Кірпікшелі кебісшенің тіршілігі, сыртқы құрылысы және қозғалуы
Көптеген кірпікшелі жәндіктер еркін жүзетіндіктен, сүйір денелі болып келеді. Солардың бірі- кірпікшелі кебісше. Кебісшенің пішіні кебіске өте ұқсас. Оның бүкіл денесін жіңішке түк тәрізді өскін-кірпікшелер қаптап жатады. Бір кебісшенің денесінде 10-15 мың кірпікше болады, осы кірпікшелердің әрқайсысы ескекше қимылдап, кебісше үздіксіз шапшаң қозғалады.
Кірпікшелі кебісшенің амеба немесе жасыл эвгленадан айырмашылығы: денесін жұқа, тығыз қабықша қаптайды. Қабықша майысқақ, иілімді болғандықтан, кебісше денесін еркін қозғап, әр түрлі қалыпқа келтіре алады. Кірпікшелілер тоқтау суларда, тоғанда, батпақты жердегі суларда кездеседі.
Кірпікшелі кебісшенің денесі күрделі екі жасушадан тұрады. Денесінің негізгі бөлігін цитоплазма толтырады, цитоплазманың ішінде бір үлкен және бір кішкене -екі ядро болады. Цитоплазманың сыртқы қабаты-тығыз қабықша, онда өте көп кірпікше өседі, ал ішкі қабаты сұйықтықтан тұрады. Кебісшенің алдыңғы жағы доғал, ал артқы жағы жалпақтау келіп, сүйірленеді. Оның қозғалып жүзуі: кірпікшелер арқылы алға қарай жылжиды, бүкіл денесімен өз кіндігінен оңға қарай айналады.
Қоректенуі
Кірпікшелілердің негізгі қорегі- бактериялар және ұсақ ағзалар. Кебісшенің алдыңғы жағынан сопақшалау келген ойыс көрінеді. Бұл-кебісшенің . Ауыз ойысы цитоплазмада тар шұқырақ тәрізденген жұтқыншаққа жалғасады. Ауыз ойысындағы кірпікшелердің қимылымен судағы ұсақ тірі ағзалар және бактериялар кебісшенің жұтқыншағына қарай жылжиды. Қоректік зат цитоплазмаға түсісімен төңірегінде көпіршік түзіледі және асқорыту вакуоліне айналып, қоректі өзгеріске ұшыратады. Асқорыту сөліне оралған қорек түйірлері қорытылып, цитоплазмамен жайлап жылжиды, қорытылмаған бөлігі денедегі тесік- қылаулатқыш арқылы сыртқа шығады.
Тыныс алуы және зәр шығаруы
Кірпікшелі кебісшенің тыныс алатын ерекше мүшесі жоқ, сондықтан бір ғана жасушадан тұратын денесіндегі жұқа қабықша арқылы өз айналасындағы суда еріген оттегін бүкіл денесіне сіңіріп, газ алмастырады, тыныс алады.
Кірпікшелі кебісшенің денесінде жиырылғыш, жұлдызша тәрізді екі вакуоль айқын көрініп отырады. Бұл вакуольдерге денедегі артқы мөлшердегі сұйықтық жиналады. Вакуольдердің біреуі кебісше денесінің алдыңғы бөлігінде, екінші артқы жағында орналасады. Олардың мөлшері жинақталған сұйықтыққа байланысты, сондықтан көпіршіктің кейде пайда болып, кейде жойылып кетуі мүмкін. Кірпікшелі кебісшенің осы жиырылғыш вакуольдері зәр шығару қызметін атқарады.
Дереккөздер
Қ.Қайым,Б.Муханов,Р.Сәтімбекұлы,М.Шаймарданқызы, "Жануартану"(1998), 21 б., ISBN 5-625-03599-7
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Kirpiksheli kebisshenin tirshiligi syrtky kurylysy zhәne kozgaluyKoptegen kirpiksheli zhәndikter erkin zhүzetindikten sүjir deneli bolyp keledi Solardyn biri kirpiksheli kebisshe Kebisshenin pishini kebiske ote uksas Onyn bүkil denesin zhinishke tүk tәrizdi oskin kirpiksheler kaptap zhatady Bir kebisshenin denesinde 10 15 myn kirpikshe bolady osy kirpikshelerdin әrkajsysy eskekshe kimyldap kebisshe үzdiksiz shapshan kozgalady Kirpiksheli kebisshenin ameba nemese zhasyl evglenadan ajyrmashylygy denesin zhuka tygyz kabyksha kaptajdy Қabyksha majyskak iilimdi bolgandyktan kebisshe denesin erkin kozgap әr tүrli kalypka keltire alady Kirpiksheliler toktau sularda toganda batpakty zherdegi sularda kezdesedi Kirpiksheli kebisshenin denesi kүrdeli eki zhasushadan turady Denesinin negizgi boligin citoplazma toltyrady citoplazmanyn ishinde bir үlken zhәne bir kishkene eki yadro bolady Citoplazmanyn syrtky kabaty tygyz kabyksha onda ote kop kirpikshe osedi al ishki kabaty sujyktyktan turady Kebisshenin aldyngy zhagy dogal al artky zhagy zhalpaktau kelip sүjirlenedi Onyn kozgalyp zhүzui kirpiksheler arkyly alga karaj zhylzhidy bүkil denesimen oz kindiginen onga karaj ajnalady ҚorektenuiKirpikshelilerdin negizgi koregi bakteriyalar zhәne usak agzalar Kebisshenin aldyngy zhagynan sopakshalau kelgen ojys korinedi Bul kebisshenin Auyz ojysy citoplazmada tar shukyrak tәrizdengen zhutkynshakka zhalgasady Auyz ojysyndagy kirpikshelerdin kimylymen sudagy usak tiri agzalar zhәne bakteriyalar kebisshenin zhutkynshagyna karaj zhylzhidy Қorektik zat citoplazmaga tүsisimen tonireginde kopirshik tүziledi zhәne askorytu vakuoline ajnalyp korekti ozgeriske ushyratady Askorytu soline oralgan korek tүjirleri korytylyp citoplazmamen zhajlap zhylzhidy korytylmagan boligi denedegi tesik kylaulatkysh arkyly syrtka shygady Tynys aluy zhәne zәr shygaruyKirpiksheli kebisshenin tynys alatyn erekshe mүshesi zhok sondyktan bir gana zhasushadan turatyn denesindegi zhuka kabyksha arkyly oz ajnalasyndagy suda erigen ottegin bүkil denesine sinirip gaz almastyrady tynys alady Kirpiksheli kebisshenin denesinde zhiyrylgysh zhuldyzsha tәrizdi eki vakuol ajkyn korinip otyrady Bul vakuolderge denedegi artky molsherdegi sujyktyk zhinalady Vakuolderdin bireui kebisshe denesinin aldyngy boliginde ekinshi artky zhagynda ornalasady Olardyn molsheri zhinaktalgan sujyktykka bajlanysty sondyktan kopirshiktin kejde pajda bolyp kejde zhojylyp ketui mүmkin Kirpiksheli kebisshenin osy zhiyrylgysh vakuolderi zәr shygaru kyzmetin atkarady DerekkozderҚ Қajym B Muhanov R Sәtimbekuly M Shajmardankyzy Zhanuartanu 1998 21 b ISBN 5 625 03599 7