар) Алатауында – 300-дей, Теріскей Алатауында – 300-дей, “Алтынемел” ұлттық табиғи саябағында – 100 шақты басы болған. Қазір бұлардың 1,6 – 1,8 мыңдайы ғана қалды. Ақсу-Жабағылы қорығында, “Алтынемел” ұлттық табиғи саябағында, Алматы, Аңдасай, Көксу және Тоқты қорықшаларында қорғалады. Қазақстанның “Қызыл кітабына” енгізілген.
Дереккөздер
- «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том
| Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Tyan Shan arkary lat Ovis ammon karelini kuysmүjizdiler tukymdasyna zhatatyn asha tuyakty an Denesi iri kulzhasynyn basy үlken zhәne orala bitken koshkar mүjizderi bar saulyktarynyn denesi zhinaky mүjizderi zhinishke kyska sәl artka karaj iilgen Tyan Shan Shu Ile Zhetisu Zhongar Alatauynda taralgan Tauly zherlerde teniz dengejinen 2000 4000 m biiktikte mekendejdi Kobine zhotanyn ashyk betkejlerine zhajylady mausymdyk konys audarady Қys ajlarynda kary az tau etegine karaj zhylzhysa zhazda taudyn biik zhotalaryna koteriledi Tyan shan arkary 2 5 zhasynda zhynystyk zhagynan zhetiledi Қazan karasha ajlarynda kүjekke tүsip sәuir mamyrda zhalky kejde egiz kozy tabady Әr tүrli shoptesin osimdiktermen korektenedi Қoregin izdeuge negizinen tүnde kys ajlarynda kүndiz de de shygady Arkarlardyn negizgi zhauy kaskyrlar Kezinde ote kop aulangan sany zhyldan zhylga azajyp barady 20 g dyn 70 90 zhyldary 650 Shu Ile Alatauynda 280 Zhetisu Zhongar Alatauynda 300 dej Teriskej Alatauynda 300 dej Altynemel ulttyk tabigi sayabagynda 100 shakty basy bolgan Қazir bulardyn 1 6 1 8 myndajy gana kaldy Aksu Zhabagyly korygynda Altynemel ulttyk tabigi sayabagynda Almaty Andasaj Koksu zhәne Tokty korykshalarynda korgalady Қazakstannyn Қyzyl kitabyna engizilgen Derekkozder Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9 VIII tomBul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz