Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Шипагерлік баян — қазақ халқының медицинасының әдіс-тәсілдері жинақталған еңбек.
| Шипагерлік баян | |
| Жанр | |
|---|---|
| Авторы | |
| Түпнұсқа тілі | |
| Жазылған жыл | 1470 |
| Жариялануы | 1472 |
 Шығарма мәтіні | |
Еңбек жайлы
Авторы - Өтейбойдақ Тілеуқабылұлы. Еңбекті жазуға оған Жәнібек хан бұйрық берген. Өзінің төл тәжірибелеріне сүйеніп, осыдан 5 ғасырдан бұрын жазған медициналық үлкен ғылыми еңбегі – «Шипагерлік баян» күні бүгінге дейін құндылығын жоғалтқан жоқ. Ғалым бұл кітапты Жәнібек ханның тапсыруымен 1470 ж. (жасы 70-тен асқан шағында) бастаған. Кітабында өзінің аты-жөнін ғана атап, өмірбаянын жазбаған. «Шипагерлік баянда» –жүрек, ми, сөл(адам организмінен бөлінетін), т.б. мүшелердің адам организмінде алатын рөлі, күйік, үсікті емдеу, тамыр ұстау сияқты өзекті мәселер айтылған. Кітапта шешек ауруына қарсы вакцина егуді ағылшын ғалымы Э.Женнерден(1796) 320 жыл бұрын жазғандығын атап айту қажет. «Шипагерлік баянда» өсімдіктерден алынған 854 түрлі, жануарлардан алынған 455 түрлі шипалық қасиеті бар емдік дәрілердің тізімі, адам мүшелерінің 430-ға тарта атаулары, мыңнан аса дәрі және 4577 рецепт берілген. Бұл қолжазбаны Райымбет, Шыбыл, Қоңырбөрік, Тама, Бұршақ бибір-біріне өсиетпен тапсырып, хижраның 1170-жылына келгенде (Григорий күнтізбесі бойынша 1827–1828 ж.) бесінші рет, 1952 ж.Түменбай Ыстанбайұлы (Іле аймағы, Текес ауданы Шиліөзек а.) алтыншы рет, 1991 ж. Нұртай Түменбайұлы 1952 жылғы нұсқаның 1968 ж. өртелгеннен кейін қалған бөлігін жетінші рет көшірген. Бұдан кейін 1994 ж. араб әрпімен Үрімшіде (Қытай), 1996 ж. Алматыда («Жалын» баспасында) қазақ тілінде басылып шықты. "Шипагерлік баян" бүгінгі күнге Өтейбойдақтың ағайын-ұрпақтары арқылы жеткен. Кітап уақыттың алуан түрлі зобалаңынан өтіп, мейлінше көлемді мұраның төрттен бір бөлігі ғана бүгінгі ұрпақтың қолына тиген. Қалған бөлігі Қытайдағы атышулы "мәдени төңкеріс" кезінде "хуң-уейбиндер" тарапынан өртелген. Өтейбойдақтың "Шипагерлік баян" кітабы қазақтың дәстүрлі медициналық тәжірибесі туралы мейлінше мол мағлұмат береді. Бұл ретте, автордың мыңнан астам дәрі түрлерін тоғыстыру арқылы 4 мыңнан астам шипалық шаралардың қолданымын (рецепт беру) ұсынуы, оның білікті шипагер, ғүлама ғалым болғанын пайымдатады. Сондай-ақ, "Шипагерлік баян" кітабында өсімдіктен алынатын 728 түрлі, жан-жануарлардан алынатын 318 түрлі, металл-металлоидтардан түзілетін 318 түрлі шипалық қасиеті бар дәрілердің аталуы, 500-ге тарта анатомиялық атаулардың келтірілуі, бүл еңбектің тарихи-этнографиялық мән-маңызының ерекше екенін білдіреді. Теңдесі жоқ "Шипагерлік баян" — ол заманда да қазақ тілінің қаншалық тұнық, бай болғанының айқын дәлелі. "Шипагерлік баян" кітабы арқылы Өтейбойдақ Тілеуқабылүлының тек қана ғүлама шипагер емес, сонымен бірге халықтың өмір салтына, дүниетанымына, рухани мәдениетіне мейлінше қанық болғаны, өз заманының терең ойлы, ұлтжанды түлғасы болғаны айқын аңғарылады.
Дереккөздер
- Шипагерлік баян еңбегі
- Қазақ медицинасы тарихы
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Shipagerlik bayan kazak halkynyn medicinasynyn әdis tәsilderi zhinaktalgan enbek Shipagerlik bayanZhanrmedicinaAvtoryӨtejbojdak TileukabylulyTүpnuska tilikazak tiliZhazylgan zhyl1470Zhariyalanuy1472Shygarma mәtiniEnbek zhajlyAvtory Өtejbojdak Tileukabyluly Enbekti zhazuga ogan Zhәnibek han bujryk bergen Өzinin tol tәzhiribelerine sүjenip osydan 5 gasyrdan buryn zhazgan medicinalyk үlken gylymi enbegi Shipagerlik bayan kүni bүginge dejin kundylygyn zhogaltkan zhok Ғalym bul kitapty Zhәnibek hannyn tapsyruymen 1470 zh zhasy 70 ten askan shagynda bastagan Kitabynda ozinin aty zhonin gana atap omirbayanyn zhazbagan Shipagerlik bayanda zhүrek mi sol adam organizminen bolinetin t b mүshelerdin adam organizminde alatyn roli kүjik үsikti emdeu tamyr ustau siyakty ozekti mәseler ajtylgan Kitapta sheshek auruyna karsy vakcina egudi agylshyn galymy E Zhennerden 1796 320 zhyl buryn zhazgandygyn atap ajtu kazhet Shipagerlik bayanda osimdikterden alyngan 854 tүrli zhanuarlardan alyngan 455 tүrli shipalyk kasieti bar emdik dәrilerdin tizimi adam mүshelerinin 430 ga tarta ataulary mynnan asa dәri zhәne 4577 recept berilgen Bul kolzhazbany Rajymbet Shybyl Қonyrborik Tama Burshak bibir birine osietpen tapsyryp hizhranyn 1170 zhylyna kelgende Grigorij kүntizbesi bojynsha 1827 1828 zh besinshi ret 1952 zh Tүmenbaj Ystanbajuly Ile ajmagy Tekes audany Shiliozek a altynshy ret 1991 zh Nurtaj Tүmenbajuly 1952 zhylgy nuskanyn 1968 zh ortelgennen kejin kalgan boligin zhetinshi ret koshirgen Budan kejin 1994 zh arab әrpimen Үrimshide Қytaj 1996 zh Almatyda Zhalyn baspasynda kazak tilinde basylyp shykty Shipagerlik bayan bүgingi kүnge Өtejbojdaktyn agajyn urpaktary arkyly zhetken Kitap uakyttyn aluan tүrli zobalanynan otip mejlinshe kolemdi muranyn tortten bir boligi gana bүgingi urpaktyn kolyna tigen Қalgan boligi Қytajdagy atyshuly mәdeni tonkeris kezinde hun uejbinder tarapynan ortelgen Өtejbojdaktyn Shipagerlik bayan kitaby kazaktyn dәstүrli medicinalyk tәzhiribesi turaly mejlinshe mol maglumat beredi Bul rette avtordyn mynnan astam dәri tүrlerin togystyru arkyly 4 mynnan astam shipalyk sharalardyn koldanymyn recept beru usynuy onyn bilikti shipager gүlama galym bolganyn pajymdatady Sondaj ak Shipagerlik bayan kitabynda osimdikten alynatyn 728 tүrli zhan zhanuarlardan alynatyn 318 tүrli metall metalloidtardan tүziletin 318 tүrli shipalyk kasieti bar dәrilerdin ataluy 500 ge tarta anatomiyalyk ataulardyn keltirilui bүl enbektin tarihi etnografiyalyk mәn manyzynyn erekshe ekenin bildiredi Tendesi zhok Shipagerlik bayan ol zamanda da kazak tilinin kanshalyk tunyk baj bolganynyn ajkyn dәleli Shipagerlik bayan kitaby arkyly Өtejbojdak Tileukabylүlynyn tek kana gүlama shipager emes sonymen birge halyktyn omir saltyna dүnietanymyna ruhani mәdenietine mejlinshe kanyk bolgany oz zamanynyn teren ojly ultzhandy tүlgasy bolgany ajkyn angarylady DerekkozderShipagerlik bayan enbegi Қazak medicinasy tarihy Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet