Полонез пол polonez фр polonaise яғни полякша дегеннен ерте замандағы поляк халқының мейрамдарда салтанатты түрде билене

Полонез (пол. polonez, фр. polonaise, яғни полякша дегеннен) — ерте замандағы поляк халқының мейрамдарда салтанатты түрде биленетін ұлттық биі. XVI ғасырдан бастап Франция және Еуропаның басқа елдеріне тарап, музыкалық пьеса есебінде белгілі болды.

Ф. Шопен: Polonaise As-Dur op.53

В.А. Моцарт, Л. Бетховен, К.М. Вебер, Фр. Шуберттің музыкалық шығармаларында кездеседі. Ал XIX ғасырда полонез аспатық музыкада жеке музыкалық шығарма есебінде дамып, концерттерде орындала бастады. Полонез формасын дамыта түскен поляк халқының ұлы композиторы Ф. Шопен болды. Оның фортепианоға жазған 17 полонезі бар. Полонезді М.К. Огниньский, Г. Внявский, т.б. жазған. Ал М.И. Глинка, П.И. Чайковскийлар полонезді операға пайдаланды.

Бидің тарихы, пайда болуы

XV ғасырда Польшада «ходзоный» (пол. Chodzony) деген атпен шыққан. Бастапқыда полонез тек қана үйлену той биі болған. Бірақ уақыт өте келе, сәл өзгергеннен кейін, кез келген ұлттық мерекенің міндетті атрибутына айналды. Кез келген халықтық мерекелерде, билердің кереметін ашатын би - Полонез болды. Кейін ағынды және жай полонез басқа халықтық билермен бірікті. Олардың арасына: Мазурка немесе оберек болды. Бұрындары көңілді жастар музыканттардан бұрын баяу полонездің бірнеше қимылын жасап, жылдамдықты арттырып, жылдам билерге көшкен. Мұндай жағдайларда оркестр бишілердің екпіндеріне ерді. Содан кейін, мазурка немесе оберектегі жылдам қозғалыстарынан шаршаған жастар, кенеттен баяу полонезге қайтадан көшкен.

Польшаның барлық аймақтарында халық полонезі әндермен биледі. Ең әдемі өлеңді айтқан адам биді басқаруға құқылы болды. Ол, өз кезегінде, бірнеше партиядан кейін жаңа жеңімпазды таңдай алған.

Полонез поляктардың ең сүйікті халық билерінің бірі болды. Шаруалар оның қарапайым хореографиясына қосымша әртүрлі детальдарды қосқан. Мысалы, 16-17 ғасырларда қыздар гүл шоқтарын жасап, билеген. Қыздар бірінен соң бірі жүріп, артынан ерген жігіттерге жасырын қараған. Кейін қыздар гүл шоқтарын шешіп, ұнаған жігіттерге берген, содан кейін ғана олар би жұп бола алаған. Жастардан кейін олардың орнына ерлі - зайыптылар келген.

Атауы және терминдер мағынасы

Халықтық полонез әртүрлі атаулармен танымал болды, негізінен оның салтанатты, мерекелік сипатын, баяу және тегіс қозғалыстарын көрсетеді. Бұл атауларды келесі топтарға бөлуге болады:

Бидің ерекшеліктерін көрсететін атауы:

Ходзоный (пол. chodzony) - сөзбе-сөз "жүретін"
Пеший (пол. pieszy); - сөзбе-сөз "жүруші"
Генсий (пол. gęsi) - сөзбе-сөз "гусиный" (яғни, бір-бірінің артынан билейтін).

Бидің салтанаттылығын көрсететін атауы:

Велький (пол. wielki) *орысша «великий» сөзіне ұқсайды*- сөзбе-сөз "үлкен","ұлы"
Стародавный (пол. starodawny) - сөзбе-сөз "ескі","дәстүрлі";
Старосветский пол. (staroświecki) - сөзбе-сөз "ескі","дәстүрлі";
Окронглый (пол. okrągły) - сөзбе-сөз "дөңгелек","тегіс";

Атау бидің қарқындылығын көрсетеді:

Волный (пол. wolny) - сөзбе-сөз "еркін, баяу";
Повольный (пол. powolny) - сөзбе-сөз"баяу";
Поволей (пол. powolej) - "баяу [қадаммен]".

Кейде полонез құлмақпен, шаммен және басқа заттармен биледі. Оларға байланысты осы бидің келесі атаулары жатады:

Құлмақ *хмелёвый* (пол. chmielowy) - яғни құлмақпен билеу;
Ходзон зе свецон (пол. chodzony ze świecą) - сөзбе-сөз "шаммен жаяу би".

Тіпті қазіргі күндері Польшада үйлену тойында Полонез биін сыра кружкаларымен немесе шамдармен (свеча)», тіпті шырақтармен билейді. Көбінесе полонезді "поляк биі" деп те атайды (пол. taniec polski)

Дереккөздер

Қазақша музыкалық-терминологиялық сөздік,Алматы 1981 жыл-99-100 бет.

[1] Қазақша музыкалық-терминологиялық сөздік,Алматы 1981 жыл-99-100 бет.