Қос фактор ілімі

Қос фактор ілімі - кейде мотивациялық гигиена ілімі (Motivator-Hygiene Theory) деп те аталады. Оны АҚШ психологі Ф.Герцберг 1950 жылдары ортаға қойған. 1950 жылы Ф.Герцберг Питтсбургте ғылым тәжрибе жасау негізінде мынаған көз жеткізеді: жұмыстың өзіне және жұмыс мазмұнына қатысты факторлардағы (жұмыс тәуекелі, мойындалу, міндет) оң өзгерістер қызметкерді шабыттандырады, тіпті де жігерленіп жұмыс жасауына түрткі болады. Ал, жұмыс шарт-жағдайы мен жұмыстағы қарым-қатынас факторларына (орын, жұмыс амандығы, жалақы, сыйақы) қатысты саладағы оң өзгерістер қызметкер көңіліндегі қанағатсыздықты жоюы мүмкін, бірақ жұмысты жақсы істеуге қозғаушы бола алмайды.Яғни, екі түрлі фактор болады, бірі адамда мотивация пайда қылатын, яғн құлшындыратын фактор (Motivational Factors, немесе intrinsic factors), ал енді біреуі адамда мотивация пайда қылмайтын, оны көбінесе гигиена факторы (hygiene factors). Осы қос фактор болмаса адам өз ниетінен ажырап қалады.

Тіке мотивация тудыратын фактор: жұмыс тәуекелшілдігі, нәтиже-табыс, қызмет талабының жоғарлауы;
Ал, мотивация тудырмайтын фактор: жалақының көтерілуі, адамара байланыстың жақсаруы, жақсы тұрмыс шарты, орын, қауіпсіздік.

Аталған теория бойынша, қанағаттанудың қарсы жағы қанағаттанбау емес, қанағаттана алмау, қанағаттана алмаудың қарсы жағы қанағаттану емес, қанағаттанбай қалмау. Маслоудың Қажеттілік қабаты іліміне өзгеше түрде Ф.Герцберг төмен қажеттіліктердің қанағаттануы сөзсіз түрде жоғары шабыттар тудырады деуге болмайды, қайта ары болғанда көңіл толмау жағдайын ғана бәсеңдетеді, бірақ жұмыста жоғары ерлік көрсетіп, өте жойқын мотивацияға ие болуға көп әсер ете қоймайды деп есептеген.

Бұл ілім туралы айтылған сын:
Ұйым мақсатына жету мен жеке қажетінің қанағаттануын өзара байланыстырмады.

Жұмысқа қанағаттану мен жоғары мотивацияның байланысы дұрыс анықталмады.

Қос фактор іліміне сілтеме Мұрағатталған 26 желтоқсанның 2008 жылы.

1. Denhardt, Robert B. Managing human behavior in Public and Non-profit organizations.
   California, U.S.A: SAGE Publications, Inc. : 150. ISBN 9781412956673 （English）