Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Мемлекет пен муниципалдық құрылымдардың (жергілікті атқарушы органдардың) қарамағына елдің заңды және жеке тұлғаларының бос ақша қаражаттары да, сонымен бірге, басқа елдердің (үкіметтердің, қаржы-кредит мекемелерінің) және халықаралық қаржы-кредит институттарының ресурстары да несие капиталы ретінде уақытша пайдалануға жұмылдыру үшін және бюджет тапшылығы проблемаларын шешу үшін тартылуы мүмкін. Оны алудың басты әдісі мемлекеттік кредит болып табылады.
Мемлекеттік кредит - жалпы мемлекеттік қаржының басты буындарының бірі және кредиттік қатынастардың жиынтығы, бұл қатынастарда мемлекет кредитордың да, қарыз алушының да, гаранттың да (қарыз алушы үшін мемлекеттің кепілгерлігін білдіреді) рөлінде көрінуі мүмкін. Кредиттік қатынастарда тараптардың бірі мемлекет, ал заңды және жеке тұлғалар кредиторлар немесе қарыз алушылар болып табылады. Мемлекеттік кредиттің ерекшелігі карызға берілген қаражаттардың қайтарымдылығында, мерзімділігінде және ақылығында. Алайда, бұл қатынастарды банк кредитімен шатастыруға болмайды.
Мемлекеттік кредиттің жекеше кредиттен айырмашылығы:
| Жекеше кредит | Мемлекеттік кредит |
|---|---|
| 1) өндірістік мұқтаждар үшін жұмылдырылады; 2) несие капиталы жұмылдырылады; 3) өтеу қосымша өнім немесе өндіріс үдерісінде пайда болатын құннан жүргізіледі; 4) капиталдың қолдану сферасын (өндірістік сфераны) кеңейтеді. | 1) өндірістік және өндірістік емес мұқтаждар 2) төлем және сатып алу қаражаттары жұмылдырылады; 3) өтеу бюджет кірістерінен (негізінен салықтық түсімдердің есебінен) жүргізіледі; 4) капиталды қолдану сферасын тарылтады. |
Мемлекеттік кредиттің көздері - кәсіпорындарда, банктерде, зейнетақы қорларында, сақтық қорларында, халықта пайда болатын уақытша бос қаражаттар.
Мемлекет кредиттік ресурстарды:
- 1) бюджет тапшылығын қаржыландыру;
- 2) ұлттандырылған және аралас кәсіпорындарға жұмсалатын күрделі жұмсалымдарды қаржыландыру;
- 3) биліктің жергілікті органдарының шаруашылық органдарын қаржыландыру;
- 4) елдің ақша айналысын реттеу үшін пайдаланады.
Мемлекеттік кредиттің көмегімен жұмылдырылған қаражаттар көбінесе экономиканы қаржыландыруға бағытталатындықтан оның өндірістік сипаты болуы тиіс. Мемлекеттік кредит бойынша қатынастарды қаржылық қатынастарға мына негіздемелер бойынша кіріктіреді:
- 1) мемлекеттік кредит жолымен жұмылдырылатын қаражаттар әр түрлі мұқтаждарды - өндірістік сияқты, өндірістік емес мұқтаждарды да, сол сияқты стратегиялық, сондай-ақ оперативтік мұқтаждарды да қаржыландыруға бағытталатын мемлекеттің қаржылық ресурстары ретінде қаралады;
- 2) алынған және берілген кредиттер үшін есеп айырысулар, олар үшін пайыздар төлеу бюджеттердің - үкіметтің қарыз алулары кезінде орталық (республикалық) немесе биліктің жергілікті органдарының қарыз алулары кезінде жергілікті бюджеттердің қаражаттары есебінен жүргізіледі.
Бюджет кірістерінің негізгі және тұрақты бөлігін салықтық түсімдер құрайтындықтан қарыздар арқылы жұмылдырылатын қаражаттар «антиципацияландырылған салықтар», яғни мерзімінен бұрын өндіріп алынған салықтар деп саналады.
Қаржының ұдайы өндірістік функциясы шектерінде мемлекеттік кредит ақшалай қаражаттарды (оларды кейін қайтару шарттарында) қайта бөлудің қосалқы функциясын орындайды. Бұл халықтың, шаруашылық жүргізуші субъектілердің уақытша бос ақшалай қаражаттарын шоғырландырумен байланысты. Бұл функцияда мемлекеттік кредит жинақақшаны ұйымдастыру нысандарының бірі болып табылады. Кредиттің көмегімен халықтың, кәсіпорындардың шамамен көп емес орташа жинақақшалары мемлекетте шоғырландырылады және экономиканың, әлеуметтік-экономикалық инфрақұрылымның қажеттіліктерін қаржыландыруға бағытталады. Бұған халықтың, шаруашылық жүргізуші субъектілердің арасында орналасырылатын мемлекеттік қарыздардың облигацияларын шығару, мемлекеттің бағалы қағаздарының басқа түрлерін (қазынашылық міндеттемелерді, қазынашылық боналарды, сертификаттарды) шығару арқылы қол жетеді. Мемлекеттік қарыз алудың сан алуан құралдарының болуы халыққа жинакақшалардың ұйымдық нысандарын таңдау еркіндігіне мүмкіндік береді. Бұл функция іс- әрекетінің объективті нәтижелері ұлғаймалы ұдайы өндірістің көлемін арттыру және оның қарқынын тездету болып табылады. Ағымдағы кезеңде пайдаланылатын қаражаттар кредиторға ондаған жылдардан кейін, яғни келешектегі ұрпақтардан өндіріп алынатын салықтар есебінен кайтарылуы мүмкін болғанда мемлекеттік кредиттің қайта бөлгіштік функциясы сонымен бірге оның «мерзімінен бұрын төлену» қасиетінде көрінеді, сөйтіп, келешектегі ұрпақтардың қаражаттарын бүгінгілердің пайдасына қайта бөлуге қол жетеді («уақытқа қарай қайта бөлу»).
Мемлекеттік кредиттің екінші қосалқы функциясы - реттеуші функциясы. Бірінші кезекте мемлекет несиелік пайыздың мөлшеріне ықпал жасай отырып, ақша ағындарын реттейді: несие капиталдарының рыногында қарыз алушы бола отырып, ол бұл капиталға деген сұранымды арттырады, мұның нәтижесінде несие капиталының нормасы артады. Бұл ретте мемлекет бұл рыноктағы бәсекеге араласады, одан жеке инвесторларды ығыстырады («ығыстыру әсері»). Бұл олардың бизнестің белгілі бір түрлерін инвестициялауын шектеуді тудырады. Бір мезгілде мемлекеттің бағалы қағаздарын сатып алу кезінде айналыстағы ақшаның (қолма-қол және қолма-қолсыз ақшалардың) қысқаруына жеткізеді, мұның өзі ақша эмиссиясының зардаптарын жою үшін тиімді болуы мүмкін.
Сөйтіп, егер кредиттің қайта бөлгіштік функциясының көмегімен мемлекет ақшалай ресурстарды тікелей белгілі бір салаларға (немесе қажетті өндірістерді дамытуға) бағыттайтын болса, реттеуші функция арқылы мемлекеттік кредит жөніндегі қатынастарға қатыспайтын шаруашылық қатынастарының субъектілеріне қосымша жанама ықпал етуге қол жетеді.
Мемлекеттік кредиттің рөлі халықтың, кәсіпорындардың, ұйымдардың уақытша бос қаражаттарын жұмылдырудағы мүмкіндіктеріне және оларды мемлекеттің кезек күттірмейтін мұқтаждарын қаржыландыруға бағыттауға саяды.
Мемлекеттік кредит түрлері
Мемлекеттік кредит түрлері бойынша ішкі, сыртқы, шартты болып ажыратылады (сызбаны қараңыз). Ішкі кредитте мемлекеттік-кредиттік қатынастар жан-жақты тұрғыда - қарыз алушылар ретінде де, сондай-ақ кредиторлар ретінде де елдегі үкіметтің, биліктің жергілікті органдарының, кәсіпорындардың, ұйымдардың және халықтың арасында пайда болады.
Халықаралық кредитте қатынастарға бір жағынан, үкімет, биліктің жергілікті органдарды, басқа жағынан басқа мемлекеттердің үкіметтері, банктері, компаниялары, сондай-ақ халықаралық қаржы-банк ұйымдары араласады. Кредит беруші тарап мемлекет-донор немесе ұйым-донор, ал кредит алушы ел реципиент-ел деп аталады.
Шартты мемлекеттік кредит отандық қарыз алушылар: кәсіпорындар, ұйымдар, фирмалар, жергілікті билік органдары алған қарыздарына басқа елдердің кредиторларына берілген кепілдіктер мен кепілгерліктер бойынша үкіметтің міндеттемелері ретінде болады. Қарыз шарттары орындалмаған жағдайда үкімет отандық қарыз алушының уақыты келген міндеттемелері бойынша жауап береді - қарыз алушының мүлкінен немесе басқа активтерінен бюджеттік қаражаттар есебінен қарыздың сомасын төлейді.
Мыналар:
- мемлекеттік қарыздар шығару;
- коммерциялық банктердегі халықтың салымдарының бір бөлігін мемлекеттік қарыздарға айналдыру;
- қазынашылық несиелер мемлекеттік кредиттің нысандары болып табылады.
Мемлекеттік кредиттің негізгі нысаны кредиттік қатынастарды білдіретін мемлекеттік қарыздар болып табылады, бұл қатынастарда мемлекет негізінен қарыз алушы ретінде болады.
Қарыздардың салықтардан айырмашылығы:
| Қарыздар | Салықтар |
|---|---|
| 1) ерікті сипаты; 2) мәжбүрлеудің бүркемелі нысаны | 1) мәжбүрлеме сипаты: 2) мәжбүрлеудің анық нысаны |
Қарыздар өтеу мезгілі, орны, орналастыру әдістері, , эмитенттер, табыстылық түрлері бойынша ажыратылады.
- Өтеу мезгілі бойынша: қысқа мерзімді (бір жылға дейін), ортамерзімді (1 жылдан 5 жылға дейін), ұзақ мерзімді (5 жылдан жоғары) болып ажыратылады.
- Орналастыру орны бойынша қарыздар ішкі және сыртқы қарыздар болып бөлінеді. Ішкі қарыздардың облигацияларын шетелдік азаматтар мен қоғамдар сатып ала алады.
- Орналастыру әдістері бойынша: еркін айналатын, жазылу бойынша орналастырылатын және мәжбүрлеме қарыздар болып ажыратылады.
Мемлекеттік қарыздар, әдеттегідей, ақшалай нысанда шығарылады, бірақ қажет болғанда олардың заттай нысаны да болады. Эмитентке қарай қарыздар орталық үкіметтің қарыздарына және биліктің жергілікті органдарының қарыздарына(муниципалдық қарыздарға) ажыратылады.
Табыстылық түрлері бойынша қарыздар қарыз иелері жыл сайын тең үлеспен бекітілген мөлшерлеме бойынша тұрлаулы табыс алатын пайыздық, ұтыстық (табыс облигациялардың өтеу тиражы немесе ұтыс тиражы шыққанда төленеді) қарыздар болуы мүмкін.
Дербестікке ие болғаннан кейін Қазақстан Республикасында меншікті ішкі қарыздарды қолдану басталды. 1992 жылы республика Үкіметі Мемлекеттік ішкі қарыз шығарды, ол кәсіпорындар мен ұйымдар арасында таратылды. Сол жылы айналысқа 20 жылға есептелінген Қазақстан Республикасының мемлекеттік ішкі ұтыс қарызының боналары шығарылды. Қарыздар бойынша ұтыстар жыл сайын 25, 50, 500 мың теңге мөлшерінде 4 рет ойналады. Қарыздың шарттары бойынша 1982 жылғы одақтық қарыз бойынша облигацияларды боналарға айырбастау жолымен Үкімет міндеттемелер қабылдады.
1996 жылы Қазақстан Республикасында резидент және бейрезидент-заңи және жеке тұлғалар арасында номиналы 1000 теңгеге, айналым мерзімі 364 күнге тең мемлекеттік бағалы қағаздар болып табылатын Мемлекеттік ішкі қарызының ұлттық жинақ облигацияларын тарату басталды. Ұлттық жинақ облигацияларына жузбелі табыстық пайыздары есептеліп, олар тоқсан сайын төленіп тұрады. Шартты мемлекеттік кредитте кепілдер мен кепілгерліктер нысандар болып табылады.
Елдің қарыз алушы-резиденті одан тиесілі соманы белгіленген мерзімде төлемеген жағдайда Үкіметтің берешекті толық немесе ішінара өтеуге қарыз берушінің алдындағы міндеттемесі осы елден мемлекеттік (үкіметтік, егеменді) кепілдігі (мемлекеттік кепілдік) болып табылады.
Мемлекеттік кепілдіктер қарыз берушілерге осы ел резиденттерінің өздері алған мемлекеттік емес қарыздар бойынша міндеттемелерін орындауды қамтамасыз етуі ретінде беріледі.
Үкіметтің кепілгерлік шартына сәйкес концессиялық шарт шеңберінде тартылған, қарыз бойынша қарыз беруші алдындағы қарыз алушының борышын толық немесе ішінара өтеу міндеттемесі мемлекет кепілгерлігі болып табылады.
Кепілгерлік бойынша міндеттемелер қарыздың негізгі сомасын және ол бойынша сыйақыны кіріктіреді. Сөйтіп, мемлекет кепілгерлігімен тартылатын қарыздық қаражаттар. Концессия объектілерін құруға ғана пайдаланылады.
Мемлекеттік кепілдік және кепілгерлік бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті орган мен қарыз беруші арасында жазбаша келісімшарт жасасу арқылы беріледі.
Кірістер түспеген немесе жеткіліксіз түскен кезде қарастырылған шараларды бюджеттен қаржыландыру кезінде ақшалай ресурстардағы қысқа мерзімді кажеттіліктерді жабу үшін кредиттің мемлекеттік қазынашылық міндеттемелері (МҚМ) сияқты нысаны пайдаланылады. МҚМ қағазсыз (заттандырылмаған) нысанда заңды тұлғаларға - коммерциялық банктерге, кәсіпорындарға, фирмаларға арналып үш, алты, тоғыз, он екі ай мерзімге шығарылады. Ұстаушылар арасында МҚМ-ді орналастыру аукциондық сауда-саттықта жүргізіледі, онда міндеттемелердің кезекті шығарылымының дисконтталған бағасы белгіленеді. Айналыс мерзімі өткеннен кейін Қаржы министрлігі оларды көрсетулі құны бойынша сатып алады, бұл бағалы қағаздың атаулы (номиналды) құны мен дисконттық бағасы арасындағы айырма инвестордың табысын құрайды.
Мемлекет МҚМ-ға конъюнктураны ескере отырып, қалыптасып отырған рыноктық бағалар бойынша шаруашылық операциялар бойынша оларға есеп айырысу және төлемдер құралының мәртебесін бере отырып, МҚМ-ның орнықтылығына кепілдік береді.
МҚМ бюджеттің «кассалық алшақтықтарын» жабудың пәрменді құралы болып табылады, бірақ бір мезгілде МҚМ-ды сатып алу кезінде мемлекеттің белгілі бір ысыраптары болады, ол дисконттың шамасына тең болады, ал оның мөлшері - МҚМ-ның табыстылығы - инвесторларды МҚМ-ды сатып алуға қызықтыру үшін банктік пайыздың қолданыстағы шамасынан асып түсуі тиіс. Бұл аспектіде МҚМ өзгеше «қаржылық пирамида» болды, ол мемлекеттің бюджеттік қаражаттары есебінен болатын тұрақты қаржылық қолдаудың арқасында орнықтылығын сақтайтын.
Мемлекеттің шығыстарын қаржыландыру үшін халықтың мемлекеттік банктердегі салымдары бойынша қалдықтарының бір бөлігін мемлекеттік қарыздарға айналдыру - мемлекеттік кредиттің бұрын қолданылған нысаны. Әдетте бұл жинақ банкілері арқылы жүргізіледі және егер, олардың капиталы мемлекетке жататын болса, онда депозиттерді пайдалану тәуекелдері бойынша мемлекет жауап береді; жинақ банкінің (акционердің) капиталына мемлекет қатынасқан жағдайда банк мекемелерінің (акционерлердің) пікірлеріне сәйкес тартылған қаражаттарды тиімді пайдалану нұсқаларынын проблемалары пайда болады.
Мемлекеттік кредиттің қисынды нысаны - бұл елдің орталық эмиссиялық банкісінің қаражаттарын тарту болуы мүмкін. Бұл нысан, тіпті егер мұндай қарыз алу коммерциялық негіздерде, яғни несиелік пайыздың қолданыстағы нормасын ескере отырып жүзеге асырылса да, айналыстағы ақша массасының инфляциялық құнсыздануымен қабаттаса жүреді, бұл экономикаға ақшаның едәуір біржолғы құйылуымен байланысты, ал оны алу (егер бұл болған жағдайда) ұзаққа созылуы мүмкін. Мемлекет бұл нысанға мемлекеттік кредиттің әр түрлі келеңсіз себептерден дағдарыстық жағдаяттардан, мемлекеттік бағалы қағаздарға сенімнің жоғалуынан, төтенше жағдайлардан туатын басқа нысандарын пайдалану мүмкіндігі болмаған жағдайда иек артады.
Үкіметтің, жергілікті органдардың қарамағына ақшалай қаражаттарды тартуға қарама-қарсы мемлекеттің операциялары олар жағынан заңи және жеке тұлғаларға кредиттер беру болып табылады. Кредиттің бұл нысаны мемлекеттік (қазынашылық) несиелер деп аталады және бұл нысан шаруашылық жүргізуші субъектілерге немесе бюджеттік қаражаттар есебінен мемлекеттік билік пен басқару органдарының халыққа қаржылық көмек көрсету жөніндегі ақшалай қатынастарын білдіреді және кәсіпорындарды, ұйымдарды қаржылық қиындықтар немесе дамуға қаражаттардың жеткіліксіздігі кезінде олардың ақшалай ресурстарға кезек күттірмейтін жағдайда қолдауға арналған.
Бюджеттік кодекске сәйкес қарыз алудың мынадай түрлері болады: Үкіметтің қарыз алуы, жергілікті атқарушы органдардың қарыз алуы және мемлекет кепілдік берген қарыз алу.
Үкіметтің қарыз алуы республикалық бюджеттің тапшылығын қаржыландыру мақсатында жүзеге асырылады.
Жергілікті атқарушы органдардың қарыз алуы бюджеттік инвестициялық жобаларды (бағдарламаларды) іске асыру мақсатында жергілікті бюджеттің тапшылығын қаржыландыру үшін Үкіметтен қарыз алу түрінде жүзеге асырылады.
Қарыздар бойынша Қазақстан Республикасының атынан кепілдіктер беруге Үкіметтің айрықша құқығы бар.
Қазақстан Республикасы Ұлттық банкісінің, жергілікті атқарушы органдарының қарыздар бойынша Қазақстан Республикасының атынан кепілдіктер беруге құқығы жоқ.
Қазақстан Республикасының Үкіметінің тапсыруымен мемлекеттік кепілдіктер беруді Қаржы министрлігі жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің және жергілікті атқарушы органдардың қарыз алуы, мемлекет кепілдендірген қарыз алу Қазақстан Республикасының бюджет заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің қарыз алуы «Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы» Қазақстан Республикасы заңына сәйкес жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің және жергілікті атқарушы органдардың және Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің қарыз алуы мемлекеттік қарыз алу болып табылады.
Мемлекеттік емес қарыз алуды Қазақстан Республикасының резиденттері кез келген мөлшерде, кез келген валютада және кез келген нысанында Қазақстан Республикасы заңнамасында белгіленген шектеулерді ескере отырып, өз бетінше жүзеге асырады.
Мемлекеттік емес қарыздарды заңды тұлғалар мемлекеттік кепілдікпен және мемлекет кепілгерлігімен тарта алады. Жедел басқару құқығында мүлкі бар заңи тұлғаларға мемлекеттік емес қарыз алуды жүзеге асыруға тыйым салынады.
Бюджеттік кодексте мемлекеттік қарыздардың мынадай түрлері мен нысандары қарастырылған:
- 1. Мемлекеттік қарыздар қарыз алушыға қатысты алғанда: Қазақстан Республикасы Үкіметінің қарыздары; Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің қарыздары; жергілікті атқарушы органдарының қарыздары болып бөлінеді.
- 2. Несие капиталының рыноктары бойынша мемлекеттік қарыздар: сыртқы мемлекеттік қарыздар; ішкі мемлекеттік қарыздар болып бөлінеді.
- 3. Қарыз алу нысаны бойынша мемлекеттік қарыздар: мемлекеттік эмиссиялық бағалы қағаздар шығару; қарыз келісімшарттарын жасасу болып бөлінеді.
- 4. Мемлекеттік эмиссиялық бағалы қағаздар қолданылу мерзімі бойынша: айналыс мерзімі 1 жылға дейін, қысқа мерзімді; айналыс мерзімі 1 жылдан 5 жылға дейін, орта мерзімді; айналыс мерзімі 5 жылдан артық, ұзақ мерзімді болып бөлінеді.
5. Мемлекеттік эмиссиялық бағалы қағаздар шығару мақсаттары бойынша: бюджет тапшылығын қаржыландыру мақсатында шығарылатын; борыштық құралдардың ішкі рыногын дамытуға жәрдемдесу мақсатында шығарылатын болып бөлінеді.
Мемлекеттік эмиссиялық бағалы қағаздар құжаттамалық және құжаттамалық емес нысандарда, ал ұсынушыға арналып тек құжаттамалық нысанда ғана, атаулы және дисконтталған құны бойынша сыйақының тіркелген және тіркелмеген (құбылмалы) мөлшерлемесімен шығарылуы мүмкін. Мемлекеттік емес қарыз - Үкіметті, Ұлттық банкті және жергілікті атқарушы органдарды қоспағанда, Қазақстан Республикасының резиденті- қарыз алушы болатын қарыздық қатынастар.
Мемлекеттік кредиттің әдістері сан алуан және баяндалған нысандарға сай келеді. Мемлекеттік қарыздарда - бұл қаражаттарды тартудың және оларды кейін кайтарудың амалдары, тәсілдері. Олар қарыздарды шығарудың келісімшарттарымен анықталады: табыстылықты анықтаудың және табыс алудың әдістерімен, іс- қимылдың мерзімімен, орналастыру амалдарымен(облигацияларды, боналарды еркін сатып алу және сату, жазылу, мәжбүрлеме орналастыру), өтеу амалымен (облигациялар бойынша ұтыстар, қордаланған пайыздық кірісі бар облигацияларды төлеп сатып алу, мерзімсіз қарыздарда - пайыздық кірісті кезеңдік төлеу). Қарыздардағы әдістерге сондай-ақ мемлекеттік борышты басқару әдістері де жатады.
Мемлекеттік қазынашылық міндеттемелерде мыналар әдістер болып табылады:
- дисконттың мөлшері,
- кесіп тастау бағасы,
- көрсетулі құны бойынша МҚМ- ды өтеу,
- өтеу мерзімі,
- аукциондарды өткізудің тәртібі (реті).
Мемлекеттік кредиттің нысандары кезінде - мемлекеттік банктердің депозиттік ресурстарының қалдықтарын пайдалану кезінде - мұндай пайдаланудың шарттары істер болып табылады: мемлекеттің қаржылық ресурстары ретінде тартылатын ресурстардың үлесі, қайтару мерзімі, табыстылық нормасы. Елдің орталық эмиссиялық банкісінің қаражаттарын тарту келісімшарттары - әдістері ұқсас болады, бұл әдістер мұндай қарыз алудың инфляциялық ықпалын азайтуы тиіс. Мемлекеттік несиелер нысанындағы әдістер кәдуілгі банк кредитінің әдістеріне ұқсас болып келеді.
Сыртқы сілтемелер
- Malimetter.kz Мемлекет нысандары реферат (қазақша)
Дереккөздер
- Құлпыбаев С., Ынтыкбаева С.Ж., Мельников В.Д. Қаржы: Оқулық / - Алматы. Экономика, 2010- 522 бет ISBN 978-601-225-169-2
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Memleket pen municipaldyk kurylymdardyn zhergilikti atkarushy organdardyn karamagyna eldin zandy zhәne zheke tulgalarynyn bos aksha karazhattary da sonymen birge baska elderdin үkimetterdin karzhy kredit mekemelerinin zhәne halykaralyk karzhy kredit instituttarynyn resurstary da nesie kapitaly retinde uakytsha pajdalanuga zhumyldyru үshin zhәne byudzhet tapshylygy problemalaryn sheshu үshin tartyluy mүmkin Ony aludyn basty әdisi memlekettik kredit bolyp tabylady Memlekettik kredit zhalpy memlekettik karzhynyn basty buyndarynyn biri zhәne kredittik katynastardyn zhiyntygy bul katynastarda memleket kreditordyn da karyz alushynyn da garanttyn da karyz alushy үshin memlekettin kepilgerligin bildiredi rolinde korinui mүmkin Kredittik katynastarda taraptardyn biri memleket al zandy zhәne zheke tulgalar kreditorlar nemese karyz alushylar bolyp tabylady Memlekettik kredittin ereksheligi karyzga berilgen karazhattardyn kajtarymdylygynda merzimdiliginde zhәne akylygynda Alajda bul katynastardy bank kreditimen shatastyruga bolmajdy Memlekettik kredittin zhekeshe kreditten ajyrmashylygy Zhekeshe kredit Memlekettik kredit1 ondiristik muktazhdar үshin zhumyldyrylady 2 nesie kapitaly zhumyldyrylady 3 oteu kosymsha onim nemese ondiris үderisinde pajda bolatyn kunnan zhүrgiziledi 4 kapitaldyn koldanu sferasyn ondiristik sferany kenejtedi 1 ondiristik zhәne ondiristik emes muktazhdar 2 tolem zhәne satyp alu karazhattary zhumyldyrylady 3 oteu byudzhet kiristerinen negizinen salyktyk tүsimderdin esebinen zhүrgiziledi 4 kapitaldy koldanu sferasyn taryltady Memlekettik kredittin kozderi kәsiporyndarda bankterde zejnetaky korlarynda saktyk korlarynda halykta pajda bolatyn uakytsha bos karazhattar Memleket kredittik resurstardy 1 byudzhet tapshylygyn karzhylandyru 2 ulttandyrylgan zhәne aralas kәsiporyndarga zhumsalatyn kүrdeli zhumsalymdardy karzhylandyru 3 biliktin zhergilikti organdarynyn sharuashylyk organdaryn karzhylandyru 4 eldin aksha ajnalysyn retteu үshin pajdalanady Memlekettik kredittin komegimen zhumyldyrylgan karazhattar kobinese ekonomikany karzhylandyruga bagyttalatyndyktan onyn ondiristik sipaty boluy tiis Memlekettik kredit bojynsha katynastardy karzhylyk katynastarga myna negizdemeler bojynsha kiriktiredi 1 memlekettik kredit zholymen zhumyldyrylatyn karazhattar әr tүrli muktazhdardy ondiristik siyakty ondiristik emes muktazhdardy da sol siyakty strategiyalyk sondaj ak operativtik muktazhdardy da karzhylandyruga bagyttalatyn memlekettin karzhylyk resurstary retinde karalady 2 alyngan zhәne berilgen kreditter үshin esep ajyrysular olar үshin pajyzdar toleu byudzhetterdin үkimettin karyz alulary kezinde ortalyk respublikalyk nemese biliktin zhergilikti organdarynyn karyz alulary kezinde zhergilikti byudzhetterdin karazhattary esebinen zhүrgiziledi Byudzhet kiristerinin negizgi zhәne turakty boligin salyktyk tүsimder kurajtyndyktan karyzdar arkyly zhumyldyrylatyn karazhattar anticipaciyalandyrylgan salyktar yagni merziminen buryn ondirip alyngan salyktar dep sanalady Қarzhynyn udajy ondiristik funkciyasy shekterinde memlekettik kredit akshalaj karazhattardy olardy kejin kajtaru sharttarynda kajta boludin kosalky funkciyasyn oryndajdy Bul halyktyn sharuashylyk zhүrgizushi subektilerdin uakytsha bos akshalaj karazhattaryn shogyrlandyrumen bajlanysty Bul funkciyada memlekettik kredit zhinakakshany ujymdastyru nysandarynyn biri bolyp tabylady Kredittin komegimen halyktyn kәsiporyndardyn shamamen kop emes ortasha zhinakakshalary memlekette shogyrlandyrylady zhәne ekonomikanyn әleumettik ekonomikalyk infrakurylymnyn kazhettilikterin karzhylandyruga bagyttalady Bugan halyktyn sharuashylyk zhүrgizushi subektilerdin arasynda ornalasyrylatyn memlekettik karyzdardyn obligaciyalaryn shygaru memlekettin bagaly kagazdarynyn baska tүrlerin kazynashylyk mindettemelerdi kazynashylyk bonalardy sertifikattardy shygaru arkyly kol zhetedi Memlekettik karyz aludyn san aluan kuraldarynyn boluy halykka zhinakakshalardyn ujymdyk nysandaryn tandau erkindigine mүmkindik beredi Bul funkciya is әreketinin obektivti nәtizheleri ulgajmaly udajy ondiristin kolemin arttyru zhәne onyn karkynyn tezdetu bolyp tabylady Agymdagy kezende pajdalanylatyn karazhattar kreditorga ondagan zhyldardan kejin yagni keleshektegi urpaktardan ondirip alynatyn salyktar esebinen kajtaryluy mүmkin bolganda memlekettik kredittin kajta bolgishtik funkciyasy sonymen birge onyn merziminen buryn tolenu kasietinde korinedi sojtip keleshektegi urpaktardyn karazhattaryn bүgingilerdin pajdasyna kajta boluge kol zhetedi uakytka karaj kajta bolu Memlekettik kredittin ekinshi kosalky funkciyasy retteushi funkciyasy Birinshi kezekte memleket nesielik pajyzdyn molsherine ykpal zhasaj otyryp aksha agyndaryn rettejdi nesie kapitaldarynyn rynogynda karyz alushy bola otyryp ol bul kapitalga degen suranymdy arttyrady munyn nәtizhesinde nesie kapitalynyn normasy artady Bul rette memleket bul rynoktagy bәsekege aralasady odan zheke investorlardy ygystyrady ygystyru әseri Bul olardyn biznestin belgili bir tүrlerin investiciyalauyn shekteudi tudyrady Bir mezgilde memlekettin bagaly kagazdaryn satyp alu kezinde ajnalystagy akshanyn kolma kol zhәne kolma kolsyz akshalardyn kyskaruyna zhetkizedi munyn ozi aksha emissiyasynyn zardaptaryn zhoyu үshin tiimdi boluy mүmkin Sojtip eger kredittin kajta bolgishtik funkciyasynyn komegimen memleket akshalaj resurstardy tikelej belgili bir salalarga nemese kazhetti ondiristerdi damytuga bagyttajtyn bolsa retteushi funkciya arkyly memlekettik kredit zhonindegi katynastarga katyspajtyn sharuashylyk katynastarynyn subektilerine kosymsha zhanama ykpal etuge kol zhetedi Memlekettik kredittin roli halyktyn kәsiporyndardyn ujymdardyn uakytsha bos karazhattaryn zhumyldyrudagy mүmkindikterine zhәne olardy memlekettin kezek kүttirmejtin muktazhdaryn karzhylandyruga bagyttauga sayady Memlekettik kredit tүrleriMemlekettik kredit tүrleri bojynsha ishki syrtky shartty bolyp azhyratylady syzbany karanyz Ishki kreditte memlekettik kredittik katynastar zhan zhakty turgyda karyz alushylar retinde de sondaj ak kreditorlar retinde de eldegi үkimettin biliktin zhergilikti organdarynyn kәsiporyndardyn ujymdardyn zhәne halyktyn arasynda pajda bolady Halykaralyk kreditte katynastarga bir zhagynan үkimet biliktin zhergilikti organdardy baska zhagynan baska memleketterdin үkimetteri bankteri kompaniyalary sondaj ak halykaralyk karzhy bank ujymdary aralasady Kredit berushi tarap memleket donor nemese ujym donor al kredit alushy el recipient el dep atalady Shartty memlekettik kredit otandyk karyz alushylar kәsiporyndar ujymdar firmalar zhergilikti bilik organdary algan karyzdaryna baska elderdin kreditorlaryna berilgen kepildikter men kepilgerlikter bojynsha үkimettin mindettemeleri retinde bolady Қaryz sharttary oryndalmagan zhagdajda үkimet otandyk karyz alushynyn uakyty kelgen mindettemeleri bojynsha zhauap beredi karyz alushynyn mүlkinen nemese baska aktivterinen byudzhettik karazhattar esebinen karyzdyn somasyn tolejdi Mynalar memlekettik karyzdar shygaru kommerciyalyk bankterdegi halyktyn salymdarynyn bir boligin memlekettik karyzdarga ajnaldyru kazynashylyk nesieler memlekettik kredittin nysandary bolyp tabylady Memlekettik kredittin negizgi nysany kredittik katynastardy bildiretin memlekettik karyzdar bolyp tabylady bul katynastarda memleket negizinen karyz alushy retinde bolady Қaryzdardyn salyktardan ajyrmashylygy Қaryzdar Salyktar1 erikti sipaty 2 mәzhbүrleudin bүrkemeli nysany 1 mәzhbүrleme sipaty 2 mәzhbүrleudin anyk nysany Қaryzdar oteu mezgili orny ornalastyru әdisteri emitentter tabystylyk tүrleri bojynsha azhyratylady Өteu mezgili bojynsha kyska merzimdi bir zhylga dejin ortamerzimdi 1 zhyldan 5 zhylga dejin uzak merzimdi 5 zhyldan zhogary bolyp azhyratylady Ornalastyru orny bojynsha karyzdar ishki zhәne syrtky karyzdar bolyp bolinedi Ishki karyzdardyn obligaciyalaryn sheteldik azamattar men kogamdar satyp ala alady Ornalastyru әdisteri bojynsha erkin ajnalatyn zhazylu bojynsha ornalastyrylatyn zhәne mәzhbүrleme karyzdar bolyp azhyratylady Memlekettik karyzdar әdettegidej akshalaj nysanda shygarylady birak kazhet bolganda olardyn zattaj nysany da bolady Emitentke karaj karyzdar ortalyk үkimettin karyzdaryna zhәne biliktin zhergilikti organdarynyn karyzdaryna municipaldyk karyzdarga azhyratylady Tabystylyk tүrleri bojynsha karyzdar karyz ieleri zhyl sajyn ten үlespen bekitilgen molsherleme bojynsha turlauly tabys alatyn pajyzdyk utystyk tabys obligaciyalardyn oteu tirazhy nemese utys tirazhy shykkanda tolenedi karyzdar boluy mүmkin Derbestikke ie bolgannan kejin Қazakstan Respublikasynda menshikti ishki karyzdardy koldanu bastaldy 1992 zhyly respublika Үkimeti Memlekettik ishki karyz shygardy ol kәsiporyndar men ujymdar arasynda taratyldy Sol zhyly ajnalyska 20 zhylga eseptelingen Қazakstan Respublikasynyn memlekettik ishki utys karyzynyn bonalary shygaryldy Қaryzdar bojynsha utystar zhyl sajyn 25 50 500 myn tenge molsherinde 4 ret ojnalady Қaryzdyn sharttary bojynsha 1982 zhylgy odaktyk karyz bojynsha obligaciyalardy bonalarga ajyrbastau zholymen Үkimet mindettemeler kabyldady 1996 zhyly Қazakstan Respublikasynda rezident zhәne bejrezident zani zhәne zheke tulgalar arasynda nominaly 1000 tengege ajnalym merzimi 364 kүnge ten memlekettik bagaly kagazdar bolyp tabylatyn Memlekettik ishki karyzynyn ulttyk zhinak obligaciyalaryn taratu bastaldy Ұlttyk zhinak obligaciyalaryna zhuzbeli tabystyk pajyzdary eseptelip olar toksan sajyn tolenip turady Shartty memlekettik kreditte kepilder men kepilgerlikter nysandar bolyp tabylady Eldin karyz alushy rezidenti odan tiesili somany belgilengen merzimde tolemegen zhagdajda Үkimettin bereshekti tolyk nemese ishinara oteuge karyz berushinin aldyndagy mindettemesi osy elden memlekettik үkimettik egemendi kepildigi memlekettik kepildik bolyp tabylady Memlekettik kepildikter karyz berushilerge osy el rezidentterinin ozderi algan memlekettik emes karyzdar bojynsha mindettemelerin oryndaudy kamtamasyz etui retinde beriledi Үkimettin kepilgerlik shartyna sәjkes koncessiyalyk shart shenberinde tartylgan karyz bojynsha karyz berushi aldyndagy karyz alushynyn boryshyn tolyk nemese ishinara oteu mindettemesi memleket kepilgerligi bolyp tabylady Kepilgerlik bojynsha mindettemeler karyzdyn negizgi somasyn zhәne ol bojynsha syjakyny kiriktiredi Sojtip memleket kepilgerligimen tartylatyn karyzdyk karazhattar Koncessiya obektilerin kuruga gana pajdalanylady Memlekettik kepildik zhәne kepilgerlik byudzhetti atkaru zhonindegi ortalyk uәkiletti organ men karyz berushi arasynda zhazbasha kelisimshart zhasasu arkyly beriledi Kirister tүspegen nemese zhetkiliksiz tүsken kezde karastyrylgan sharalardy byudzhetten karzhylandyru kezinde akshalaj resurstardagy kyska merzimdi kazhettilikterdi zhabu үshin kredittin memlekettik kazynashylyk mindettemeleri MҚM siyakty nysany pajdalanylady MҚM kagazsyz zattandyrylmagan nysanda zandy tulgalarga kommerciyalyk bankterge kәsiporyndarga firmalarga arnalyp үsh alty togyz on eki aj merzimge shygarylady Ұstaushylar arasynda MҚM di ornalastyru aukciondyk sauda sattykta zhүrgiziledi onda mindettemelerdin kezekti shygarylymynyn diskonttalgan bagasy belgilenedi Ajnalys merzimi otkennen kejin Қarzhy ministrligi olardy korsetuli kuny bojynsha satyp alady bul bagaly kagazdyn atauly nominaldy kuny men diskonttyk bagasy arasyndagy ajyrma investordyn tabysyn kurajdy Memleket MҚM ga konyunkturany eskere otyryp kalyptasyp otyrgan rynoktyk bagalar bojynsha sharuashylyk operaciyalar bojynsha olarga esep ajyrysu zhәne tolemder kuralynyn mәrtebesin bere otyryp MҚM nyn ornyktylygyna kepildik beredi MҚM byudzhettin kassalyk alshaktyktaryn zhabudyn pәrmendi kuraly bolyp tabylady birak bir mezgilde MҚM dy satyp alu kezinde memlekettin belgili bir ysyraptary bolady ol diskonttyn shamasyna ten bolady al onyn molsheri MҚM nyn tabystylygy investorlardy MҚM dy satyp aluga kyzyktyru үshin banktik pajyzdyn koldanystagy shamasynan asyp tүsui tiis Bul aspektide MҚM ozgeshe karzhylyk piramida boldy ol memlekettin byudzhettik karazhattary esebinen bolatyn turakty karzhylyk koldaudyn arkasynda ornyktylygyn saktajtyn Memlekettin shygystaryn karzhylandyru үshin halyktyn memlekettik bankterdegi salymdary bojynsha kaldyktarynyn bir boligin memlekettik karyzdarga ajnaldyru memlekettik kredittin buryn koldanylgan nysany Әdette bul zhinak bankileri arkyly zhүrgiziledi zhәne eger olardyn kapitaly memleketke zhatatyn bolsa onda depozitterdi pajdalanu tәuekelderi bojynsha memleket zhauap beredi zhinak bankinin akcionerdin kapitalyna memleket katynaskan zhagdajda bank mekemelerinin akcionerlerdin pikirlerine sәjkes tartylgan karazhattardy tiimdi pajdalanu nuskalarynyn problemalary pajda bolady Memlekettik kredittin kisyndy nysany bul eldin ortalyk emissiyalyk bankisinin karazhattaryn tartu boluy mүmkin Bul nysan tipti eger mundaj karyz alu kommerciyalyk negizderde yagni nesielik pajyzdyn koldanystagy normasyn eskere otyryp zhүzege asyrylsa da ajnalystagy aksha massasynyn inflyaciyalyk kunsyzdanuymen kabattasa zhүredi bul ekonomikaga akshanyn edәuir birzholgy kujyluymen bajlanysty al ony alu eger bul bolgan zhagdajda uzakka sozyluy mүmkin Memleket bul nysanga memlekettik kredittin әr tүrli kelensiz sebepterden dagdarystyk zhagdayattardan memlekettik bagaly kagazdarga senimnin zhogaluynan totenshe zhagdajlardan tuatyn baska nysandaryn pajdalanu mүmkindigi bolmagan zhagdajda iek artady Үkimettin zhergilikti organdardyn karamagyna akshalaj karazhattardy tartuga karama karsy memlekettin operaciyalary olar zhagynan zani zhәne zheke tulgalarga kreditter beru bolyp tabylady Kredittin bul nysany memlekettik kazynashylyk nesieler dep atalady zhәne bul nysan sharuashylyk zhүrgizushi subektilerge nemese byudzhettik karazhattar esebinen memlekettik bilik pen baskaru organdarynyn halykka karzhylyk komek korsetu zhonindegi akshalaj katynastaryn bildiredi zhәne kәsiporyndardy ujymdardy karzhylyk kiyndyktar nemese damuga karazhattardyn zhetkiliksizdigi kezinde olardyn akshalaj resurstarga kezek kүttirmejtin zhagdajda koldauga arnalgan Byudzhettik kodekske sәjkes karyz aludyn mynadaj tүrleri bolady Үkimettin karyz aluy zhergilikti atkarushy organdardyn karyz aluy zhәne memleket kepildik bergen karyz alu Үkimettin karyz aluy respublikalyk byudzhettin tapshylygyn karzhylandyru maksatynda zhүzege asyrylady Zhergilikti atkarushy organdardyn karyz aluy byudzhettik investiciyalyk zhobalardy bagdarlamalardy iske asyru maksatynda zhergilikti byudzhettin tapshylygyn karzhylandyru үshin Үkimetten karyz alu tүrinde zhүzege asyrylady Қaryzdar bojynsha Қazakstan Respublikasynyn atynan kepildikter beruge Үkimettin ajryksha kukygy bar Қazakstan Respublikasy Ұlttyk bankisinin zhergilikti atkarushy organdarynyn karyzdar bojynsha Қazakstan Respublikasynyn atynan kepildikter beruge kukygy zhok Қazakstan Respublikasynyn Үkimetinin tapsyruymen memlekettik kepildikter berudi Қarzhy ministrligi zhүzege asyrady Қazakstan Respublikasy Үkimetinin zhәne zhergilikti atkarushy organdardyn karyz aluy memleket kepildendirgen karyz alu Қazakstan Respublikasynyn byudzhet zannamasyna sәjkes zhүzege asyrylady Қazakstan Respublikasy Ұlttyk bankinin karyz aluy Қazakstan Respublikasynyn Ұlttyk banki turaly Қazakstan Respublikasy zanyna sәjkes zhүzege asyrylady Қazakstan Respublikasy Үkimetinin zhәne zhergilikti atkarushy organdardyn zhәne Қazakstan Respublikasy Ұlttyk bankinin karyz aluy memlekettik karyz alu bolyp tabylady Memlekettik emes karyz aludy Қazakstan Respublikasynyn rezidentteri kez kelgen molsherde kez kelgen valyutada zhәne kez kelgen nysanynda Қazakstan Respublikasy zannamasynda belgilengen shekteulerdi eskere otyryp oz betinshe zhүzege asyrady Memlekettik emes karyzdardy zandy tulgalar memlekettik kepildikpen zhәne memleket kepilgerligimen tarta alady Zhedel baskaru kukygynda mүlki bar zani tulgalarga memlekettik emes karyz aludy zhүzege asyruga tyjym salynady Byudzhettik kodekste memlekettik karyzdardyn mynadaj tүrleri men nysandary karastyrylgan 1 Memlekettik karyzdar karyz alushyga katysty alganda Қazakstan Respublikasy Үkimetinin karyzdary Қazakstan Respublikasy Ұlttyk bankinin karyzdary zhergilikti atkarushy organdarynyn karyzdary bolyp bolinedi 2 Nesie kapitalynyn rynoktary bojynsha memlekettik karyzdar syrtky memlekettik karyzdar ishki memlekettik karyzdar bolyp bolinedi 3 Қaryz alu nysany bojynsha memlekettik karyzdar memlekettik emissiyalyk bagaly kagazdar shygaru karyz kelisimsharttaryn zhasasu bolyp bolinedi 4 Memlekettik emissiyalyk bagaly kagazdar koldanylu merzimi bojynsha ajnalys merzimi 1 zhylga dejin kyska merzimdi ajnalys merzimi 1 zhyldan 5 zhylga dejin orta merzimdi ajnalys merzimi 5 zhyldan artyk uzak merzimdi bolyp bolinedi 5 Memlekettik emissiyalyk bagaly kagazdar shygaru maksattary bojynsha byudzhet tapshylygyn karzhylandyru maksatynda shygarylatyn boryshtyk kuraldardyn ishki rynogyn damytuga zhәrdemdesu maksatynda shygarylatyn bolyp bolinedi Memlekettik emissiyalyk bagaly kagazdar kuzhattamalyk zhәne kuzhattamalyk emes nysandarda al usynushyga arnalyp tek kuzhattamalyk nysanda gana atauly zhәne diskonttalgan kuny bojynsha syjakynyn tirkelgen zhәne tirkelmegen kubylmaly molsherlemesimen shygaryluy mүmkin Memlekettik emes karyz Үkimetti Ұlttyk bankti zhәne zhergilikti atkarushy organdardy kospaganda Қazakstan Respublikasynyn rezidenti karyz alushy bolatyn karyzdyk katynastar Memlekettik kredittin әdisteri san aluan zhәne bayandalgan nysandarga saj keledi Memlekettik karyzdarda bul karazhattardy tartudyn zhәne olardy kejin kajtarudyn amaldary tәsilderi Olar karyzdardy shygarudyn kelisimsharttarymen anyktalady tabystylykty anyktaudyn zhәne tabys aludyn әdisterimen is kimyldyn merzimimen ornalastyru amaldarymen obligaciyalardy bonalardy erkin satyp alu zhәne satu zhazylu mәzhbүrleme ornalastyru oteu amalymen obligaciyalar bojynsha utystar kordalangan pajyzdyk kirisi bar obligaciyalardy tolep satyp alu merzimsiz karyzdarda pajyzdyk kiristi kezendik toleu Қaryzdardagy әdisterge sondaj ak memlekettik boryshty baskaru әdisteri de zhatady Memlekettik kazynashylyk mindettemelerde mynalar әdister bolyp tabylady diskonttyn molsheri kesip tastau bagasy korsetuli kuny bojynsha MҚM dy oteu oteu merzimi aukciondardy otkizudin tәrtibi reti Memlekettik kredittin nysandary kezinde memlekettik bankterdin depozittik resurstarynyn kaldyktaryn pajdalanu kezinde mundaj pajdalanudyn sharttary ister bolyp tabylady memlekettin karzhylyk resurstary retinde tartylatyn resurstardyn үlesi kajtaru merzimi tabystylyk normasy Eldin ortalyk emissiyalyk bankisinin karazhattaryn tartu kelisimsharttary әdisteri uksas bolady bul әdister mundaj karyz aludyn inflyaciyalyk ykpalyn azajtuy tiis Memlekettik nesieler nysanyndagy әdister kәduilgi bank kreditinin әdisterine uksas bolyp keledi Syrtky siltemelerMalimetter kz Memleket nysandary referat kazaksha DerekkozderҚulpybaev S Yntykbaeva S Zh Melnikov V D Қarzhy Okulyk Almaty Ekonomika 2010 522 bet ISBN 978 601 225 169 2Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet