Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Диабет (лат. diabetes mellitus) — бұл қанда қант мөлшерінің көбейіп кетуінен пайда болатын дерт. Бұл аурумен жас та, кемел жастағылар да, кәрі де ауырады. Әсіресе кездегі диабет ауруы өте қиын, мұндай жаста диабетпен ауырғандарға арнаулы дәрі (инсулин) қолдану ұсынылады. Әйтсе де бұл ауру 40-тан асқан, тамақты шектен тыс ішіп, толыса бастаған адамдарға тән болып келеді. Қант диабеті - көмірсутек, май, ақуыздың зат алмасуының созылмалы бұзылуы, яғни қанға көп мөлшерде қант түйіршегінің бөлінуі болып табылады. Диабет инсулиннің асқазан асты безінен жеткілікті мөлшерде бөлінбеуі салдарынан басталады. Инсулинсіз ағза қант түйіршегін өңдей алмайды. Соның салдарынан қанның құрамында қант мөлшері артады.
| Diabetes mellitus | |
 Universal blue circle symbol for diabetes. | |
| АХЖ-10 | 10.–14. |
|---|---|
| 250 | |
| 001214 | |
| med/546 emerg/134 | |
Қант диабетінің негізгі симптомдары
- үнемі сусап тұру (полидипсия)
- кіші дәреттің жиілеп, көп болуы (полиурия)
- үнемі шаршаулы сезіну (полифагия)
- қол-аяқтың үйып, жансыздануы
- үнемі қарын аштығынан арылмау
- салмақ азаюы
Қант диабетінің екінші деңгейлі симптомдары
- терінің қышуы
- көздің көру қабілетінің айырылуы («тұман көлегейлегендей»)
- жыныс қынабының жиі инфекциямен ауыруы
- аяққа жазылмайтын созылмалы жара шығуы.
- естен тану (қысылтаяң жағдайларда)
Осы аталған белгілер басқа ауруларға да тән.
40 жастан кейін диабетті дәрі-дәрмексіз-ақ тамақтануды дұрыс жолға қою арқылы емдеуге болады. Диабетпен ауыратындар диетаны өмір бойы сақтауы керек, бұл жағдайда дұрыс диета сақтаудың мәні зор.
Қант диабетінің типтері
Қант диабеті алты категорияға жіктеледі: 1 типті қант диабеті, 2 типті қант диабеті, қант диабетінің гибридті түрлері, жүктілік кезінде алғаш анықталған гипергликемия, «жіктелмеген қант диабеті» және «басқа ерекше түрлері».
Қант диабетінің бірінші типі
1 типті қант диабеті ұйқы безі аралшықтарының инсулин түзетін бета-жасушаларының жоғалуымен сипатталады, нәтижесінде инсулин жетіспейді. Көп жағдайда 1 типті қант диабеті иммунитеттің әлсіздігіне негізделген, онда Т-жасушалармен жүретін аутоиммунды шабуыл бета-жасушалардың, демек инсулиннің жоғалуына әкеледі. Бұл Солтүстік Америка мен Еуропадағы қант диабеті жағдайларының шамамен 10% -ын тудырады. Көбіне зардап шеккен адамдардың дені сау және пайда болған кезде салмағы қалыпты. Инсулинге сезімталдық пен сезімталдық әдетте қалыпты, әсіресе алғашқы кезеңдерде. Бұл диабет балаларда жиі кездесетіндігіне байланысты «ювенильді диабет» деп аталса да, 1 типті қант диабетімен өмір сүретін адамдардың көпшілігі қазір ересек адамдар.
1 типті қант диабеті тұрақты емес және болжанбайтын жоғары қант деңгейімен және диабеттік кетоацидоздың немесе қандағы қант деңгейінің тым қатты төмендеуімен қатар жүруі мүмкін. Басқа асқынуларға қандағы қанттың төмендеуіне, инфекцияға, гастропарезге және эндокринопатияға қарсы реттегіш реакциялардың бұзылуы жатады (мысалы, Аддисон ауруы). Бұл құбылыстар 1 типті қант диабетімен ауыратын адамдардың 1-2% -ынан жиі емес орын алады деп сенеді.
1 типті қант диабетіндегі аутоиммунды шабуыл.
1 типті қант диабеті ішінара көптеген гендермен, соның ішінде қант диабетіне қауіп төндіретін белгілі бір HLA генотиптерімен жүреді. Генетикалық сезімтал адамдарда қант диабетінің басталуын вирустық инфекция немесе диета сияқты бір немесе бірнеше қоршаған орта факторлары қоздыруы мүмкін. Бірнеше вирустарға қатысты болды, бірақ бүгінгі күнге дейін адамдарда бұл гипотезаны растайтын дәлелдер жоқ.
Қант диабетінің екінші типі
2-ші типті қант диабеті инсулин-резистенттілікпен сипатталады және кей жағдайлада төмендетілген инсулин секрециясымен қатар жүреді. Қант диабетінің бұл типі - қант диабетінің ең көп таралған түрі. 2 типті қант диабетімен ауыратын көптеген адамдарда диабетке дейін бұрын преддиабеттік белгілер болғаны рас (глюкозаның баяу сіңірілуі және / немесе глюкозаға төзімділіктің нашарлауы). Предиабеттік жағдайдың 2 типті қант диабетіне өтуіне жол бермеу үшін салауатты өмір салтын ұстану, инсулинге сезімталдықты жақсартатын немесе бауырдағы глюкоза өндірісін төмендететін дәрі-дәрмектер қолдану секілді шаралар жүргізіледі.
2 типті қант диабеті, ең алдымен, өмір салты мен генетикалық факторларға байланысты. Өмір салтының бірқатар факторлары 2 типті қант диабетін дамуына әкелуі мүмкін, оның ішінде семіздік (дене салмағының индексі 30-дан жоғары), физикалық белсенділіктің болмауы, дұрыс тамақтанбау және қалыпты жағдайда стресске ұшырау.
Диабетпен ауыратындардың диетасы
Диабетпен ауыратын толық адамдар алдымен артық салмақтан арылуы керек. Диабетшілер қант, кәмпит және басқа да тәтті тағамдарды ішпеулері қажет. Олардың ірі ұнтақты ұннан пісірілген нан, сондай-ақ крахмал қоспалы асбұршақ күріш, картоп және басқа да құрамында ақуыз бар тағамдармен тамақтанғаны жөн болады. Диабет ауруымен зардап шегетін ересек адамдардың алмұрт тектес тікенекті кактустың (нопал, опантиа) сөлін ішкені дұрыс. Бұл үшін кактусты ұсақтап турап, езіп, сөлін сығып алып, күніге тамақ алдында үш рет 1,5 кеседен қабылдау қажет. Тіс қызыл етін, таңдай қуысын инфекциядан сақтау үшін тісті тамақтан соң жуып тазалаған дұрыс болады. Аяқты дәйім таза ұстау қажет, жаралап, қажатып алмас үшін өзіңізге ыңғайлы да шақ аяқ киім кигеніңіз жөн. Аяқ қан тамырлары қызметін жақсартып, қан айналысын ретке келтіру үшін (аяқта қара дақтар болып, немесе ұйыған жағдайда) демалған кезде аяқты жоғары көтеріп қойып жату керек. Аяқ көктамырлары кеңейгенде (варикозное расширение вен) де осы ақыл-кеңеске ден қойған абзал.
Диабет эпидемиялогиясы
Әлем бойынша 2010 жылғы жағдайға сәйкес шамамен 285 миллион адам қант диабетіне шалдыққан деп бағаланады. Ал 2011 жылы 366 миллион адам тіркелген. Салыстыратын болсақ, 1985 жылы 30 миллион адам осы аурумен ауырған. 15 жылдан соң бұл сан 150 миллионнан асты. Ал қазіргі кезде қант диабетіне шалдыққан аламдардың саны әр 12-15 жыл сайын екі есеге көбейуде.
IDF-тің болжауымен, қазіргі қарқындар жалғасса, 2030 жылы олардың саны 435 млн-ға дейін өсуі әбден мүмкін.
Дереккөздер
- Diabetes Blue Circle Symbol. International Diabetes Federation (17 Наурыздың 2006).
- Строев Ю. И. и др.: Сахарный диабет. СПб, 1992
- "Diabetes treatment—bridging the divide". The New England Journal of Medicine 356 (15): 1499–501. April 2007. :10.1056/NEJMp078030. 0028-4793. 4152979. 17429082.
- Chiang JL, Kirkman MS, Laffel LM, Peters AL (July 2014). "Type 1 diabetes through the life span: a position statement of the American Diabetes Association". Diabetes Care. 37 (7): 2034–54. doi:10.2337/dc14-1140. PMC 5865481. PMID 24935775
- "Diabetes Mellitus (DM): Diabetes Mellitus and Disorders of Carbohydrate Metabolism: Merck Manual Professional". Merck Publishing.
- "[Essential labile diabetes (author's transl)]" (in de). MMW, Munchener Medizinische Wochenschrift 119 (19): 671–74. May 1977. 406527.
- "Environmental Risk Factors and Type 1 Diabetes: Past, Present, and Future". Canadian Journal of Diabetes 40 (6): 586–93. December 2016. :10.1016/j.jcjd.2016.05.002. 27545597.
- "The Role of Gluten in Celiac Disease and Type 1 Diabetes". Nutrients 7 (9): 7143–62. August 2015. :10.3390/nu7095329. 4586524. 26343710.
- Shoback DG, Gardner D, eds. (2011). "Chapter 17". Greenspan's basic & clinical endocrinology (9th ed.). New York: McGraw-Hill Medical. ISBN 978-0-07-162243-1.
- American Diabetes Association (January 2017). "2. Classification and Diagnosis of Diabetes". Diabetes Care 40 (Suppl 1): S11–S24. :10.2337/dc17-S005. 27979889.
- "Prevention of Diabetes Mellitus in Patients With Prediabetes". The American Journal of Cardiology 123 (3): 507–512. February 2019. :10.1016/j.amjcard.2018.10.032. 6350898. 30528418.
- "Dietary fats and prevention of type 2 diabetes". Progress in Lipid Research 48 (1): 44–51. January 2009. :10.1016/j.plipres.2008.10.002. 2654180. 19032965.
- Williams textbook of endocrinology (12th ed.). Elsevier/Saunders. 2011. pp. 1371–1435. ISBN 978-1-4377-0324-5
- Шаңырақ : Үй-тұрмыстық энциклопедиясы. Алматы : Қаз.Сов.энцикл.Бас ред., 1990 ISBN 5-89800-008-9
Әдебиет
- Вернер, Дэвид. Халыққа медициналық жәрдем көрсету жөніндегі (Анықтамалық). Қазақ тіліне аударғандар: Айымбетов М, Бермаханов А.—Алматы: "Демалыс", "Қазақстан", 1994— 506 бет.
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Diabet lat diabetes mellitus bul kanda kant molsherinin kobejip ketuinen pajda bolatyn dert Bul aurumen zhas ta kemel zhastagylar da kәri de auyrady Әsirese kezdegi diabet auruy ote kiyn mundaj zhasta diabetpen auyrgandarga arnauly dәri insulin koldanu usynylady Әjtse de bul auru 40 tan askan tamakty shekten tys iship tolysa bastagan adamdarga tәn bolyp keledi Қant diabeti komirsutek maj akuyzdyn zat almasuynyn sozylmaly buzyluy yagni kanga kop molsherde kant tүjirsheginin bolinui bolyp tabylady Diabet insulinnin askazan asty bezinen zhetkilikti molsherde bolinbeui saldarynan bastalady Insulinsiz agza kant tүjirshegin ondej almajdy Sonyn saldarynan kannyn kuramynda kant molsheri artady Diabetes mellitusUniversal blue circle symbol for diabetes AHZh 1010 10 14 14 250001214med 546 emerg 134Bul үlgini koru ondeuҚant diabetinin negizgi simptomdaryүnemi susap turu polidipsiya kishi dәrettin zhiilep kop boluy poliuriya үnemi sharshauly sezinu polifagiya kol ayaktyn үjyp zhansyzdanuy үnemi karyn ashtygynan arylmau salmak azayuyҚant diabetinin ekinshi dengejli simptomdaryterinin kyshuy kozdin koru kabiletinin ajyryluy tuman kolegejlegendej zhynys kynabynyn zhii infekciyamen auyruy ayakka zhazylmajtyn sozylmaly zhara shyguy esten tanu kysyltayan zhagdajlarda Osy atalgan belgiler baska aurularga da tәn 40 zhastan kejin diabetti dәri dәrmeksiz ak tamaktanudy durys zholga koyu arkyly emdeuge bolady Diabetpen auyratyndar dietany omir bojy saktauy kerek bul zhagdajda durys dieta saktaudyn mәni zor Қant diabetinin tipteriҚant diabeti alty kategoriyaga zhikteledi 1 tipti kant diabeti 2 tipti kant diabeti kant diabetinin gibridti tүrleri zhүktilik kezinde algash anyktalgan giperglikemiya zhiktelmegen kant diabeti zhәne baska erekshe tүrleri Қant diabetinin birinshi tipi 1 tipti kant diabeti ujky bezi aralshyktarynyn insulin tүzetin beta zhasushalarynyn zhogaluymen sipattalady nәtizhesinde insulin zhetispejdi Kop zhagdajda 1 tipti kant diabeti immunitettin әlsizdigine negizdelgen onda T zhasushalarmen zhүretin autoimmundy shabuyl beta zhasushalardyn demek insulinnin zhogaluyna әkeledi Bul Soltүstik Amerika men Europadagy kant diabeti zhagdajlarynyn shamamen 10 yn tudyrady Kobine zardap shekken adamdardyn deni sau zhәne pajda bolgan kezde salmagy kalypty Insulinge sezimtaldyk pen sezimtaldyk әdette kalypty әsirese algashky kezenderde Bul diabet balalarda zhii kezdesetindigine bajlanysty yuvenildi diabet dep atalsa da 1 tipti kant diabetimen omir sүretin adamdardyn kopshiligi kazir eresek adamdar 1 tipti kant diabeti turakty emes zhәne bolzhanbajtyn zhogary kant dengejimen zhәne diabettik ketoacidozdyn nemese kandagy kant dengejinin tym katty tomendeuimen katar zhүrui mүmkin Baska askynularga kandagy kanttyn tomendeuine infekciyaga gastroparezge zhәne endokrinopatiyaga karsy rettegish reakciyalardyn buzyluy zhatady mysaly Addison auruy Bul kubylystar 1 tipti kant diabetimen auyratyn adamdardyn 1 2 ynan zhii emes oryn alady dep senedi 1 tipti kant diabetindegi autoimmundy shabuyl 1 tipti kant diabeti ishinara koptegen gendermen sonyn ishinde kant diabetine kauip tondiretin belgili bir HLA genotipterimen zhүredi Genetikalyk sezimtal adamdarda kant diabetinin bastaluyn virustyk infekciya nemese dieta siyakty bir nemese birneshe korshagan orta faktorlary kozdyruy mүmkin Birneshe virustarga katysty boldy birak bүgingi kүnge dejin adamdarda bul gipotezany rastajtyn dәlelder zhok Қant diabetinin ekinshi tipi 2 shi tipti kant diabeti insulin rezistenttilikpen sipattalady zhәne kej zhagdajlada tomendetilgen insulin sekreciyasymen katar zhүredi Қant diabetinin bul tipi kant diabetinin en kop taralgan tүri 2 tipti kant diabetimen auyratyn koptegen adamdarda diabetke dejin buryn preddiabettik belgiler bolgany ras glyukozanyn bayau sinirilui zhәne nemese glyukozaga tozimdiliktin nasharlauy Prediabettik zhagdajdyn 2 tipti kant diabetine otuine zhol bermeu үshin salauatty omir saltyn ustanu insulinge sezimtaldykty zhaksartatyn nemese bauyrdagy glyukoza ondirisin tomendetetin dәri dәrmekter koldanu sekildi sharalar zhүrgiziledi 2 tipti kant diabeti en aldymen omir salty men genetikalyk faktorlarga bajlanysty Өmir saltynyn birkatar faktorlary 2 tipti kant diabetin damuyna әkelui mүmkin onyn ishinde semizdik dene salmagynyn indeksi 30 dan zhogary fizikalyk belsendiliktin bolmauy durys tamaktanbau zhәne kalypty zhagdajda stresske ushyrau Diabetpen auyratyndardyn dietasyDiabetpen auyratyn tolyk adamdar aldymen artyk salmaktan aryluy kerek Diabetshiler kant kәmpit zhәne baska da tәtti tagamdardy ishpeuleri kazhet Olardyn iri untakty unnan pisirilgen nan sondaj ak krahmal kospaly asburshak kүrish kartop zhәne baska da kuramynda akuyz bar tagamdarmen tamaktangany zhon bolady Diabet auruymen zardap shegetin eresek adamdardyn almurt tektes tikenekti kaktustyn nopal opantia solin ishkeni durys Bul үshin kaktusty usaktap turap ezip solin sygyp alyp kүnige tamak aldynda үsh ret 1 5 keseden kabyldau kazhet Tis kyzyl etin tandaj kuysyn infekciyadan saktau үshin tisti tamaktan son zhuyp tazalagan durys bolady Ayakty dәjim taza ustau kazhet zharalap kazhatyp almas үshin ozinizge yngajly da shak ayak kiim kigeniniz zhon Ayak kan tamyrlary kyzmetin zhaksartyp kan ajnalysyn retke keltiru үshin ayakta kara daktar bolyp nemese ujygan zhagdajda demalgan kezde ayakty zhogary koterip kojyp zhatu kerek Ayak koktamyrlary kenejgende varikoznoe rasshirenie ven de osy akyl keneske den kojgan abzal Diabet epidemiyalogiyasyӘlem bojynsha 2010 zhylgy zhagdajga sәjkes shamamen 285 million adam kant diabetine shaldykkan dep bagalanady Al 2011 zhyly 366 million adam tirkelgen Salystyratyn bolsak 1985 zhyly 30 million adam osy aurumen auyrgan 15 zhyldan son bul san 150 millionnan asty Al kazirgi kezde kant diabetine shaldykkan alamdardyn sany әr 12 15 zhyl sajyn eki esege kobejude IDF tin bolzhauymen kazirgi karkyndar zhalgassa 2030 zhyly olardyn sany 435 mln ga dejin osui әbden mүmkin DerekkozderDiabetes Blue Circle Symbol International Diabetes Federation 17 Nauryzdyn 2006 Stroev Yu I i dr Saharnyj diabet SPb 1992 Diabetes treatment bridging the divide The New England Journal of Medicine 356 15 1499 501 April 2007 10 1056 NEJMp078030 0028 4793 4152979 17429082 Chiang JL Kirkman MS Laffel LM Peters AL July 2014 Type 1 diabetes through the life span a position statement of the American Diabetes Association Diabetes Care 37 7 2034 54 doi 10 2337 dc14 1140 PMC 5865481 PMID 24935775 Diabetes Mellitus DM Diabetes Mellitus and Disorders of Carbohydrate Metabolism Merck Manual Professional Merck Publishing Essential labile diabetes author s transl in de MMW Munchener Medizinische Wochenschrift 119 19 671 74 May 1977 406527 Environmental Risk Factors and Type 1 Diabetes Past Present and Future Canadian Journal of Diabetes 40 6 586 93 December 2016 10 1016 j jcjd 2016 05 002 27545597 The Role of Gluten in Celiac Disease and Type 1 Diabetes Nutrients 7 9 7143 62 August 2015 10 3390 nu7095329 4586524 26343710 Shoback DG Gardner D eds 2011 Chapter 17 Greenspan s basic amp clinical endocrinology 9th ed New York McGraw Hill Medical ISBN 978 0 07 162243 1 American Diabetes Association January 2017 2 Classification and Diagnosis of Diabetes Diabetes Care 40 Suppl 1 S11 S24 10 2337 dc17 S005 27979889 Prevention of Diabetes Mellitus in Patients With Prediabetes The American Journal of Cardiology 123 3 507 512 February 2019 10 1016 j amjcard 2018 10 032 6350898 30528418 Dietary fats and prevention of type 2 diabetes Progress in Lipid Research 48 1 44 51 January 2009 10 1016 j plipres 2008 10 002 2654180 19032965 Williams textbook of endocrinology 12th ed Elsevier Saunders 2011 pp 1371 1435 ISBN 978 1 4377 0324 5 Shanyrak Үj turmystyk enciklopediyasy Almaty Қaz Sov encikl Bas red 1990 ISBN 5 89800 008 9ӘdebietVerner Devid Halykka medicinalyk zhәrdem korsetu zhonindegi Anyktamalyk Қazak tiline audargandar Ajymbetov M Bermahanov A Almaty Demalys Қazakstan 1994 506 bet Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet