Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Маса, ұзынмұрттылар (Nematocera) — бір тармағы. Мұртшалары ұзын, көп бунақты (7 — 65-ке дейін). Дернәсілінің бас капсуласы жақсы жетілген. Ересек түрі ұшып шығар алдында қуыршақ қабығын арқа жағынан бойлай сөгіп шығады.
Негізгі тұқымдастары:
- ұзын сирақты масалар (Tіpulіdae),
- беріш масалар (Cecіdomyііdae),
- қансорғыш масалар (Culіcіdae),
- шіркейлер (Sіmulііdae),
- ызылдауық масалар немесе мотыль (Chіronomіdae).
Ұзын сирақты масалардың 1500-ге жуық түрі бар. ұзындығы 12 — 30 мм. Аяқтары жіңішке әрі ұзын. Ересек түрлері қоректенбейді. Дернәсілдері қара шірікпен, өсімдіктердің тамырымен, балдырлармен қоректенеді. Беріш М-лардың 4000-ға жуық түрі бар.
Ұзындығы 1 — 5 мм. Ересек түрлері көп өмір сүрмейді, қоректенбейді. Дернәсілдері құрт тәрізді, аяқтары болмайды, топырақта орман төсеніші мен шіріген сүректе тіршілік етеді, саңырауқұлақ мицелийін сору арқылы қоректенеді. Дернәсілдердің келтірген зардабынан (шығарған ферменттерінің әсерінен) өсімдіктің жапырақ, сабақ ұлпалары, қалыптан тыс ұлғайып өсіп, үстінде бұзғынша (галла) деп аталатын көптеген ісіктер пайда болады.
Негізгі өкілдері:
- гессен шыбыны,
- тары құмыты (Stenodіplosіs panіcі),
- қарақат құмыты (Thomansіnіana rіbіs).
Олар — а. ш. дақылдарының зиянкестері. Қазақстан “Қызыл кітабына” 5 түрі тіркелген. Қансорғыш М-лардың 2500-ге жуық түрі бар. ұзындығы 8 мм-дей. Денесі және қанаттары қабыршақпен қапталған. Ауызы соруға бейімделген.
Аталықтары өсімдік шырынымен, аналықтары адамның және сүтқоректілердің қанымен қоректенеді. Дернәсілдері ақпайтын суларда жақсы дамиды. 4 рет түлейді. Адамға безгек плазмодиясының барлық түрін жұқтырады. Москиттер немесе үнсіз М-лар туысының 130-дан аса түрі бар. ұзындығы 1,3 — 3,5 мм. Денесі түкпен қапталған. Ересек түрлері сүтқоректілер індерінде, адамның мекен-жайын, ал дернәсілдері органик. қалдықтарға бай жерлерде тіршілік етеді. Сондай-ақ олар таратушылар болып табылады.
Дереккөздер
Дәуітбаева К.Ә., Омыртқасыздар зоологиясы, ІV бөлім, А., 2000; Шарова И.Х., Зоология беспозвоночных, М., 2004. Қ. Көшкімбаев
«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VI том
Сілтемелер
- Қазақ Энциклопедиясы
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Masa uzynmurttylar Nematocera bir tarmagy Murtshalary uzyn kop bunakty 7 65 ke dejin Dernәsilinin bas kapsulasy zhaksy zhetilgen Eresek tүri ushyp shygar aldynda kuyrshak kabygyn arka zhagynan bojlaj sogip shygady Negizgi tukymdastary uzyn sirakty masalar Tipulidae berish masalar Cecidomyiidae kansorgysh masalar Culicidae shirkejler Simuliidae yzyldauyk masalar nemese motyl Chironomidae MacaMaca Ұzyn sirakty masalardyn 1500 ge zhuyk tүri bar uzyndygy 12 30 mm Ayaktary zhinishke әri uzyn Eresek tүrleri korektenbejdi Dernәsilderi kara shirikpen osimdikterdin tamyrymen baldyrlarmen korektenedi Berish M lardyn 4000 ga zhuyk tүri bar Ұzyndygy 1 5 mm Eresek tүrleri kop omir sүrmejdi korektenbejdi Dernәsilderi kurt tәrizdi ayaktary bolmajdy topyrakta orman tosenishi men shirigen sүrekte tirshilik etedi sanyraukulak micelijin soru arkyly korektenedi Dernәsilderdin keltirgen zardabynan shygargan fermentterinin әserinen osimdiktin zhapyrak sabak ulpalary kalyptan tys ulgajyp osip үstinde buzgynsha galla dep atalatyn koptegen isikter pajda bolady Negizgi okilderi gessen shybyny tary kumyty Stenodiplosis panici karakat kumyty Thomansiniana ribis Olar a sh dakyldarynyn ziyankesteri Қazakstan Қyzyl kitabyna 5 tүri tirkelgen Қansorgysh M lardyn 2500 ge zhuyk tүri bar uzyndygy 8 mm dej Denesi zhәne kanattary kabyrshakpen kaptalgan Auyzy soruga bejimdelgen Atalyktary osimdik shyrynymen analyktary adamnyn zhәne sүtkorektilerdin kanymen korektenedi Dernәsilderi akpajtyn sularda zhaksy damidy 4 ret tүlejdi Adamga bezgek plazmodiyasynyn barlyk tүrin zhuktyrady Moskitter nemese үnsiz M lar tuysynyn 130 dan asa tүri bar uzyndygy 1 3 3 5 mm Denesi tүkpen kaptalgan Eresek tүrleri sүtkorektiler inderinde adamnyn meken zhajyn al dernәsilderi organik kaldyktarga baj zherlerde tirshilik etedi Sondaj ak olar taratushylar bolyp tabylady DerekkozderDәuitbaeva K Ә Omyrtkasyzdar zoologiyasy IV bolim A 2000 Sharova I H Zoologiya bespozvonochnyh M 2004 Қ Koshkimbaev Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9 VI tomSiltemelerҚazak Enciklopediyasy Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet