Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ларгс түбіндегі шайқас (ағыл.Largs; 2 қазан 1263 ж.) - Норвегия королі мен шотланд әскерлері арасындағы Ерте ортағасырлық Шотландия тарихындағы ең маңызды шайқастардың бірі. Шабуылдың нәтижесі екі жаққа да айқын артықшылығын көрсетпегенімен, шайқастың нәтижесіне бойынша Гебрид аралдарын қосып алған Шотландия жеңімпаз болды.
| Ларгс түбіндегі шайқас | |||
| Негізгі қақтығыс: Шотланд-норвег соғысы | |||
 Ларгстағы ұрыс алаңы. Естелікке арналған монумент | |||
| Дата | |||
|---|---|---|---|
| Орын | , Солтүстік Эйршир, Шотландия | ||
| Нәтиже | Шотландияның жеңісі | ||
| Қарсыластар | |||
| | |||
| Қолбасшылары | |||
| |||
| Тараптар күші | |||
| |||
| Шығындар | |||
| |||
Қақтығыстың алғышарты
XIII ғасырдың басында Шотландия мен Норвегия арасында Гебрид аралдары мен Шотландияның батыс жағалауы үшін шиеленіскен күрес басталды. Бұл аумақ Норвегия патшасының билігін мойындаған Аралдар патшалығына тиесілі болды. Дегенмен, күшейген шотландық мемлекет Гебридтер мен бағындыру әрекеттерінен бас тартпады. 1221 және 1249 жылдары Шотландия королі батыс жағалауына бірнеше жорықтар өткізді, соның нәтижесінде Аралдар патшалығының ақсүйектерінің бір бөлігі Шотландияға бет түзе бастады.
Оның мұрагері, , 1262 жылы Мэн королінің норвегиялық вассалына тиесілі аралына шабуыл жасады. Жауап ретінде Норвегия королі қуатты флот құрып, (исландық шежіресушілердің пікірінше, «норвег портынан шыққан ең үлкені») Шотландияның батыс жағалауына бет бұрды.
1263 ж. жазда Гебрид аралдарына келген Хокон IV-ні Мэн королі Магнус пен Гебрид королі қолдады. Тек Аргайлдың билеушісі норвегтерге қосылғысы келмей, аңысын аңдау саясатын қолданды. Гебридтегі норвег күштері заманауи бағалаулар бойынша 120-ға жуық кемелер, яғни 12-20 мың жауынгер деп есептелінеді. Норвегтер қиратып, басып алып, Ленноксқа басып кірді. Арран аралында нәтижеге әкелмеген соғыс қимылдарының тоқтатылуына байланысты шотланд-норвег келіссөздері басталды.
Шайқас барысы
Келіссөздердің сәтсіз аяқталғанынан кейін, норвег флоты жағалауына жылжыды. Алайда, 30 қыркүйектен 1 қазанға қараған түні норвег кемелеріне зақым келтіріп, бірнешеуін жағалауға ұшырған қатты дауыл болды. Зақымдалған кемелердің экипажы жағалауды күзететін кішкентай шотландық жасақтың шабуылына ұшырады. Шотландықтар викингтермен жекпе-жек шайқасынан гөрі жебемен оққа ұшыратуды артығырақ көріп, қашықтықта тұрды. Норвегтік қосымша күш келгенде, шотландық жасақ кері шегінді.
2 қазанда, сірә, кемелерді жөндеуді қорғауға тырысуға, Хокон IV-нің жасағы жағалауға қонды. Кемелерден 800-1000 жуық викингтер түсті. Сол уақытта, 500-ге жуық рыцарды қамтитын (шамамен 8 мыңға жуық адам) ірі шотланд әскері қону алаңына жақындады. Шотланд әскерінің басында болды. Осылайша, егер «Хокон туралы сагадағы» цифрлар дұрыс болса, онда шотландықтардың норвегтерден үстемдігі басым болды: он есе көп. Шотландия әскері шабуылға шығып, Хокон IV бастаған норвегтерді кемелерге кері шегінуді мәжбүр еткізді.
Дегенмен, жеңіс түпкілікті болмады: келесі күні таңертең Хокон IV өз күшін қайта топтастырып, жағалауға қонып, қаза болған викингтердің денесін алып, быт-шыт болған кемелерді өртеп жіберді.
Бұл шайқасқа жағалауға жақын жердегі кемелерде болған норвегтердің негізгі күштері де, шотландық атты әскері де қатысқан жоқ. Шындығында, Ларгс түбіндегі шайқас екі жаққа да шешуші жеңіске жеткізбеген кішкентай ғана қақтығыс болды.
Ларгс түбіндегі шайқастың маңызы
Соғыс нәтижесінің белгісіздігіне қарамастан, Ларгс түбіндегі шайқас Шотландия тарихында маңызды рөл атқарды. Тойтарысқа тап болғаннан кейін, Хокон IV, азық-түлік жетіспеушілігін бастан кешіріп, Оркней аралдарына оралып, 1263 жылы 15 желтоқсанда қайтыс болды. Норвег флоты еліне оралды. Келесі жылы Александр ІІІ-нің шотландық әскері Аргайл мен Гебрид аралдарын басып алып, олардың билеушілерін Шотландия билігін мойындауға мәжбүр етті. 1265 жылы шотланд-норвег келіссөздері басталды, 1266 жылы бұл келіссөз Перт шартына қол қоюмен аяқталып, шартқа сәйкес Норвегия Гебрид аралдарын Шотландияға берген.
Осылайша, Ларгс түбіндегі шайқасының нәтижесінде Шотландия патшалығы батыс жағалау мен Аралдардың кең аумақтарын қосып, шотландық жерлерді біріктіру аяқталды. Гебридтердің Шотландияға кіруі, бір жағынан, шотланд этно-мәдени бірлестігінің гэлдік құрамдас бөлігінің өсуіне, ал екінші жағынан елдің батыс аймақтарының феодализациасының аяқталуына ықпал етті.
Ларгс түбіндегі шайқасты ескте қалдыру үшін, шайқас алаңында дәстүрлі гэлдік-ирландық дөңгелек мұнара түріндегі ескерткіш орнатылып, ресми емес «Қарындаш» (ағыл. the Pencil) атауымен аталды.
Тағы қараңыз
Әдебиет
- McDonald R.A. The Kingdom of the Isles, 2003.
- Duncan, A.A.M. Scotland: Making of the Kingdom, Эдинбург, 2000.
- Мак-Кензи Агнес. Рождение Шотландии / Перевод, научная ред., вступит. статья С. В. Иванова. — СПб.: Евразия, 2003. — 336 с.
- Alexander, Derek; Neighbour, Tim; Oram, Richard D. (2000), "Glorious victory? The battle of Largs, 2 October 1263", History Scotland, 2 (2), pp. 17–22.
- Barrow, Geoffrey Wallis Steuart (1981), Kingship and Unity: Scotland 1000–1306, University of Toronto Press.
- McDonald, Russell Andrew (1997), The Kingdom of the Isles: Scotland's Western Seaboard, c.1100–c.1336, Scottish Historical Monographs, Tuckwell Press.
Сілтеме
- Хокон IV-нің экспедициясының норвегиялық сипаттамасы (ағыл.)
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Largs tүbindegi shajkas agyl Largs 2 kazan 1263 zh Norvegiya koroli men shotland әskerleri arasyndagy Erte ortagasyrlyk Shotlandiya tarihyndagy en manyzdy shajkastardyn biri Shabuyldyn nәtizhesi eki zhakka da ajkyn artykshylygyn korsetpegenimen shajkastyn nәtizhesine bojynsha Gebrid araldaryn kosyp algan Shotlandiya zhenimpaz boldy Largs tүbindegi shajkasNegizgi kaktygys Shotland norveg sogysyLargstagy urys alany Estelikke arnalgan monumentData2 kazan 1263 zhylOryn Soltүstik Ejrshir ShotlandiyaNәtizheShotlandiyanyn zhenisiҚarsylastarNorvegiya ShotlandiyaҚolbasshylarykorolTaraptar kүshishamamen 1000 zhauynger shamamen 8000 zhauyngerShygyndarazgantaj azgantajBul үlgini koru talkylau ondeuҚaktygystyn algyshartyXIII gasyrdyn basynda Shotlandiya men Norvegiya arasynda Gebrid araldary men Shotlandiyanyn batys zhagalauy үshin shielenisken kүres bastaldy Bul aumak Norvegiya patshasynyn biligin mojyndagan Araldar patshalygyna tiesili boldy Degenmen kүshejgen shotlandyk memleket Gebridter men bagyndyru әreketterinen bas tartpady 1221 zhәne 1249 zhyldary Shotlandiya koroli batys zhagalauyna birneshe zhoryktar otkizdi sonyn nәtizhesinde Araldar patshalygynyn aksүjekterinin bir boligi Shotlandiyaga bet tүze bastady Onyn murageri 1262 zhyly Men korolinin norvegiyalyk vassalyna tiesili aralyna shabuyl zhasady Zhauap retinde Norvegiya koroli kuatty flot kuryp islandyk shezhiresushilerdin pikirinshe norveg portynan shykkan en үlkeni Shotlandiyanyn batys zhagalauyna bet burdy 1263 zh zhazda Gebrid araldaryna kelgen Hokon IV ni Men koroli Magnus pen Gebrid koroli koldady Tek Argajldyn bileushisi norvegterge kosylgysy kelmej anysyn andau sayasatyn koldandy Gebridtegi norveg kүshteri zamanaui bagalaular bojynsha 120 ga zhuyk kemeler yagni 12 20 myn zhauynger dep eseptelinedi Norvegter kiratyp basyp alyp Lennokska basyp kirdi Arran aralynda nәtizhege әkelmegen sogys kimyldarynyn toktatyluyna bajlanysty shotland norveg kelissozderi bastaldy Shajkas barysyKlassikalyk norvegiyalyk galera Kelissozderdin sәtsiz ayaktalganynan kejin norveg floty zhagalauyna zhylzhydy Alajda 30 kyrkүjekten 1 kazanga karagan tүni norveg kemelerine zakym keltirip birnesheuin zhagalauga ushyrgan katty dauyl boldy Zakymdalgan kemelerdin ekipazhy zhagalaudy kүzetetin kishkentaj shotlandyk zhasaktyn shabuylyna ushyrady Shotlandyktar vikingtermen zhekpe zhek shajkasynan gori zhebemen okka ushyratudy artygyrak korip kashyktykta turdy Norvegtik kosymsha kүsh kelgende shotlandyk zhasak keri shegindi 2 kazanda sirә kemelerdi zhondeudi korgauga tyrysuga Hokon IV nin zhasagy zhagalauga kondy Kemelerden 800 1000 zhuyk vikingter tүsti Sol uakytta 500 ge zhuyk rycardy kamtityn shamamen 8 mynga zhuyk adam iri shotland әskeri konu alanyna zhakyndady Shotland әskerinin basynda boldy Osylajsha eger Hokon turaly sagadagy cifrlar durys bolsa onda shotlandyktardyn norvegterden үstemdigi basym boldy on ese kop Shotlandiya әskeri shabuylga shygyp Hokon IV bastagan norvegterdi kemelerge keri sheginudi mәzhbүr etkizdi Hokonnyn kemeleri Uilyam Holldyn korkem suretinde Ұlttyk shotlandyk suret galereyasy Degenmen zhenis tүpkilikti bolmady kelesi kүni tanerten Hokon IV oz kүshin kajta toptastyryp zhagalauga konyp kaza bolgan vikingterdin denesin alyp byt shyt bolgan kemelerdi ortep zhiberdi Bul shajkaska zhagalauga zhakyn zherdegi kemelerde bolgan norvegterdin negizgi kүshteri de shotlandyk atty әskeri de katyskan zhok Shyndygynda Largs tүbindegi shajkas eki zhakka da sheshushi zheniske zhetkizbegen kishkentaj gana kaktygys boldy Largs tүbindegi shajkastyn manyzySogys nәtizhesinin belgisizdigine karamastan Largs tүbindegi shajkas Shotlandiya tarihynda manyzdy rol atkardy Tojtaryska tap bolgannan kejin Hokon IV azyk tүlik zhetispeushiligin bastan keshirip Orknej araldaryna oralyp 1263 zhyly 15 zheltoksanda kajtys boldy Norveg floty eline oraldy Kelesi zhyly Aleksandr III nin shotlandyk әskeri Argajl men Gebrid araldaryn basyp alyp olardyn bileushilerin Shotlandiya biligin mojyndauga mәzhbүr etti 1265 zhyly shotland norveg kelissozderi bastaldy 1266 zhyly bul kelissoz Pert shartyna kol koyumen ayaktalyp shartka sәjkes Norvegiya Gebrid araldaryn Shotlandiyaga bergen Osylajsha Largs tүbindegi shajkasynyn nәtizhesinde Shotlandiya patshalygy batys zhagalau men Araldardyn ken aumaktaryn kosyp shotlandyk zherlerdi biriktiru ayaktaldy Gebridterdin Shotlandiyaga kirui bir zhagynan shotland etno mәdeni birlestiginin geldik kuramdas boliginin osuine al ekinshi zhagynan eldin batys ajmaktarynyn feodalizaciasynyn ayaktaluyna ykpal etti Largs tүbindegi shajkasty eskte kaldyru үshin shajkas alanynda dәstүrli geldik irlandyk dongelek munara tүrindegi eskertkish ornatylyp resmi emes Қaryndash agyl the Pencil atauymen ataldy Tagy karanyzӘdebietMcDonald R A The Kingdom of the Isles 2003 Duncan A A M Scotland Making of the Kingdom Edinburg 2000 Mak Kenzi Agnes Rozhdenie Shotlandii Perevod nauchnaya red vstupit statya S V Ivanova SPb Evraziya 2003 336 s Alexander Derek Neighbour Tim Oram Richard D 2000 Glorious victory The battle of Largs 2 October 1263 History Scotland 2 2 pp 17 22 Barrow Geoffrey Wallis Steuart 1981 Kingship and Unity Scotland 1000 1306 University of Toronto Press McDonald Russell Andrew 1997 The Kingdom of the Isles Scotland s Western Seaboard c 1100 c 1336 Scottish Historical Monographs Tuckwell Press SiltemeHokon IV nin ekspediciyasynyn norvegiyalyk sipattamasy agyl