Қаратөс торғай

Қаратөс торғай – ашық түсті, дене пішіні үй торғай пішініне ұқсас, салмағы 23 – 38 г шамасындағы құс. Қаратөс торғай Қазақстанның оңтүстігі мен оңтүстік-шығысында мекендеп, Солтүстік Африка мен Оңтүстік Азияда қыстайды. Тек қана өздері емес, балапандарын да пісіп жетілмеген дәнмен қоректендіреді. Қазақстанға сәуірдің аяғы мен мамырдың басында ұшып келіп, қыркүйек-қазан айларында ұшып кетеді.Қаратөс торғай- үй торғайға өте ұқсас құс. Аналықтарын қашықан анықтау оңай емес. Оның есесіне көрнекті аталығы үй және қылаң торғайдан жақсы ажыратылады. Қаратөс торғайдың төбесі- қоңыр ( сұр емес), бауыр жағындағы қара түс тек қана жемсауында емес, айқын бойлай созылған аламыш түрінде екі бүйірінде де жақсы дамыған. Қылығы және даусы- үй және қылаң торғайдікі сияқты.

Мекен етуі

Солтүстік Африкада және Орталық Азияны қосып, Азияның оңтүстік өңірлерінде қоныстанды.Қазақстанда оңтүстік-шығыста Сырдариядан Алакөл қазақшұңқырна дейін кең таралған. Африкада және оңтүстік Азияда қыстайды, дегенмен кейбір дарақтары қыстың жылы кезінде ұялау орындарында да Қазақстанда кездесті. Қазақстанда көктемде кешеуілдеп, сәуірдің аяғында- мамырдың басында ұшып келеді. Негізгі азығы болып табылатын дәнді дақылдар егісіне көршілес әрқашан үлкен шоғыр түзіп, орын тебеді.

Өмір сүру дағдысы

Шоғырда бұл құстардың бірнеше мыңдаған жұбы болады және орман алқабында бірнеше шақырымдарға созылады. Мұндай шоғырда бір ағаштың басынан осы жылғы әп-сәттік құрғақ шөп бойынша жақсы танып білуге болатын 130-ға дейін шар тәрізді орасан үлкен қаратөс (және қылаң) торғайдың ұяларынан негізгі айырмашылығы – қаратөс торғайдың ұясында құстар мамығынан және қауырсындарынан төсеніштің болмауы . Салындыдағы 4-5 (7-ге дейін) сирек теңбілді көгілдір ақ жұмыртқаларды аталығы мен аналығы 11-14 күн басады. Екеуі бірлесіп, екі аптадай балапандарды қоректендіреді. Басқа торғайлардын айырмашылығы- қаратөс торғайлар балапандарына тек қана бунақденелілерді емес , сүттеніп-балауызданып піскен кезендегі дәнді – дақылдар тұқымын тасиды, сөйтіп ауыл шаруашылығына орасан зор зияг келтіреді.

Зияны

Қаратөс торғайлар зиянкестігі жөнінен өз туысының өкілдері арасында бірінші орында тұр. Сондықтан оларға қарсы ұдайы санын шектейтін іс жүзінде шаралар- шоғыр химиялық өңдеуден өткізу немесе орғайлар қоректендірілетін орындардан көшіру шаралары қолданылады. Ресми өшіру деректер бойынша тек қана 1962 жылы Жамбыл облысында -1,8 млн6 ал 1963 жылы 2 миллионнан астам торғайлар жойылған.

Дереккөздер

1. «Қазақстандағы жануарлар әлемі» кітабы,«Алматыкітап» ААҚ, 2003 жыл. ISBN 9965-628-91-2
2. мектеп энциклопедиясы "Құстар", А.Ф. Ковшарь, В.А.Ковшарь