Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Метеорит – планетааралық кеңістіктен жерге келіп түсетін метеорлық денелердің қалдықтары.
Метеоридтардың құрамы
Метеоридтар - әдетте, темір мен никельден тұратын шаң мен тастақтар бөліктері. Олар метеорлардың, астероид бөлшектерінің соқтығыстарынан, асқын жаңа жұлдыз жарылыстарының түзілуі немесе планеталардың құрылуы барысындағы қалдықтар болуы мүмкін. Кейбір метеориттер кометалардың тастақты ядроларынан да түзіле береді.
Метеориттер темір, тас-темір және тас метеорит болып негізгі үш түрге бөлінеді. Олардың ерекше белгілері: қырлары мүжілген, сыртында жұқа қабығы және өзіне тән шұңқырлары болады. Сындырып қарағанда метеориттің ішкі жағы күлгін қоңыр түстес келеді, қара немесе ақ түстер сирек кездеседі. Әдетте ақ түсті никельді темір және сары түсті троилит минералы аралас метеорит жиі кездеседі. Тас-темір метеоритінде никельді темір басымырақ болады. Метеориттің мөлшері бірнеше милиметрден бірнеше метрге дейін, ал салмағы граммның бірнеше үлесінен ондаған тоннаға дейін жетеді.
Сынбай түскен метеориттің ішіндегі ең ірісі – Оңтүстік-Батыс Африкада Кейп-Йорк деп аталатын темір метеорит (салмағы 34 тонна). Метеориялық денелердің бөлшектенуі нәтижесінде ондаған, жүздеген тіпті мыңдаған метеориттен тұратын метеорит топтары бір мезгілде жерге түседі. Бұл құбылыс деп аталады.
1947 ж. Ресейдің Приморье өлкесінде салмағы 70 тонналықлық Сихотэ-Алинь жауыны жауған. Жыл сайын жерге мыңдаған метеорит түсіп тұрады, оның көпшілігі теңіздер мен мұхиттарға түсіп, белгісіз болып қалады. Метеориттің ақырғы массасы мен жылдамдығына, сонымен қатар метеорит түсетін топырақтың құрылымына байланысты метеорит топыраққа 3 – 5 м тереңдікке еніп, сонда қалып қояды. Метеориттің беткі қабығы 103 – 104 К-ге дейін қызып үздіксіз булану әсерінен өлшемі кеми түседі. Жылдамдығы үлкен метеориттер атмосферада түгелдей дерлік жойылып кетеді. Ауаның әсерінен атмосфера қабатында метеориялық дене тежеледі. Оның кинетикалық энергиясы жылуға және жарыққа айналады.
Метеорит жерге түскенде жарқыл пайда болып, қатты сартылдаған дыбыс естіліп, механикалық құбылыстар байқалады. Метеоритте көп кездесетін элементтер: алюминий, темір, кальций, оттек, кремний, магний, никель, күкірт. Сонымен қатар метеоритте бірқатар белгісіз немесе жер бетінде өте сирек кездесетін минералдар бар.
Қазақстан жеріне түсіп тізімге алынған метеориттер
- Қарақол (1840, салм. 2,7 кг),
- Ямышева (1885, 4,5 кг),
- Бестөбе (1883, 26 кг),
- Дорофеевка (1910, 12,6 кг),
- Мамра (1927, 0,058 кг),
- Николаевка (1935, 4,020 кг),
- Новорыбинское (1937, 3,055 кг),
- Ерофеевка (1937, 1772 кг),
- Павлодар (1938, 0,037 кг),
- Богословка (1948, 2185,3 кг),
- Зайсан (1963, 0,463 кг).
Ақтөбе 2013 2,5 т
Дереккөздер
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Meteorit planetaaralyk kenistikten zherge kelip tүsetin meteorlyk denelerdin kaldyktary Goba meteoriti tabylgan meteoritterdin en irisiMeteoridtardyn kuramyMeteoridtar әdette temir men nikelden turatyn shan men tastaktar bolikteri Olar meteorlardyn asteroid bolshekterinin soktygystarynan askyn zhana zhuldyz zharylystarynyn tүzilui nemese planetalardyn kuryluy barysyndagy kaldyktar boluy mүmkin Kejbir meteoritter kometalardyn tastakty yadrolarynan da tүzile beredi Meteoritter temir tas temir zhәne tas meteorit bolyp negizgi үsh tүrge bolinedi Olardyn erekshe belgileri kyrlary mүzhilgen syrtynda zhuka kabygy zhәne ozine tәn shunkyrlary bolady Syndyryp karaganda meteorittin ishki zhagy kүlgin konyr tүstes keledi kara nemese ak tүster sirek kezdesedi Әdette ak tүsti nikeldi temir zhәne sary tүsti troilit mineraly aralas meteorit zhii kezdesedi Tas temir meteoritinde nikeldi temir basymyrak bolady Meteorittin molsheri birneshe milimetrden birneshe metrge dejin al salmagy grammnyn birneshe үlesinen ondagan tonnaga dejin zhetedi Synbaj tүsken meteorittin ishindegi en irisi Ontүstik Batys Afrikada Kejp Jork dep atalatyn temir meteorit salmagy 34 tonna Meteoriyalyk denelerdin bolshektenui nәtizhesinde ondagan zhүzdegen tipti myndagan meteoritten turatyn meteorit toptary bir mezgilde zherge tүsedi Bul kubylys dep atalady 1947 zh Resejdin Primore olkesinde salmagy 70 tonnalyklyk Sihote Alin zhauyny zhaugan Zhyl sajyn zherge myndagan meteorit tүsip turady onyn kopshiligi tenizder men muhittarga tүsip belgisiz bolyp kalady Meteorittin akyrgy massasy men zhyldamdygyna sonymen katar meteorit tүsetin topyraktyn kurylymyna bajlanysty meteorit topyrakka 3 5 m terendikke enip sonda kalyp koyady Meteorittin betki kabygy 103 104 K ge dejin kyzyp үzdiksiz bulanu әserinen olshemi kemi tүsedi Zhyldamdygy үlken meteoritter atmosferada tүgeldej derlik zhojylyp ketedi Auanyn әserinen atmosfera kabatynda meteoriyalyk dene tezheledi Onyn kinetikalyk energiyasy zhyluga zhәne zharykka ajnalady Meteorit zherge tүskende zharkyl pajda bolyp katty sartyldagan dybys estilip mehanikalyk kubylystar bajkalady Meteoritte kop kezdesetin elementter alyuminij temir kalcij ottek kremnij magnij nikel kүkirt Sonymen katar meteoritte birkatar belgisiz nemese zher betinde ote sirek kezdesetin mineraldar bar Қazakstan zherine tүsip tizimge alyngan meteoritterҚarakol 1840 salm 2 7 kg Yamysheva 1885 4 5 kg Bestobe 1883 26 kg Dorofeevka 1910 12 6 kg Mamra 1927 0 058 kg Nikolaevka 1935 4 020 kg Novorybinskoe 1937 3 055 kg Erofeevka 1937 1772 kg Pavlodar 1938 0 037 kg Bogoslovka 1948 2185 3 kg Zajsan 1963 0 463 kg Aktobe 2013 2 5 tDerekkozderBul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet