Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Омыртқа бағанасы (лат. Columna vertebralіs) — адам мен омыртқалы жануарлардың тұлға тірек қаңқасы.
Құрылымы және қызметі
Омыртқа бағанасы денеге тірек болып, тұлға мен бас сүйектің қимыл-қозғалысына қатысып, жұлынды қорғайды. Омыртқа бағанасының пішіні адамның тік жүруіне байланысты қалыптасқан.Әртүрлі топтағы жануарлардың омыртқалары әртүрлі, бір-бірінен ерекше құрылымға ие. Жоғары сатыдағы омыртқалы жануарларда омыртқаларының арасында шеміршек қабаты орналасқан және олар деп аталады. Олар амортизаторлар ретінде әрекет етеді және омыртқаның қозғалғыштығын қамтамасыз етеді. шектейтін денеден және доғадан, сондай-ақ қылқанды, көлденең және буын өсінділерінен тұрады. Буындық өсінділер омыртқааралық буындарды түзеді, көлденең және қанатты өсінділерге бұлшық еттер мен байламдар бекиді, олар омырқаларды қозғалысқа келтіреді. Омыртқалардың жоғарғы доғалары жұлынды қоршайды, өсінділер омыртқаларды біріктіреді және оларға бұлшықеттер бекітіледі. Омыртқааралық тесіктер бірігіп, жұлынның орны болып табылатын омыртқа өзегін қалыптастырады. Омыртқа бағанасының түрлі бөлімдерінде омыртқалардың көлемі мен пішіні әр түрлі болады. Ересек адамның Омыртқа бағанасында 7 мойын, 12 кеуде, 5 бел омыртқалары жеке орналасқан, қалғандары бір-бірімен тұтасып сегізкөз (5 сегізкөз отмыртқасы) және құйымшақ сүйектерін (3 – 5 құйымшақ омыртқалары) құрайды. Кеуде омыртқаларына 12 жұп қабырғалар бекиді. Сегізкөз омыртқалары 17 – 25 жас аралығында тұтасып, бір сүйекке – сегізкөзге, ал құйымшақ омыртқалары жоғалып кеткен құйрықтың қалдығы (рудименті) ретінде орта жаста тұтасып, құйымшыққа айналады.
Жануарлардың омыртқалары
Омыртқа бағанасы омыртқалы жануарлар филогенезінде төменгі сатыдағы хордалы жануарлар хордасының орнында, жануарлардың тіршілік ету ортасына сәйкес жетіледі. Мысалы, балықтардың Омыртқа бағанасының кеуде (қабырғалар орналасқан) және құйрық бөлімдері ғана ажыратылады. Құрлықта тіршілік ететін омыртқалы жануарлардың Омыртқа бағанасы мойын (қағанақтыларда өте қозғалмалы), көкірек (жақсы жетілген қабырғалар болады, олар қосмекенділерден басқаларында төссүйекпен жалғасып, көкірек қуысын құруға қатысады), бел (қозғалмалы, қабырғалар жойылып, омыртқа денесінің көлденең өсінділерімен біріккен), сегізкөз (омыртқалар бір-бірімен не жамбаспен біріккен) және құйрық бөлімдеріне жіктелген. Құйрық бөлімі қозғалмалы (құйрықсыз қосмекенділер, кейбір сүтқоректілерде – жойылған).
Дереккөздер
- Қазақ энциклопедиясы, 7 том 6 бөлім
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Omyrtka baganasy lat Columna vertebralis adam men omyrtkaly zhanuarlardyn tulga tirek kankasy Adamnyn omyrtka baganasy bүjirden korinisi Қurylymy zhәne kyzmetiOmyrtka baganasy denege tirek bolyp tulga men bas sүjektin kimyl kozgalysyna katysyp zhulyndy korgajdy Omyrtka baganasynyn pishini adamnyn tik zhүruine bajlanysty kalyptaskan Әrtүrli toptagy zhanuarlardyn omyrtkalary әrtүrli bir birinen erekshe kurylymga ie Zhogary satydagy omyrtkaly zhanuarlarda omyrtkalarynyn arasynda shemirshek kabaty ornalaskan zhәne olar dep atalady Olar amortizatorlar retinde әreket etedi zhәne omyrtkanyn kozgalgyshtygyn kamtamasyz etedi shektejtin deneden zhәne dogadan sondaj ak kylkandy koldenen zhәne buyn osindilerinen turady Buyndyk osindiler omyrtkaaralyk buyndardy tүzedi koldenen zhәne kanatty osindilerge bulshyk etter men bajlamdar bekidi olar omyrkalardy kozgalyska keltiredi Omyrtkalardyn zhogargy dogalary zhulyndy korshajdy osindiler omyrtkalardy biriktiredi zhәne olarga bulshyketter bekitiledi Omyrtkaaralyk tesikter birigip zhulynnyn orny bolyp tabylatyn omyrtka ozegin kalyptastyrady Omyrtka baganasynyn tүrli bolimderinde omyrtkalardyn kolemi men pishini әr tүrli bolady Eresek adamnyn Omyrtka baganasynda 7 mojyn 12 keude 5 bel omyrtkalary zheke ornalaskan kalgandary bir birimen tutasyp segizkoz 5 segizkoz otmyrtkasy zhәne kujymshak sүjekterin 3 5 kujymshak omyrtkalary kurajdy Keude omyrtkalaryna 12 zhup kabyrgalar bekidi Segizkoz omyrtkalary 17 25 zhas aralygynda tutasyp bir sүjekke segizkozge al kujymshak omyrtkalary zhogalyp ketken kujryktyn kaldygy rudimenti retinde orta zhasta tutasyp kujymshykka ajnalady Zhanuarlardyn omyrtkalaryOmyrtka baganasy omyrtkaly zhanuarlar filogenezinde tomengi satydagy hordaly zhanuarlar hordasynyn ornynda zhanuarlardyn tirshilik etu ortasyna sәjkes zhetiledi Mysaly balyktardyn Omyrtka baganasynyn keude kabyrgalar ornalaskan zhәne kujryk bolimderi gana azhyratylady Қurlykta tirshilik etetin omyrtkaly zhanuarlardyn Omyrtka baganasy mojyn kaganaktylarda ote kozgalmaly kokirek zhaksy zhetilgen kabyrgalar bolady olar kosmekendilerden baskalarynda tossүjekpen zhalgasyp kokirek kuysyn kuruga katysady bel kozgalmaly kabyrgalar zhojylyp omyrtka denesinin koldenen osindilerimen birikken segizkoz omyrtkalar bir birimen ne zhambaspen birikken zhәne kujryk bolimderine zhiktelgen Қujryk bolimi kozgalmaly kujryksyz kosmekendiler kejbir sүtkorektilerde zhojylgan DerekkozderҚazak enciklopediyasy 7 tom 6 bolimBul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet