Қыр суреттері

Қыр суреттері — Мұхтар Әуезовтың шығармасы. Кешкі дөң басында, Түнгі ауыл, Қысқы түн, Қысты күнгі дала — деген ұсақ әңгімелерінен тұрады. Кітап-жинақтың көбіне Түнгі ауыл әңгімесі енбей, қалған үш әңгіме ғана жарияланып жүреді.

Алғаш рет Кешкі дөң басында 1922 жылы «Шолпан» журналының екінші-үшінші сандарында «Қоңыр» деген басылды, Қысқы түн мен Қысты күнгі дала 1923 жылы журналдың төртінші-бесінші сандарында авторы «Жаяусал» деп беріліп, жарияланды. Кейін жазушының 12 томдық (1967) және 20 томдық (1979) шығармалар жинақтарының бірінші томдарында басылды, «Қилы заман» (1975) жинағына да кірді. Алғашқы нұсқаларынан кейінгі басылымдарда сәл өзгешеліктер мен түзетулер бар.

Бұл шығармада Әуезов қазақтың қырдағы өмірін, қазақ даласының көркем көріністерін, жазғы мен қысқы пейзаждарын асқан шеберлікпен суреттейді:

«Ауылдардың аралары жақын. Бәрінің де айналасы неше түлік мал. Кешкі жайылыстары бір-бірімен қосылып жатыр. Әрбір үйдің жер ошағынан будақтап, бықсып шығып жатқан түтіндері кейде аспанға шығып, кейде өлкеге жайылып тарайды... Ауылдардың арасымен жасыл сайды жарып аққан жіңішке өзен. Кейде тура ағып, кейде иіріліп, бұраң-шимай жасайды. Жаңа жамыраған қозылар енелерімен бірге, у-шуынан басылып, ауылдардың екі жағындағы адырларға тырағайлап өріп барады.»

«Биік тауға екпіндеп ойнап шығып, шың басындағы өнеріне сүйсінгендей ойнақ салып, етекке қарай ысқырып құлап жөнелгенде, долы дауыл сай бойында жын-перінің күйіне билегендей болады. Ағындап құтырып келіп, жартасқа соғып шаңын аспанға шығарып, ақ көбігін атқытып, шабынады. Біресе жабысып келіп құшақтап, жарығына кіріп ысқырып, тербетіп, оятпақшы болады. Кейде одан өтіп, өзектегі қалтырап жаурап тұрған жас тоғайға келіп, жерге шейін басын игізіп, тәжім еткізіп, арасынан суылдап, бұраң қағып, ойнап өтеді. Кей-кейде бұның бәрін тастап, ұрысайға тығылып отырған кішкене қораның үстіне келіп, ақ түтек болып ұйтқып, ойнағын салып, жер жүзінен жоғалтпақшы болады. Суық болып үскіріп, боран болып аласұрып, әлсіз адамға қыр көрсеткендей қаһарланады.»

Шығармада Әуезов табиғаттың объективті суреттемесін ұсынады, бірақ реализм құбылысының ішінде романтизм элементтерін үйлесе қолданып жүреді, және бұны жазушының стильдік өзгешелігі деп тануға болады. Сонымен қатар, жазушы үстем тап озбырлығынан қан қақсаған қазақ қыздарының трагедиясын жанашырлықпен көрсетеді.

Дереккөздер

1. Ә.Наурызбай. Мұхтар Әуезов шығармаларындағы сентименталистік эстетика — Adebiportal.kz, 18.09.2017
2. Р.С.Каренов. Мұхтар Әуезовтің өткен ғасырдың 20-40-шы жылдардағы негізгі көркем туындылары, 2018.

Сілтемелер

• Аудиоқойылым
• 20 томдық шығармалар жинағы: 1-ші том