Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Тәулік – тетелес бір күн мен бір түннің қосындысы. Күннің де, түннің де ұзақтығы өзгеріп, әр маусымда әр түрлі болып отырады. Тәуліктің ұзақтығын тұрақты шама деп есептеуге болады. Жуық түрде алғанда күн қанша ұзарса, түн сонша қысқарады. Шамалап алғандағы тәуліктің бұл тұрақтылығы біздің заманымыздан бұрын 4000 жылдықта анықталған. Бір тәулік ішінде Жер өз осін бір айналып шығады. Жердің өз осін бір айналып шығуына кететін уақыт жұлдыздық тәулік деп аталады. Жұлдыздық тәулік жуық түрде 23 сағат 56 минут 4 секундқа тең. Мұны тікелей бақылап анықтауға болады. Жұлдыздық тәулік – уақыттың астрономиядағы негізгі өлшемі. Ол 24-ке бөлінеді де, әрбір үлесі жұлдыздық сағат деп аталады. Жұлдыздық сағат кәдімгі сағаттан сәл кемірек, жуық түрде 59 минут 50,17 секунд болады. Уақытты жұлдыздық сағат бойынша өлшейтін аспаптар обсерваторияларда қолданылады. Жұлдыз уақыты – өзгермейтін тиянақты уақыт. Адам өмірі негізінен алғанда жұлдызға емес, Күнге байланысты. Сондықтан астрономияда “нақты күндік тәулік” ұғымы көбірек қолданылады. Бірақ нақты күндік тәуліктер бірдей емес, олардың ұзақтығы әр кезде әр түрлі болады. Себебі Күн (шын мәнінде Жер) кейде үдей, кейде баяу қозғалады. Нақты күндік тәуліктердің ең қысқасы, жұлдыздық уақыт өлшемімен – 24 сағат 3 минут 36 секунд (қыркүйек айының ортасы), ең ұзағы – 24 сағат 4 минут 27 секунд (қараша айының аяғы) болады. Шамасы үнемі өзгеріп тұратындықтан, нақты күндік тәуліктер өмірде сирек қолданылады. Халыққа қолайлы болуы үшін жыл ішіндегі нақты күндік тәуліктердің орташа мәні, яғни арифмет. ортасы алынған. Бұл уақыт орташа күндік тәулік деп аталады, ол 24 сағат асырқа тең. Нақты күндік уақыт орташа күндік уақытпен сәйкес келмейді. Ол екеуінің айырмасы астрономияда уақыт теңдеуі деп аталады. Уақыт теңдеуінің мәні жыл сайын шығып тұратын арнайы астрон. кестелерде келтіріледі. Уақыт теңдеуінің өзі де тұрақты емес, сондықтан кестелер жыл сайын қайта жасалады.
Түсініктемелер
- «Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Tәulik teteles bir kүn men bir tүnnin kosyndysy Kүnnin de tүnnin de uzaktygy ozgerip әr mausymda әr tүrli bolyp otyrady Tәuliktin uzaktygyn turakty shama dep esepteuge bolady Zhuyk tүrde alganda kүn kansha uzarsa tүn sonsha kyskarady Shamalap algandagy tәuliktin bul turaktylygy bizdin zamanymyzdan buryn 4000 zhyldykta anyktalgan Bir tәulik ishinde Zher oz osin bir ajnalyp shygady Zherdin oz osin bir ajnalyp shyguyna ketetin uakyt zhuldyzdyk tәulik dep atalady Zhuldyzdyk tәulik zhuyk tүrde 23 sagat 56 minut 4 sekundka ten Muny tikelej bakylap anyktauga bolady Zhuldyzdyk tәulik uakyttyn astronomiyadagy negizgi olshemi Ol 24 ke bolinedi de әrbir үlesi zhuldyzdyk sagat dep atalady Zhuldyzdyk sagat kәdimgi sagattan sәl kemirek zhuyk tүrde 59 minut 50 17 sekund bolady Uakytty zhuldyzdyk sagat bojynsha olshejtin aspaptar observatoriyalarda koldanylady Zhuldyz uakyty ozgermejtin tiyanakty uakyt Adam omiri negizinen alganda zhuldyzga emes Kүnge bajlanysty Sondyktan astronomiyada nakty kүndik tәulik ugymy kobirek koldanylady Birak nakty kүndik tәulikter birdej emes olardyn uzaktygy әr kezde әr tүrli bolady Sebebi Kүn shyn mәninde Zher kejde үdej kejde bayau kozgalady Nakty kүndik tәulikterdin en kyskasy zhuldyzdyk uakyt olshemimen 24 sagat 3 minut 36 sekund kyrkүjek ajynyn ortasy en uzagy 24 sagat 4 minut 27 sekund karasha ajynyn ayagy bolady Shamasy үnemi ozgerip turatyndyktan nakty kүndik tәulikter omirde sirek koldanylady Halykka kolajly boluy үshin zhyl ishindegi nakty kүndik tәulikterdin ortasha mәni yagni arifmet ortasy alyngan Bul uakyt ortasha kүndik tәulik dep atalady ol 24 sagat asyrka ten Nakty kүndik uakyt ortasha kүndik uakytpen sәjkes kelmejdi Ol ekeuinin ajyrmasy astronomiyada uakyt tendeui dep atalady Uakyt tendeuinin mәni zhyl sajyn shygyp turatyn arnajy astron kestelerde keltiriledi Uakyt tendeuinin ozi de turakty emes sondyktan kesteler zhyl sajyn kajta zhasalady Su Қoyankaj zhәne Maral 20 kүn nyshany ishindegi үsheui Tүsiniktemeler Қazakstan Ұlttyk enciklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9 VIII tom