Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Түйеқұстәрізділер (лат. Struthioniformes) – қырсыз төсті құстар тобының бір отряды .
| Түйеқұстәрізділер | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Африкалық түйеқұс | ||||||||||
|
Түйеқұстәрізділердің қаңқа қалдықтары миоцен дәуірінен Солтүстік Африкадан, Оңтүстік Еуропадан, Кіші және Оңтүстік-Шығыс Азиядан табылған. Ғылыми деректер бойынша 7 – 12 түрі тіршілік еткен. Қазіргі кезде 1 ғана түрі – түйеқұс (лат. Struthіo camelus) белгілі. Бұл осы күнгі тіршілік ететін құстардың ішіндегі ең ірісі. Биіктігі 2,7 м, салмағы 130 кг-нан асады. Африканың саванна және шөлейтті аймақтарында таралған. Қысқа аралықта, әсіресе қауіп төнгенде 72 км/сағатқа дейін шапшаң жүгіре алады.. Қауырсындары денесін біркелкі жауып жатады, оның желпуіштерінде ілмекшелері болмайтындықтан, жеке-жеке шашақталып тұрады. Қораздарының қанат қауырсындарының ұшы мен құйрық қауырсыны ақ, қалған жері қара, мекиендерінде – қоңыр сұр түсті болады. Басы мен мойнын мамық жапқан.
Түйеқұстәрізділердің аяқтары ұзын әрі өте мықты. Сирақтары мен жіліншіктерінде қауырсын болмайды. Сүйек ішіндегі ауа қуысы нашар жетілген, құйрық (шонданай) безі болмайды, ішегі ұзын, етті қарыны қалың. Жер бетіндегі екі саусағы бар бірден бір құс. Түйеқұстәрізділер топтанып жүреді, 3 – 5 жасында жыныстық жағынан жетіледі. Полигамды, бірнеше мекиені жұмыртқаларын бірігіп, жер бетінен ойыстап, шұңқыр етіп қазған бір ұяға салады. Жұмыртқасы ірі, оның салмағы 1,5 кг-ға жетеді, оны түнде қоразы, күндіз мекиені басады. Балапандар 6 – 7 аптадан кейін шығып, 6 – 8 айда ересек құсқа айналады.
Қазіргі кезде түйеқұстарды көптеген елдерде арнайы фермаларда өсіреді. Қазақстанда алғаш рет Қостанай облысындағы Қарабатыр шаруа қожалығында қолдан өсіріле бастады. Қазір мұндай арнайы фермалар Алматы облысы Еңбекшіқазақ ауданның Есік елді мекенінде, Шымкент қаласының маңында бар. Түйеқұстәрізділердің еті, жұмыртқасы және қауырсындары өте қымбат бағаланады.
Дереккөздері
- «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том
- Гиннес рекордтар кітабы 2013
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Tүjekustәrizdiler lat Struthioniformes kyrsyz tosti kustar tobynyn bir otryady TүjekustәrizdilerAfrikalyk tүjekusӘlemi EukariottarDүniesi ZhanuarlarZhamagaty HordalylarTaby ҚustarSaby Tүjekustәrizdiler Tүjekustәrizdilerdin kanka kaldyktary miocen dәuirinen Soltүstik Afrikadan Ontүstik Europadan Kishi zhәne Ontүstik Shygys Aziyadan tabylgan Ғylymi derekter bojynsha 7 12 tүri tirshilik etken Қazirgi kezde 1 gana tүri tүjekus lat Struthio camelus belgili Bul osy kүngi tirshilik etetin kustardyn ishindegi en irisi Biiktigi 2 7 m salmagy 130 kg nan asady Afrikanyn savanna zhәne sholejtti ajmaktarynda taralgan Қyska aralykta әsirese kauip tongende 72 km sagatka dejin shapshan zhүgire alady Қauyrsyndary denesin birkelki zhauyp zhatady onyn zhelpuishterinde ilmeksheleri bolmajtyndyktan zheke zheke shashaktalyp turady Қorazdarynyn kanat kauyrsyndarynyn ushy men kujryk kauyrsyny ak kalgan zheri kara mekienderinde konyr sur tүsti bolady Basy men mojnyn mamyk zhapkan Tүjekustәrizdilerdin ayaktary uzyn әri ote mykty Siraktary men zhilinshikterinde kauyrsyn bolmajdy Sүjek ishindegi aua kuysy nashar zhetilgen kujryk shondanaj bezi bolmajdy ishegi uzyn etti karyny kalyn Zher betindegi eki sausagy bar birden bir kus Tүjekustәrizdiler toptanyp zhүredi 3 5 zhasynda zhynystyk zhagynan zhetiledi Poligamdy birneshe mekieni zhumyrtkalaryn birigip zher betinen ojystap shunkyr etip kazgan bir uyaga salady Zhumyrtkasy iri onyn salmagy 1 5 kg ga zhetedi ony tүnde korazy kүndiz mekieni basady Balapandar 6 7 aptadan kejin shygyp 6 8 ajda eresek kuska ajnalady Қazirgi kezde tүjekustardy koptegen elderde arnajy fermalarda osiredi Қazakstanda algash ret Қostanaj oblysyndagy Қarabatyr sharua kozhalygynda koldan osirile bastady Қazir mundaj arnajy fermalar Almaty oblysy Enbekshikazak audannyn Esik eldi mekeninde Shymkent kalasynyn manynda bar Tүjekustәrizdilerdin eti zhumyrtkasy zhәne kauyrsyndary ote kymbat bagalanady Derekkozderi Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9 VIII tom Ginnes rekordtar kitaby 2013Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet