Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Эрнст Теодор Амадей Гофман (; 24 қаңтар 1776 жыл, – 25 маусым 1822 жыл, Берлин) – неміс жазушысы, сазгер, романтизм бағытының суретшісі.
| Ernst Theodor Wilhelm Hoffmann | |
|---|---|
 | |
| Дүниеге келгені: | қаңтардың 24 , |
| Қайтыс болғаны: | 1822 ж. маусымның 25 (46 жаста) , , |
| Pen name: | E.T.A. Hoffmann |
| Мансабы: | , , , , |
| Ұлты: | |
| Жазу кезеңі: | 1809–1822 |
| Жанры: | |
| Әдебиеттік қозғалысы: | |
| Ортаққорда бұған қатысты медиа санаты бар: E. T. A. Hoffmann |
1792 жылы Кёнигсберг университетінің құқық мамандығы бойынша білім алады. 1795 жылы «Корнаро, граф Юлиус фон С.-ның мемуарлары» атты романын жазып шығарады. 1799 жылы «Маска» атты үш актілі пьесаға музыка және мәтін жазады. 1814 жылы «Алтын құмыра» атты повесть-ертегісі жарық көреді.
Оның шығармалары неміс әдебиетінде ғана емес, бүкіл әлем әдебиетінде маңызды рөл атқарады. 1820 жылы «Ханшайым Брамбилла» атты шығармасын басып шығарады. «Щелкунчик» атты шығармасы оның әдебиеттегі беделін көтереді.
Өмірбаяны
Гофман Кенисберг қаласында, шенеуніктің, нақтырақ айтқанда, пруссиялық корольдіктің адвокаты Кристоф Людвиг Гофман мен Луиза Альбертинаның отбасында 1776 жылы дүниеге келді. Бюргерлік чиновниктік ортада өсіп, тәрбие алды.
1782-1792 жылдары Гофман Кенисбергтегі реформациялық мектепте оқиды.
1786 жылы Теодор Готлиб Гиппелмен танысып, олардың достығы жазушы өмірінің соңына дейін жалғасады. Гофман сурет салумен, музыкамен және әдебиетпен ерте жасынан бастап айналыса бастады.
1790 жылдан бастап өз еркімен соборлық органист әрі композитор Христиан Подбельский мен суретші-кескіндемеші Земанның шәкірті болады. Гофман бүкіл ғұмырында өміріндегі ең басты нәрсе – музыка мен сурет деп білді.
Заң ғылымдарын үйрену үшін 16 жасында Кенисберг университетінің заң факультетіне түседі. Яғни, отбасылық дәстүрді жалғастырды деуге болады. ал бос уақытында музыка шығарумен, жазумен, сурет салумен айналысты. Оның алғашқы кезде жазған «Корнаро, граф Юлиус фон С-тың мемуарлары» және «Жасырын сыр» атты романдары бүгінгі күнге дейін сақталмаған.
Университетті бітіргеннен кейін Гофман пруссиялық мемлекеттік қызметке орналасып, кейін Глогау, Берлин, поляк қалалары Познань мен Плоцкіде әскери қызмет атқарады. Оның сүйген жары – поляк қызы Михаэлина Рорер-Тжчиньская болды. Гофман оны еркелетіп «Миша» деп атады. Олардың 1805 жылдың шілде айында дүниеге келген жалғыз қыздары Цецилия өкінішке орай екі жасында ауырып қайтыс болады.
Салған карикатураларымен Плоцкідегі басшылықтың қаһарына ұшыраған Гофман достарының көмегімен Варшаваға ауысып кетеді. Варшавада Наполеон әскерінің қатарына кірген Гофманның өмірі Ина шайқасындағы Пруссия жеңілісінен кейін көп өзгеріске ұшырайды. Пруссиялық үкіметтің билігі қысқарып, шенеуніктер шенінен босатылып жатқанда, Гофман өз өмірін өнерге арнаймын деген мақсатпен Варшавадан кетіп қалады (1807 жыл). Гофман Бамберг, Дрезден және Лейпциг қалаларының театрларында дирижер болып, музыкалық шығармалар, түрлі рецензиялар жазып, музыкадан сабақ береді. 1814 жылы Гофман Берлин қаласына көшіп, онда әскери қызметке орналасады.
Биографтардың айтуынша, Гофман Варшавада қызмет етіп жүргенде бос уақытының барлығын Мнишек сарайында өткізіп, сонда концерт залын ашқан. Ол сол сарайды өз қаржысына жөндеп, репитициялар өткізіп, оркестрдің дирижері де болған. Шенеуніктік өмір, заңгерлік кәсіп оның жанына мүлдем жақын болмағандықтан, ол бос уақытын музыка мен көркемөнер әлемінде өткізді. Гофман сұлу табиғат аясында кисті мен палитрасын алып, алаңсыз сурет салып отырған сәттерінде одан соттың анықтама қағазын талап етіп келушілер аз болмаған.
Гофман еш уақытта музыкадан да, әдебиеттен де қол үзген жоқ. Ол актер, гитарист Ф. фон Гольбейнмен, Жан Пол, Юлиус Эдуард Хитциг сынды өнер адамдарымен достық қарым-қатынаста болады.
Музыкант ретінде «Маска» атты үшактылы зингшпильдің сөзі мен музыкасын жазып (1799), аталған зингшпильді Корольдік Ұлттық театр сахнасында қояды (1800). 1801 жылы Гетенің «Әзіл, қулық және кек» атты өлеңіне зингшпиль жазып, оны Познань театрында сахналайды. Еңбек табысты болып, Жан Поль бұл партитураға рекомендация жазып, Гетеге жібереді.
Варшаваға келгенде К.Брентаноның мәтініне «Көңілді музыканттар» атты зингшпилін жазады. Ең бірінші рет партитураның мұқабасына «Амадей» деген атты қосып жазады. Мұнан кейін Захарий Вернердің «Балтикадағы крест» атты спектакліне музыка шығарады.
1805 жылдың 31 мамырында құрылған «Музыкалық қоғамның» басшысының бірі болып Гофман сайланады. Бірақ 1806 жылдың28 қарашасында француздар Варшаваны жаулап алып, пруссиялық мекемелердің бәрі жабылып, Гофман қызметінен айрылып қалады.
1808 жылдың сәуір айының ортасында Бамбергтегі театрға капельмейстер қызметіне қабылданады. Мұнан соң осы театрдың декораторы, драматургы, режиссері, композиторы, театр директорының көмекшісі бола жүріп, «Капельмейстер Крейслердің музыкалық қасіреті» атты туындысын дайындайды. Өмірінің ең бір қиын жылдарында Гофман ақша табу мақсатымен музыкалық сабақтар өткізіп отырады. Гофманның музыкалық қабілетіне жоғары баға берген атақты композитор Людвиг Ван Бетховен (1770-1827) болды.
Жазушы шығармашылығы
Эрнст Гофман музыканы өнердің ең жоғарғы түрі, ең терең түрі деп есептеді. Талантты композитор және дирижер Гофман өз шығармаларын музыкамен сабақтастырып отырды. Ол атақты композитор және дирижер Гофман өз шығармаларын музыкамен сабақтастырып отырды. Ол атақты композитор Вольфганг Амадей Моцарттың өнеріне ерекше тәнті болып, қадірлеген, талантына, шығармаларына табынушылардың бірі болды. Сол құрметінің негізінде тіпті өзіне үшінші есімді – Амадей деп қосып алды.
1812 жылы ол композитор Моцартқа арнаған музыкалық новелласы – «Дон Жуанды» жазды. 1809 жылы Гофманның «Кавалер Глюк» атты алғашқы әрі маңызды новелласы лейпцигтік «Жалпыға ортақ музыкалық газетте» жарық көрді. Осы новелладан кейінгі шығармалары «Калло мәнеріндегі фантазиялар» атты төрт томдық таңдамалы жинағына енгізілді. Гофман өзінің «Ундина» атты операсымен музыка саласында үлкен табысқа қол жеткізгеніне қарамастан тек әдебиетпен айналыса бастайды.
«Калло мәнеріндегі фантазиялар» атты жинағынан жазушыны толғандырған тақырыптарды түсінуге болады. Гофман шығармаларының ортақ тақырыбы – суретші өмірі және көркемөнер болып табылады. «Калло мәнеріндегі фантазиялар» жинағында Гофман жасаған ең айрықша көркем бейне – композитор әрі музыкант Иоганн Крейслердің бейнесі. Осы жинаққа автордың атақты туындысы – «Алтын құмыра» енген.
Автордың «Иоганн Крейслердің музыкалық қасіреті» атты туындысының «Крейслериана» үзіндісінде елшінің кеңесшісі Родерлейннің үйінде өткен кеш туралы айтылады. Бұл кеште қожайындары карта ойнап, ішімдік ішіп, көңіл көтеріп жатқанда Крейслер Родерлейннің екі қабілетсіз қызын музыка өнеріне үйретуге мәжбүр болады. Бұл қоғамдағы музыканың негізгі қызметі – адамдардың көңілін көтеру, көңіл аударуды талап ететін жұмыстардан алаңдату. Соңында бұл филистерлік әлем Крейсерлерді есінен адастырады. Гофманның «Мурр мысықтың тұрмыстық орныққан пікірлері» (1819-1821) романы аяқталмаған роман. Туындының үшінші томын жазуға Гофманның денсаулығы жарамайды. Гофман – Фридрих Шлегель, Тик және басқа да романтиктердің ізін жалғастырушы. Гофманда иендік романтиктерге қарағанда әлеуметтік мәселелерді терең түсіну бар. Оның қоғамдағы суретшінің өмірін шынайы суреттеуі шындыққа жанасымды, себебі ол өмірден алынған. Оның шығармаларында үлкен өнерге қатысы бар, өнерді барынша сүйетін адамдар нағыз адамдар болып суреттеледі.
Гофман әңгіме айтушының шеберлігін керемет иемденген. Ол «Түнгі әңгімелер» атты жинағына өзінің бірнеше новеллаларын енгізіп, бұл кітап 1817 жылы басылып шығады. Ал қалған әңгімелері жазушы қайтыс болғаннан кейін 1825 жылы «Соңғы әңгімелер» деген атпен жарық көрген. Гофманның таңдаулы новелларының қатарына «Бұрыштағы терезе», «Сиқырлаушы», «Қорқынышты қонақ», «Майорат», «Автомат», «Біреудің баласы», «Шерткіш пен тышқан патшасы», «Патша қалыңдығы», «Құм адамы», «Скюдери бикеш» атты туындылары жатады.
Гофманның көпшілікке танымал «Кішкентай Цахес» атты повесть-ертегісі – гротескті – сатиралық шығармаларының бірі. Ертегіде сиқыршы әйел Розабервельден үш тал алтын шаш алған кішкентай Цахестің айналасындағыларға әдемі болып көрінуі жайлы айтылады. Бұл кереметтердің барлығы Пафнутий атты бай адамның патшалығында орын алады. Бұл патшалықта сиқырға мүлдем тыйым салынғанымен, алайда шайтанның күштері бұл жерде үстемдік етеді. Тек ғашық ақын Бальтазар бұл қара күштерге бағынбайды. ХІХ ғасырда кеңес халқы көптеген неміс жазушыларының ішінен Гофман шығармаларын сүйіп оқыды. Оқырмандардың Гофман шығармашылығымен танысу кезеңі – 1822-1823 жылдар арасы болды. Дәл осы уақытта Гофман еңбектері орыс тіліне аударыла бастады («Скюдери бикеш», «Ойынпаздың бақыты»). В.Г.Белинский Гофманды әлем әдебиетінде ерекше орынға ие болған, жарқыраған жұлдыздардың бірі деп атап көрсетті. 1844 жылы Белинский Гофман туралы: «Гофманның қаншалықты дарынды адам екенін оның өнерге деген сүйіспеншілігінен көруге болады, оның шығармаларындағы жарқын әзіл, терең ой, әсем үлгілер соның айғағы» деп жазды.
Дереккөздер
- История зарубежной литературы ХІХ в. М.Е.Елизарова и др. Москва, Просвещение, 1972. И 90.
- Зарубежная литература. С.В.Тураев и др. Москва, Просвещение, 1975. З-35.
- Тоқшылықова Г.Б. Шетел әдебиетінің тарихы. Алматы, 2010. ISBN 986-702-431-859-2
- Гофман Э.Т.А. Мысли о высоком значении музыки // Литературные манифесты западноевропейского романтизма. Москва, 1980.
- Зарубежная литература. С.В.Тураев и др. Москва, Просвещение, 1975. З-35.
- Э.Т.А.Гофман. А.С.Дмитриев // Кітапта: История зарубежной литературы ХІХ века. Под ред. Н.А.Соловьевой. Москва, Высшая школа, 2000, ISBN 5-7695-0379-X
- История зарубежной литературы ХІХ в. М.Е.Елизарова и др. Москва, Просвещение, 1972. И 90.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Ernst Teodor Amadej Gofman 24 kantar 1776 zhyl 25 mausym 1822 zhyl Berlin nemis zhazushysy sazger romantizm bagytynyn suretshisi Ernst Theodor Wilhelm HoffmannDүniege kelgeni kantardyn 24 1776 01 24 248 zhas Қajtys bolgany 1822 zh mausymnyn 25 46 zhasta Pen name E T A HoffmannMansaby Ұlty Zhazu kezeni 1809 1822Zhanry Әdebiettik kozgalysy Ortakkorda bugan katysty media sanaty bar E T A Hoffmann 1792 zhyly Kyonigsberg universitetinin kukyk mamandygy bojynsha bilim alady 1795 zhyly Kornaro graf Yulius fon S nyn memuarlary atty romanyn zhazyp shygarady 1799 zhyly Maska atty үsh aktili pesaga muzyka zhәne mәtin zhazady 1814 zhyly Altyn kumyra atty povest ertegisi zharyk koredi Onyn shygarmalary nemis әdebietinde gana emes bүkil әlem әdebietinde manyzdy rol atkarady 1820 zhyly Hanshajym Brambilla atty shygarmasyn basyp shygarady Shelkunchik atty shygarmasy onyn әdebiettegi bedelin koteredi ӨmirbayanyGofman Kenisberg kalasynda sheneuniktin naktyrak ajtkanda prussiyalyk koroldiktin advokaty Kristof Lyudvig Gofman men Luiza Albertinanyn otbasynda 1776 zhyly dүniege keldi Byurgerlik chinovniktik ortada osip tәrbie aldy 1782 1792 zhyldary Gofman Kenisbergtegi reformaciyalyk mektepte okidy 1786 zhyly Teodor Gotlib Gippelmen tanysyp olardyn dostygy zhazushy omirinin sonyna dejin zhalgasady Gofman suret salumen muzykamen zhәne әdebietpen erte zhasynan bastap ajnalysa bastady 1790 zhyldan bastap oz erkimen soborlyk organist әri kompozitor Hristian Podbelskij men suretshi keskindemeshi Zemannyn shәkirti bolady Gofman bүkil gumyrynda omirindegi en basty nәrse muzyka men suret dep bildi Zan gylymdaryn үjrenu үshin 16 zhasynda Kenisberg universitetinin zan fakultetine tүsedi Yagni otbasylyk dәstүrdi zhalgastyrdy deuge bolady al bos uakytynda muzyka shygarumen zhazumen suret salumen ajnalysty Onyn algashky kezde zhazgan Kornaro graf Yulius fon S tyn memuarlary zhәne Zhasyryn syr atty romandary bүgingi kүnge dejin saktalmagan Universitetti bitirgennen kejin Gofman prussiyalyk memlekettik kyzmetke ornalasyp kejin Glogau Berlin polyak kalalary Poznan men Plockide әskeri kyzmet atkarady Onyn sүjgen zhary polyak kyzy Mihaelina Rorer Tzhchinskaya boldy Gofman ony erkeletip Misha dep atady Olardyn 1805 zhyldyn shilde ajynda dүniege kelgen zhalgyz kyzdary Ceciliya okinishke oraj eki zhasynda auyryp kajtys bolady Salgan karikaturalarymen Plockidegi basshylyktyn kaһaryna ushyragan Gofman dostarynyn komegimen Varshavaga auysyp ketedi Varshavada Napoleon әskerinin kataryna kirgen Gofmannyn omiri Ina shajkasyndagy Prussiya zhenilisinen kejin kop ozgeriske ushyrajdy Prussiyalyk үkimettin biligi kyskaryp sheneunikter sheninen bosatylyp zhatkanda Gofman oz omirin onerge arnajmyn degen maksatpen Varshavadan ketip kalady 1807 zhyl Gofman Bamberg Drezden zhәne Lejpcig kalalarynyn teatrlarynda dirizher bolyp muzykalyk shygarmalar tүrli recenziyalar zhazyp muzykadan sabak beredi 1814 zhyly Gofman Berlin kalasyna koship onda әskeri kyzmetke ornalasady Biograftardyn ajtuynsha Gofman Varshavada kyzmet etip zhүrgende bos uakytynyn barlygyn Mnishek sarajynda otkizip sonda koncert zalyn ashkan Ol sol sarajdy oz karzhysyna zhondep repiticiyalar otkizip orkestrdin dirizheri de bolgan Sheneuniktik omir zangerlik kәsip onyn zhanyna mүldem zhakyn bolmagandyktan ol bos uakytyn muzyka men korkemoner әleminde otkizdi Gofman sulu tabigat ayasynda kisti men palitrasyn alyp alansyz suret salyp otyrgan sәtterinde odan sottyn anyktama kagazyn talap etip kelushiler az bolmagan Gofman esh uakytta muzykadan da әdebietten de kol үzgen zhok Ol akter gitarist F fon Golbejnmen Zhan Pol Yulius Eduard Hitcig syndy oner adamdarymen dostyk karym katynasta bolady Muzykant retinde Maska atty үshaktyly zingshpildin sozi men muzykasyn zhazyp 1799 atalgan zingshpildi Koroldik Ұlttyk teatr sahnasynda koyady 1800 1801 zhyly Getenin Әzil kulyk zhәne kek atty olenine zingshpil zhazyp ony Poznan teatrynda sahnalajdy Enbek tabysty bolyp Zhan Pol bul partituraga rekomendaciya zhazyp Getege zhiberedi Varshavaga kelgende K Brentanonyn mәtinine Konildi muzykanttar atty zingshpilin zhazady En birinshi ret partituranyn mukabasyna Amadej degen atty kosyp zhazady Munan kejin Zaharij Vernerdin Baltikadagy krest atty spektakline muzyka shygarady 1805 zhyldyn 31 mamyrynda kurylgan Muzykalyk kogamnyn basshysynyn biri bolyp Gofman sajlanady Birak 1806 zhyldyn28 karashasynda francuzdar Varshavany zhaulap alyp prussiyalyk mekemelerdin bәri zhabylyp Gofman kyzmetinen ajrylyp kalady 1808 zhyldyn sәuir ajynyn ortasynda Bambergtegi teatrga kapelmejster kyzmetine kabyldanady Munan son osy teatrdyn dekoratory dramaturgy rezhisseri kompozitory teatr direktorynyn komekshisi bola zhүrip Kapelmejster Krejslerdin muzykalyk kasireti atty tuyndysyn dajyndajdy Өmirinin en bir kiyn zhyldarynda Gofman aksha tabu maksatymen muzykalyk sabaktar otkizip otyrady Gofmannyn muzykalyk kabiletine zhogary baga bergen atakty kompozitor Lyudvig Van Bethoven 1770 1827 boldy Zhazushy shygarmashylygyErnst Gofman muzykany onerdin en zhogargy tүri en teren tүri dep eseptedi Talantty kompozitor zhәne dirizher Gofman oz shygarmalaryn muzykamen sabaktastyryp otyrdy Ol atakty kompozitor zhәne dirizher Gofman oz shygarmalaryn muzykamen sabaktastyryp otyrdy Ol atakty kompozitor Volfgang Amadej Mocarttyn onerine erekshe tәnti bolyp kadirlegen talantyna shygarmalaryna tabynushylardyn biri boldy Sol kurmetinin negizinde tipti ozine үshinshi esimdi Amadej dep kosyp aldy 1812 zhyly ol kompozitor Mocartka arnagan muzykalyk novellasy Don Zhuandy zhazdy 1809 zhyly Gofmannyn Kavaler Glyuk atty algashky әri manyzdy novellasy lejpcigtik Zhalpyga ortak muzykalyk gazette zharyk kordi Osy novelladan kejingi shygarmalary Kallo mәnerindegi fantaziyalar atty tort tomdyk tandamaly zhinagyna engizildi Gofman ozinin Undina atty operasymen muzyka salasynda үlken tabyska kol zhetkizgenine karamastan tek әdebietpen ajnalysa bastajdy Kallo mәnerindegi fantaziyalar atty zhinagynan zhazushyny tolgandyrgan takyryptardy tүsinuge bolady Gofman shygarmalarynyn ortak takyryby suretshi omiri zhәne korkemoner bolyp tabylady Kallo mәnerindegi fantaziyalar zhinagynda Gofman zhasagan en ajryksha korkem bejne kompozitor әri muzykant Iogann Krejslerdin bejnesi Osy zhinakka avtordyn atakty tuyndysy Altyn kumyra engen Avtordyn Iogann Krejslerdin muzykalyk kasireti atty tuyndysynyn Krejsleriana үzindisinde elshinin kenesshisi Roderlejnnin үjinde otken kesh turaly ajtylady Bul keshte kozhajyndary karta ojnap ishimdik iship konil koterip zhatkanda Krejsler Roderlejnnin eki kabiletsiz kyzyn muzyka onerine үjretuge mәzhbүr bolady Bul kogamdagy muzykanyn negizgi kyzmeti adamdardyn konilin koteru konil audarudy talap etetin zhumystardan alandatu Sonynda bul filisterlik әlem Krejserlerdi esinen adastyrady Gofmannyn Murr mysyktyn turmystyk ornykkan pikirleri 1819 1821 romany ayaktalmagan roman Tuyndynyn үshinshi tomyn zhazuga Gofmannyn densaulygy zharamajdy Gofman Fridrih Shlegel Tik zhәne baska da romantikterdin izin zhalgastyrushy Gofmanda iendik romantikterge karaganda әleumettik mәselelerdi teren tүsinu bar Onyn kogamdagy suretshinin omirin shynajy suretteui shyndykka zhanasymdy sebebi ol omirden alyngan Onyn shygarmalarynda үlken onerge katysy bar onerdi barynsha sүjetin adamdar nagyz adamdar bolyp suretteledi Gofman әngime ajtushynyn sheberligin keremet iemdengen Ol Tүngi әngimeler atty zhinagyna ozinin birneshe novellalaryn engizip bul kitap 1817 zhyly basylyp shygady Al kalgan әngimeleri zhazushy kajtys bolgannan kejin 1825 zhyly Songy әngimeler degen atpen zharyk korgen Gofmannyn tandauly novellarynyn kataryna Buryshtagy tereze Sikyrlaushy Қorkynyshty konak Majorat Avtomat Bireudin balasy Shertkish pen tyshkan patshasy Patsha kalyndygy Қum adamy Skyuderi bikesh atty tuyndylary zhatady Gofmannyn kopshilikke tanymal Kishkentaj Cahes atty povest ertegisi groteskti satiralyk shygarmalarynyn biri Ertegide sikyrshy әjel Rozabervelden үsh tal altyn shash algan kishkentaj Cahestin ajnalasyndagylarga әdemi bolyp korinui zhajly ajtylady Bul keremetterdin barlygy Pafnutij atty baj adamnyn patshalygynda oryn alady Bul patshalykta sikyrga mүldem tyjym salynganymen alajda shajtannyn kүshteri bul zherde үstemdik etedi Tek gashyk akyn Baltazar bul kara kүshterge bagynbajdy HIH gasyrda kenes halky koptegen nemis zhazushylarynyn ishinen Gofman shygarmalaryn sүjip okydy Okyrmandardyn Gofman shygarmashylygymen tanysu kezeni 1822 1823 zhyldar arasy boldy Dәl osy uakytta Gofman enbekteri orys tiline audaryla bastady Skyuderi bikesh Ojynpazdyn bakyty V G Belinskij Gofmandy әlem әdebietinde erekshe orynga ie bolgan zharkyragan zhuldyzdardyn biri dep atap korsetti 1844 zhyly Belinskij Gofman turaly Gofmannyn kanshalykty daryndy adam ekenin onyn onerge degen sүjispenshiliginen koruge bolady onyn shygarmalaryndagy zharkyn әzil teren oj әsem үlgiler sonyn ajgagy dep zhazdy DerekkozderIstoriya zarubezhnoj literatury HIH v M E Elizarova i dr Moskva Prosveshenie 1972 I 90 Zarubezhnaya literatura S V Turaev i dr Moskva Prosveshenie 1975 Z 35 Tokshylykova G B Shetel әdebietinin tarihy Almaty 2010 ISBN 986 702 431 859 2 Gofman E T A Mysli o vysokom znachenii muzyki Literaturnye manifesty zapadnoevropejskogo romantizma Moskva 1980 Zarubezhnaya literatura S V Turaev i dr Moskva Prosveshenie 1975 Z 35 E T A Gofman A S Dmitriev Kitapta Istoriya zarubezhnoj literatury HIH veka Pod red N A Solovevoj Moskva Vysshaya shkola 2000 ISBN 5 7695 0379 X Istoriya zarubezhnoj literatury HIH v M E Elizarova i dr Moskva Prosveshenie 1972 I 90