Отырар руханияты музей-кітапханасы

Отырар руханияты музей-кітапханасындағы Президент кітапханасы

Отырар кітапханасы

Отырар руханияты музей-кітапханасы - мәдени мекеме. Отырар мемлекеттік археологиялық қорық-музейінің әдебиет және өнер бөлімі негізінде, Халық Депутаттары Қызылқұм ауданы Кеңесі аткомының №388 қарары бойынша (1991 жылы 6 қараша), музейдің 1992 жылы 15 маусымдағы №48 бүйрығымен қоғамдық негізде, 2000 жылы Мәдениет комитетінің келісімімен Отырар мемлекеттік археологиялық қорық-музейінің филиалы ретінде ашылды.

• Музейдің 1 ғылыми-зерттеу бөлімі, кайта жаңғырту шеберханасы, 6 экспозиция, 1 тұракты , 4 қор сақтау, кеңсе бөлмелері бар. Оның қорындағы , Әбу Насыр әл-Фараби және оның арғы-бергі ізбасарларының рухани мұрасы, мемориалдық және коллекциялық кітапханалар, атадан аманатқа қалған заттық мұралар сақталған. Музей-кітапхананың басты мақсаты мен міндеті — Еуразия кеңістігіндегі әлемдік өркениет жүйесіне белсенді араласып, білім, ғылым, мәдениет саласындағы мемлекеттік бағдарламаларды үйлестіре жүзеге асыру, Қазақстан Республикасы саяси тарихы мен рухани және заттық мәдениетіне катысты дуние жүздік барлық көне қолжазбалар мен қолжазба кітаптарды, сирек кітаптар мен басылымдарды, заттай жәдігерлерді жинап, адамзаттың ежелгі өркениет дәстүрлерін жалғастырып, түркі өркениетінің гүлдену дәуірінің негізін қалаған Отырардағы рухани мәдениеттің үзіліп қалған дәстүрлерін қайта жаңғырту музей коллекциясы бойынша (7,5 мың жәдігер) "Қызыл жырау"(1997), "Отырарж әдігерлері" (Алматы, 2004), "Тәушен" (2005) атты кітаптар, альбом-кітап жарық көрсе, осы мұражай құжаттары "Шежірелі Отырар", "Отырар" энциклопедиясы басылымдарына пайдаланылды.

Отырар кітапханасының тарихы мен жалпы тұрғыдағы сипаттамасы

Ежелгі Отырар қаласы Сырдарияның Арыс өзеніне құяр жерінде Ұлы жібек жолының бойында орналасқан. Айналасы – ат шаптырым терең ор, биік қорған. Төбе басында хан сарайы, жан-жағында қару-жарақ, теңге соғатын ұстаханалар, шәкірттер дәріс алатын бірнеше медреселер болған. Батыс жағындағы қақпа арқылы орыс көпестері, Шығыстан – монғол, қытай кезбелері кіретін. Түстіктен – Шаш, Бұхара қалаларынан шыққан араб саудагерлерін, терістіктен –башқұрт, саха ханзадалары жіберген керуен тізбелерін көруге болар еді. Сол керуендер арқылы қалаға әр түрлі әшекей бұйымдар, маталар, тең-тең кітаптар келеді екен.

Cаудагерлердің кітабы қайда әкеледі?

Саудагерлер тұс-тұстан алып келіп жатқан кітаптар Отырар қаласының үлкен кітапханасына жиналған. Осы кітапхана түкпір-түкпірден жиналған сирек кездесетін кітаптарымен аты шыққан. Отырарда жұлдыз санаған сәуегейлер, ойшылдар, ғалымдар, дүниенің сырын болжаған көріпкелдер өмір сүрген. Олар дүние жүзіне аты мәлім Отырар кітапханасынан сол кездегі бар кітаптарды алып оқып, ғайайып дастан, бәйіттер жазған. Қолжазба бетіндегі ой теңізіне малтыған, әлемге аты шыққан ғалымдардың басым көпшілігі осы Отырар кітапханасында болған. Білімге ұмтылған қаншама зерек шәкірт осынау кітапхана шырағданы астынан ғұлама атанды. Кейінгіге тірі сөз қалдырды. Соның бірі Қожа Ахмет Иасауи ақынның « Сөйлеп кетсем тілімдесің, тебіренгенде ділімдесің» деген хикметі, « Махаббатпенжаратқан адамзатты, сен де сүй бауырым деп жаннан тәтті», « Адамдар бірін-бірі мейірлене сүйсе, ізгіліктен жүрегіне шам жаға білсе – сонда ғана бақытты. Жарық дүниеге бекер келмегені», - деп түсіндіреді. Отырар медресесін бітірген шәкірттерден қалған қағазға, тасқа сақтиянға, қамысқа жазылған қолжазбалар Қазақстанның әр жерлерінен табылып жатыр. Көне заман кітаптары тек қана қолмен, қауырсын қаламмен жазылған. Тіпті есте жоқ ескі заманда бабаларымыз өздерінің тарихын, келер ұрпаққа арнаған сөзін қышқа, тасқа ойып қалдырған. Сүйекке, ыдысқа, теріге сіңіріп келтірген сөз, сөйлемдер қаншама. Қағаз жасалмай тұрғанда кітапты неге жазды деген сауал тууы мүмкін. Бабаларымыз ерте кезде Тараз қаласының маңына кілең ақ ешкі өсіріпті. Оларды терісі үшін өсіреді екен. Күзде сойып, терісін сыпырып, иге салады. Майы кетіп, тұз сіңіп, сірескен жарғақты көлеңкеге кептіреді. Қағаздай жұқа етіп иін қандырады. Содан соң қаттап, орап, түйеге тиеп, шартарапқа жөнелтіп жатады. Тараз ешкісінің терісіне түскен әріп өшпейді. Жүздеген жылдарға еркін жетеді. Отырар кітапханасының сөресінде ақ теріге жазылған, алтын жалатқан қаншама кітап көз жауын алатын болған. Мұның үстіне күйген қышқа түсірген, ыдысқа ойған, тасқа, ағашқа қашап келтірген бабалар қолтаңбасы мол-ақ. Аңыз бойынша, әлемге аты шыққан кітапхананы Шыңғыс хан түмені өртеп, біраз кітапты қала қорғаушылары құмыраға салып жер астына тығып сақтап қалған деседі. Қазіргі уақытта сол кітаптарды іздеу жұмыстары жүріп жатыр.

Дереккөздер

1. Отырар. Энциклопедия. – Алматы. «Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2