КСРО ІІХК мен ІІМ қызметкерлерінің атақтары мен айырым белгілері

ІІХК мен ІІМ қызметкерлерінің атақтары мен айырым белгілері — КСРО-дағы құқық қорғау органдары мен мемлекеттік қауіпсіздік органдары қызметкерлеріне арнаулы атақтар берудің реттелген жүйесі: КСРО ІІХК және КСРО ІІМ, КСРО МҚХК/МҚМ, сондай-ақ белгіленген нысанды киім үлгісі мен айырым белгілері. ІІХК (МҚХК, ІІМ) басқарушы құрамының барлық қызметкерлері мен өкілдеріне жеке әскери немесе арнайы атақтар барлығына берілмегенін есте ұстаған жөн, тіпті нысанды киім мен айырым белгілерін міндетті түрде кию көзделген құрылымдарда да.

Бұл мақалада 1936-1958 жылдар аралығы қарастырылады.

ІІХК атақтары мен айырым белгілері

Ұлы Отан соғысы басталғанға дейін РКФСР ІІХК және КСРО ІІХК/МҚХК әскерилерден ерекшеленетін айырым белгілері мен лауазымдар/атақтардың өзіндік жүйесін қолданды. Ежовтың кезінде МҚББ мен милицияда әскердегідей, бірақ іс жүзінде әскери атағынан жоғары екі дәреже жоғарыға сәйкес келетін жеке атақтар мен айырым белгілері белгіленді (мысалы, 1940 жылы мемлекет қауіпсіздік/милиция капитаны атағы шамамен әскери подполковник немесе полковнике, мемлекеттік қауіпсіздік/милиция майоры - полковник немесе бригада командиріне, мемлекеттік қауіпсіздіктің/милиция аға майоры - дивизия командирі, сосын генерал-майорға сәйкестендірілді). 1937 жылдан бастап Мемлекеттік қауіпсіздіктің бас комиссары маршалдың айырым белгілеріне ұқсайтын белгілерді (бұған дейін алтын жолағы бар қызыл ілгектегі ірі алтын жұлдыз) тақты. Берия халық комиссары лауазымына тағайындалғаннан кейін, дәлірек айтсақ, 1943 жылға қарай бұл жүйе біртіндеп әскеримен біріктірілді.

Мемлекеттік қауіпсіздік органдары қызметкерлерінің атақтары

Тағы қараңыз:

1935 жылы 22 қыркүйекте ЖШҚӘ жеке әскери атақтар енгізілгеннен кейін КСРО ІІХК да осындай реформа туралы мәселе туындады. Бастапқы жобада «мемлекеттік қауіпсіздік» (мемлекеттік қауіпсіздіктің бөлімше қолбасшысынан 1-дәрежелі мемлекеттік қауіпсіздік қолбасшысына дейін) деген сөздермен толықтырылған әскери қолбасшылық құрамының атағына толығымен сәйкес келетін шендік жүйені қабылдау көзделді, алайда командалық атақтар мемлекеттік қауіпсіздік органдарының басшы құрамының атқарымдарын көрсетпеді, нәтижесінде бұл жоба қабылданбады.

• Орталық атқару комитетінің № 20 және КСРО халық комиссарлар кеңесінің 07.10.1935 жылғы № 2256 «КСРО ІІХК МҚББ басшы құрамға арнаулы атақтар беру туралы» қаулысымен (ІІХК 10.10.1935 жылғы № 319 бұйрығымен жарияланған) ІІХК Мемлекеттік қауіпсіздік бас басқармасының басқарушы құрамына арнаулы атақтар белгіленді:

• 16.10.1935 жылғы ОАК мен ХКК Жарлығымен «КСРО Ішкі істер халық комиссариаты Мемлекеттік қауіпсіздік Бас басқармасының қолбасшылық құрамының қызметі туралы ереже» бекітілді (ІІХК 23.10.1935 жылғы № 335 бұйрығымен жарияланды). Ол кезекті атақтарды беру тәртібін, қызметкерлерді қызметке тағайындау және босату тәртібін, айырым белгілерін анықтады.
  • КСРО ОАК мен КСРО ХКК 26.11.1935 жылғы «Мемлекеттік қауіпсіздіктің бас комиссары атағын белгілеу және оны КСРО ішкі істер халық комиссарына жолдас. Г.Г.Ягода беру туралы» Жарлығымен Мемлекеттік қауіпсіздік бас комиссары атағы КСРО ішкі істер халық комиссары берілді.
  • КСРО ОАК мен КСРО ХКК 1937 жылғы 27 қаңтардағы «КСРО ішкі істер халық комиссарына Мемлекеттік қауіпсіздіктің бас комиссары атағын жолдас. Ежов Н.И. беру туралы» Жарлығымен Мемлекеттік қауіпсіздік Бас комиссары атағы КСРО ішкі істер халық комиссары берілді.
  • КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 1941 жылғы 30 қаңтардағы «Ішкі істер халық комиссары жолдас Берия Л.П. Мемлекеттік қауіпсіздік бас комиссары атағына тағайындау туралы» Жарлығымен Мемлекеттік қауіпсіздік бас комиссары атағы КСРО ішкі істер халық комиссары берілді.
• Бұл жүйе 1943 жылдың 9 ақпанына дейін жалғасты, КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының «ІІХК және милиция басқарушы құрамдарының атақтары туралы» Жарлығымен жалпыәскерлік атақтарға ұқсас мемлекеттік қауіпсіздіктің жаңа арнаулы атақтары белгіленген:
  • Жоғары басқарушы құрам:
    • ;
    • (мемлекеттік қауіпсіздік аға майорынан қайта куәландырылды).
  • Аға басқарушы құрам:
    • (мемлекеттік қауіпсіздік майорынан қайта куәландырылды);
    • (мемлекеттік қауіпсіздік капитанынан қайта куәландырылды);
    • (мемлекеттік қауіпсіздік аға лейтенанттан қайта куәландырылды);
  • Орта басқарушы құрам:
    • (мемлекеттік қауіпсіздік лейтенанттан қайта куәландырылды);
    • (мемлекеттік қауіпсіздік кіші лейтенанттан қайта куәландырылды);
    • (мемлекеттік қауіпсіздік сержанттан қайта куәландырылды, егер атақты 1942 жылдың 1 қаңтарынан кейін алса);
  • Кіші басқарушы құрам:
    • арнайы қызмет старшинасы;
    • арнайы қызмет аға сержанты;
    • арнайы қызмет сержанты;
    • арнайы қызмет кіші сержанты;
• Соңғы өзгеріс КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының «КСРО ішкі істер халық комиссариаты мен мемлекеттік қауіпсіздік халық комиссариаты басшы құрамының атақтары, нысанды киімдері және айырым белгілері туралы» 06.07.1945 жылғы Жарғымен мемлекеттік қауіпсіздіктің арнаулы атақтары жойылған кезде КСРО ІІХК және МҚХК барлық басшы құрамдарына Қызыл Әскердің офицерлері мен генералдарына белгіленген әскери шендер берілді.

КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 1945 жылғы 9 шілдедегі Жарлығы:

• Кеңес Одағы маршалы атағы Мемлекеттік қауіпсіздік Бас комиссары БЕРИЯ Лаврентий Павлович - КСРО ішкі істер халық комиссарына берілді;
• Армия генералы атағы 1-дәрежелі Мемлекеттік қауіпсіздік комиссары МЕРКУЛОВ Всеволод Николаевич - КСРО мемлекеттік қауіпсіздік халық комиссарына берілді.

КСРО ХКК 1945 жылғы 9 шілдедегі № 1663 қаулысымен келесі әскери атақтар берілді:

жеті — генерал-полковник шені

1. АБАКУМОВ Виктор Семеновичке — КСРО ҚХК СМЕРШ Қарсы барлау бас басқармасының басшысына;
2. ГОГЛИДЗЕ Сергей Арсеньевичке — Хабаровск өлкесі бойынша МҚХКБ бастығы және Қиыр Шығыстағы МҚХК уәкіліне;
3. КОБУЛОВ Богдан Захаровичке — КСРО Мемлекеттік қауіпсіздік комиссарының 1-орынбасарына;
4. КРУГЛОВ Сергей Никифоровичке — КСРО ішкі істер халық комиссарының 1-орынбасарына;
5. ПАВЛОВ Карп Александровичке — КСРО ІІХК ТАЖОББ басшысына;
6. СЕРОВ Иван Александровичке — КСРО Ішкі істер халық комиссарының орынбасары, КСРО ІІХК ГКӘТ жөніндегі уәкілі және ГКӘӘ бас қолбасшысының азаматтық істер жөніндегі орынбасарына;
7. ЧЕРНЫШЕВ Василий Васильевичке — КСРО ішкі істер халық комиссарының орынбасарына;

елу — генерал-лейтенант шені

1. БАБКИН Алексей Никитичке — Латыш КСР бойынша ІІХК-МҚХК уәкіліне;
2. БЕЛЬЧЕНКО Сергей Саввичке — Беларус КСР Ішкі істер халық комиссарына;
3. БЛИНОВ Афанасию Сергеевичке — Мәскеу облысы бойынша МҚХКБ басшысына;
4. БОГДАНОВ Николай Кузьмичке — Қазақ КСР Ішкі істер халық комиссарына;
5. БОРЩЕВ Тимофею Михайловичке — Свердлов облысы бойынша МҚХКБ басшысына;
6. БУРДАКОВ Семен Николаевичке — ІІХК Ухто-Ижма ЕТЛ және Ухто-Ижма комбинатының басшысына;
7. ВЛАСИК Николай Сидоровичке — КСРО МҚХК 6-басқармасы басшысының 1-орынбасарына;
8. ВЛОДЗИМИРСКИЙ Лев Емельяновичке — КСРО МҚХК аса маңызды істер жөніндегі тергеу бөлімінің басшысына;
9. ВОРОНИНУ Александр Ивановичке — Львов облысы бойынша МҚХКБ басшысына;
10. ГВИШИАНИ Михаил Максимовичке — Приморский өлкесі бойынша МҚХКБ басшысына;
11. ГОРЛИНСКИЙ Николай Дмитриевичке — Краснодар өлкесі бойынша МҚХКБ басшысына;
12. ДОЛГИХ Иван Ильичке — Хабаровск өлкесі бойынша МҚХКБ басшысына;
13. ДРОЗДЕЦКИЙ Петр Гавриловичке — Украина КСР Мемлекеттік қауіпсіздік халық комиссарының орынбасарына;
14. 3ЕГНАТАШВИЛИ Александр Яковлевичке — КСРО ІІХК Қырымдағы арнайы нысандар басқармасының басшысына;
15. ЖУКОВ Георгий Сергеевичке — Жаңасібір облысы бойынша ІІХКБ арнайы елді мекендер бөлімінің басшысына;
16. ЖУРАВЛЕВ Михаил Ивановичке — Мәскеу облысы бойынша ІІХКБ басшысына;
17. ЗАВЕНЯГИН Авраамий Павловичке —КСРО Ішкі істер халық комиссарының орынбасарына;
18. КАРАНАДЗЕ Григорий Теофиловичке — Грузин КСР Ішкі істер халық комиссарына;
19. КОБУЛОВ Амаяк Захаровичке — Жедел бөлімінің басшысына - КСРО ІІХК Әскери тұтқындар мен бейтараптанғандар ісі жөніндегі бас басқармасы бастығының 1-орынбасарына;
20. КУБАТКИН Петр Николаевичке — Ленинград облысы бойынша МҚХКБ басшысына;
21. ЛАПШИН Евгений Петровичке — КСРО МҚХК «Б» бөлімінің басшысына;
22. ЛЕОНТЬЕВ Александр Михайловичке — КСРО ІІХК бандитизммен күрес жөніндегі бас басқармасының басшысына;
23. МАМУЛОВ Степан Соломоновичке — КСРО ІІХК хатшылығының басшысына;
24. МАРКАРЯН Рубен Амбарцумовичке — Дағыстан АКСР Ішкі істер халық комиссарына;
25. МИЛЬШТЕЙН Соломон Рафаиловичке — КСРО МҚХК 3-басқармасының басшысына;
26. НАСЕДКИН Виктор Григорьевичке — КСРО ІІХК ЕТЛ және колониялар бас басқармасының басшысына;
27. НИКИШОВ Иван Федоровичке — КСРО ІІХК Дальстрой бойынша уәкіліне;
28. ОБРУЧНИКОВ Борис Павловичке — КСРО Ішкі істер халық комиссарының кадр жөніндегі орынбасарына – КСРО ІІХК кадр бөлімінің басшысына;
29. ОГОЛЬЦОВ Сергей Ивановичке — Қазақ КСР Мемлекеттік қауіпсіздік халық комиссарына;
30. РАЙХМАН Леонид Федоровичке — КСРО МҚХК 2-басқарма басшысының орынбасарына;
31. РАПАВА Авксентий Нарикиевичке — Грузин КСР Мемлекеттік қауіпсіздік халық комиссарына;
32. РОДИОНОВ Дмитрий Гавриловичке — КСРО МҚХК 1-бөлім басшысына және 2-басқарма басшысының орынбасарына;
33. РУМЯНЦЕВ Василий Ивановичке — КСРО МҚХК 6-басқармасының 4-бөлімі бастығының орынбасарына;
34. РЯСНОМ Василий Степановичке — Украин КСР Ішкі істер халық комиссарына;
35. САВЧЕНКО Сергей Романовичке — Украин КСР Мемлекеттік қауіпсіздік халық комиссарына;
36. САЗЫКИН Николай Степановичке — Эстония бойынша ІІХК-МҚХК уәкіліне;
37. САФРАЗЬЯН Леон Богдановичке — КСРО Ішкі істер халық комиссарының орынбасарына және КСРО ІІХК аэродром құрылысы бас басқармасының басшысына;
38. СЕРГИЕНКО Василий Тимофеевичке — Қырым облысы бойынша ІІХКБ басшысына;
39. СУДОПЛАТОВ Павел Анатольевичке — КСРО МҚХК 4-басқармасының, КСРО ІІХК «Ф» бөлімі менен «С» тобының басшысына;
40. СУМБАТОВ (ТОПУРИДЗЕ) Ювельян Давидовичке — КСРО ІІХК шаруашылық басқармасының басшысына;
41. ТКАЧЕНКО Иван Максимовичке — Литва КСР бойынша КСРО ІІХК-МҚХК уәкілі;
42. ФЕДОТОВ Павел Васильевичке — КСРО МҚХК 2-басқармасының басшысына;
43. ФИТИН Павел Михайловичке — КСРО МҚХК 1-басқармасының басшысына;
44. ФОКИН Петр Максимовичке — Қырым облысы бойынша МҚХКБ басшысына;
45. ХАРИТОНОВ Федор Петровичке — Түрікмен КСР Ішкі істер халық комиссарына;
46. ЦАНАВА Лаврентий Фомичке — Беларус КСР Мемлекеттік қауіпсіздік халық комиссарына;
47. ЦЕРЕТЕЛИ Шалва Отаровичке — Грузин КСР Мемлекеттік қауіпсіздік комиссарының 1-орынбасарына;
48. ШЕВЕЛЕВ Иван Григорьевичке — КСРО МҚХК 5-басқармасының басшысына;
49. ШИКТОРОВ Иван Сергеевичке — Ленинград облысы бойынша ІІХКБ басшысына;
50. ЯКУБОВ Міртеймур Мірәлікпероғлы — Әзірбайжан КСР Ішкі істер халық комиссарына;

жүз қырық үш — генерал-майор шені

1. АЛЛАХВЕРДОВ Михаил Андреевичке — КСРО МҚХК 1-басқармасының 8-бөлім басшысына;
2. АНДРЕЕВ Михаил Александровичке — КСРО ІІХК үкіметтік байланыс бөлімінің басшысына;
3. АРКАДЬЕВ Дмитрий Васильевичке — КСРО ІІХК Теміржол және сумен тасымалдау бөлімінің басшысына;
4. АТАКИШЕВ Ағасәлім Ибраһимоғлы — Әзірбайжан КСР Мемлекеттік қауіпсіздік халық комиссарының орынбасарына;
5. БАБАДЖАНОВ Юлдаш Бабаджановичке — Өзбек КСР ішкі істер халық комиссарының орынбасарына;
6. БАБКИН Иван Андриановичке — КСРО МҚХК кадр бөлімі басшысының орынбасарына;
7. БАРТАШЮНАС Иосиф Марциановичке — Литва КСР ішкі істер халық комиссарына;
8. БАСКАКОВ Михаил Ивановичке — Горький облысы бойынша МҚХКБ басшысына;
9. БАШТАКОВ Леонид Фокеевичке — КСРО МҚХК жоғары мектебінің басшысына;
10. БЕЖАНОВ Григорий Акимовичке — Кабарда АКСР Мемлекеттік қауіпсіздік халық комиссарына;
11. БЕЛОЛИПЕЦКОМУ Степан Ефимовичке — Чуваш АКСР ішкі істер халық комиссарына;
12. БЗИАВА Константин Павловичке —Кабарда АКСР ішкі істер халық комиссарына;
13. БЛОХИН Василий Михайловичке — КСРО МҚХК Әкімшілік-шаруашылық және қаржы басқармасының коменданттық бөлімінің басшысына;
14. БОЙКОВ Иван Павловичке — ІІХК Богословский ЕТЛ және құрылыс бөлімінің басшысына;
15. БУЯНОВ Леонид Сергеевичке — Коми АКСР ішкі істер халық комиссарына;
16. БЫЗОВ Алексей Петровичке — Брянск облысы бойынша МҚХКБ басшысына;
17. БЫКОВ Давид Романовичке — Башқұрт АКСР Мемлекеттік қауіпсіздік халық комиссарына;
18. ВЛАДИМИРОВ Владимир Никифоровичке — КСРО ІІХК 3-арнайы бөлім басшысына;
19. ГАГУА Илларион Авксентьевичке — Абхаз АКСР Мемлекеттік қауіпсіздік халық комиссарына;
20. ГЕРЦОВСКИЙ Аркадий Яковлевичке — КСРО МҚХК «А» бөлімінің басшысына;
21. ГОЛУБЕВ Николай Алексеевичке — Молдова бойынша ІІХК-МҚХК уәкіліне;
22. ГОРБЕНКО Иван Ивановичке — Ростов облысы бойынша ІІХКБ басшысына;
23. ГОРБУЛИНУ Павел Николаевичке — Татар АКСР ішкі істер халық комиссарына;
24. ГРИБОВ Михаил Васильевичке — Мордва АКСР Мемлекеттік қауіпсіздік халық комиссарына;
25. ГРИГОРЯН Хорен Ивановичке —Армян КСР ішкі істер халық комиссарының орынбасарына;
26. ГРИШАКИН Александр Дмитриевичке — Тула облысы бойынша ІІХКБ басшысына;
27. ГУБИН Владимир Владимировичке — Ярослав облысы бойынша ІІХКБ басшысына;
28. ГУГУЧИЯ Александр Илларионовичке — Қазақ КСР Мемлекеттік қауіпсіздік халық комиссарының кадр жөніндегі орынбасарына;
29. Гудайтис-Гузявичюс, Александр Августовичке — Литва КСР Мемлекеттік қауіпсіздік халық комиссарына;
30. ГУЛЬСТ Вениамин Наумовичке — КСРО МҚХК 3-басқармасының 3-бөлім басшысына;
31. ДАВЛИАНИДЗЕ Сергей Семеновичке — Грузин КСР Мемлекеттік қауіпсіздік халық комиссарының орынбасарына;
32. ДЕМИН Владимир Ивановичке — Архангельск облысы бойынша ІІХКБ басшысына;
33. ДОБРЫНИН Григорий Прокофьевичке — КСРО ІІХК ЕТЛ және колониялар бас басқармасы бастығының 1-орынбасарына;
34. ДРОЗДОВ Виктору Александровичке — КСРО ІІХК қарауында;
35. ЕГОРОВ Сергей Егоровичке — КСРО ІІХК 9-басқармасының басшысына және тау-кен металлургия кәсіпорындары лагерлерінің бас басқармасы бастығының орынбасарына;
36. ЕМЕЛЬЯНОВ Степан Федоровичке — Әзірбайжан КСР Мемлекеттік қауіпсіздік халық комиссарына;
37. ЕСИПЕНКО Даниил Ивановичке — Украина КСР Мемлекеттік қауіпсіздік халық комиссарының орынбасарына;
38. ЕФИМОВ Дмитрий Ардалионовичке — Литва КСР Мемлекеттік қауіпсіздік халық комиссарының орынбасарына;
39. ЕФИМОВ Сергей Александровичке — КСРО МҚХК 6-басқармасындағы 1-бөлімінің 5-бөлімшесі басшысына;
40. ЖУРАВЛЕВ Павел Матвеевичке — Каирдегі МҚХК резидентіне;
41. ЗАВГОРОДНИЙ Георгий Степановичке — КСРО ІІХК ЕТЛ және колониялар бас басқармасы басшысының орынбасарына;
42. ЗАКУСИЛО Александр Алексеевичке — Приморский өлкесі бойынша ІІХКБ басшысына;
43. ЗАПЕВАЛИН Михаил Александровичке — КСРО ІІХК «Ф» бөлімі басшысының орынбасары;
44. ЗАРУБИН Василий Михайловичке — КСРО МҚХК 1-басқармасындағы 6-бөлімінің басшысына;
45. ЗАХАРОВ Александр Павловичке — Молотов облысы бойынша ІІХКБ басшысына;
46. ЗАЧЕПЕ Иван Ивановичке — Молотов облысы бойынша МҚХКБ басшысына;
47. ЗВЕРЕВ Александр Дмитриевичке — Горький облысы бойынша ІІХКБ басшысына;
48. ИВАНОВ Владимир Васильевичке — КСРО ІІХК арнайы жиын хатшылығының басшысына;
49. ИЛЮШИН (ЭДЕЛЬМАН) Илья Израилевичке — КСРО МҚХК 2-бөлімінің басшысына және 2-басқарма басшысының орынбасарына;
50. КАВЕРЗНЕВ Михаил Кирилловичке — Куйбышев облысы бойынша МҚХКБ басшысына;
51. КАКУЧАЙ Варлам Алексеевичке — Солтүстік Осетин АКСР Мемлекеттік қауіпсіздік халық комиссарына;
52. КАЛИНИНСКИЙ Михаил Ивановичке — Дағыстан АКСР Мемлекеттік қауіпсіздік халық комиссарына;
53. КАПРАЛОВ Петр Михайловичке — Литва КСР ішкі істер халық комиссарының орынбасарына;
54. КАРПОВ Георгий Григорьевичке — КСРО МҚХК 2-басқармасының 5-бөлімі басшысына;
55. КЛЕПОВ Сергей Алексеевичке — КСРО МҚХК 3-басқармасының басшысының орынбасары;
56. КОВШУК-БЕКМАН Михаил Фомичке — Красноярск өлкесі бойынша МҚХКБ басшысына;
57. КОМАРОВ Георгий Яковлевичке — «Колымснаб» тресінің бастығы және Дальстрой ІІХК басшысының жабдықтау жөніндегі орынбасарына;
58. КОНДАКОВ Петр Павловичке — Жаңасібір облысы бойынша МҚХКБ басшысына;
59. КОПЫТЦЕВ Алексей Ивановичке — КСРО МҚХК 2-бөлімі басшысына және 5-басқарма басшысының орынбасарына;
60. КОРСАКОВ Георгий Аркадьевичке — ІІХК «Дальстрой» басшысының 2-орынбасарына;
61. КОЧЛАВАШВИЛИ Александр Ивановичке — Грузин КСР Ішкі істер комиссарының 1-орынбасарына;
62. КРАВЧЕНКО Валентину Александровичке — КСРО ІІХК 4-арнайы бөлім басшысына;
63. КУЗНЕЦОВ Александр Константиновичке — КСРО МҚХК 6-басқарма басшысына;
64. КУЗЬМИЧЕВ Сергей Федоровичке — КСРО МҚХК 6-басқармасындағы 1-бөлім басшысының орынбасарына;
65. КУММ Борис Гансовичке — Эстон КСР Мемлекеттік қауіпсіздік халық комиссарына;
66. ЛЕОНЮК Фоме Акимовичке — КСРО ІІХК балалардың панасыздығымен және қараусыздығыменен күрес бөлімінің басшысына;
67. ЛОРЕНТ Петр Павловичке — Мәскеу-Курск темір жолының МҚХК көлік бөлімінің басшысына;
68. МАЛИНИН Леонид Андреевичке — Тернопол облысы бойынша МҚХКБ басшысына;
69. МАЛЬКОВ Павел Михайловичке — Иванов облысы бойынша ІІХКБ басшысына;
70. МАЛЬЦЕВ Михаил Митрофановичке — ІІХК Воркуто-Печора ЕТЛ және құрылыс бөлімінің бастығы және НКВД «Воркутакөмір» комбинатының бастығы;
71. МАРКЕЕВ Михаил Ивановичке —Молдова КСР ішкі істер халық комиссарына;
72. МАРТИРОСОВ Георгий Иосифовичке — Горький облысы бойынша МҚХКБ басшысының орынбасарына;
73. МАТЕВОСОВ Иван Ивановичке — Армян КСР ішкі істер халық комиссарына;
74. МЕДВЕДЕВ Александр Петровичке — Красноярск өлкесі бойынша ІІХКБ басшысына;
75. МЕЩАНОВ Павел Самсоновичке — Ставропол өлкесі бойынша МҚХКБ басшысына;
76. МИЧУРИН-РАВЕР Марк Леонтьевичке — Грузин КСР МҚХК 6-бөлім басшысына;
77. МОРДОВЕЦ Иосиф Лаврентьевичке — Молдова КСР Мемлекеттік қауіпсіздік халық комиссарына;
78. МОШЕНСКИЙ Авксентий Леонтьевичке — Батыс теміржолының МҚХК көлік бөлімі басшысына;
79. МУХИН Андрей Федоровичке — Октябрьск теміржолының МҚХК көлік бөлімі басшысына;
80. НИБЛАДЗЕ Ираклий Ильичу — Грузин КСР Мемлекеттік қауіпсіздік халық комиссарының кадрлар жөніндегі орынбасары;
81. НИКИТИН Дмитрий Михайловичке — Карел-Фин КСР ішкі істер халық комиссарына;
82. НИКИТИНСКИЙ Иосиф Илларионовичке — КСРО ІІХК Мемлекеттік мұрағат басқармасының басшысына;
83. НИКОЛЬСКИЙ Михаил Ивановичке — КСРО ІІХК Түрме басқармасының басшысына;
84. НОВИКС Альфонсу Андреевичке — Латвия КСР Мемлекеттік қауіпсіздік халық комиссарына;
85. НОВОБРАТСКИЙ Лев Ильичке — КСРО МҚХК 2-басқармасындағы 6-бөлім басшысына;
86. ОВАКИМЯН Гайка Бадаловичке — КСРО ІІХК 1-басқармасы басшысының орынбасарына;
87. ОКУНЕВ Павел Игнатьевичке —ІІХК Дальстрой бойынша ІІХКБ басшысына;
88. ОРЛОВ Павел Александровичке — Молдова КСР ішкі істер халық комиссарының орынбасарына;
89. ОСЮНЬКИН Константин Павловичке — Қиыр Шығыс темір жолдарының МҚХК аймақтық көлік бөлімінің басшысына;
90. ПАВЛОВ Василий Павловичке —Калинин облысы бойынша ІІХКБ басшысына;
91. ПАВЛОВ Михаил Федоровичке — Челябі облысы бойынша ІІХКБ басшысына;
92. ПАВЛОВ Николай Ивановичке — Сарытау облысы бойынша ІІХКБ басшысына;
93. ПАВЛОВ Семен Никифоровичке — Ярослав облысы бойынша МҚХКБ басшысына;
94. ПАНЮКОВ Александр Алексеевичке — Норильск ЕТЛ және ІІХК комбинаты басқармасының басшысына;
95. ПЕТРЕНКО Иван Григорьевичке — ІІХК Төменгі Амур ЕТЛ басқармасы басшысына;
96. ПЕТРОВ Александр Васильевичке — Куйбышев облысы бойынша ІІХКБ басшысына;
97. ПЕТРОВСКИЙ Федор Павловичке — Жаңасібір облысы бойынша ІІХКБ басшысына;
98. ПИТОВРАНОВ Евгению Петровичке — Өзбек КСР Мемлекеттік қауіпсіздік халық комиссарына;
99. ПЛЕСЦОВ Сергей Иннокентьевичке — Архангельск облысы бойынша МҚХКБ басшысына;
100. ПОГУДИН Василий Ивановичке — КСРО МҚХК 6-басқармасындағы 2-бөлімінің 1-бөлімше аға жедел уәкіліне;
101. ПОКОТИЛО Сергей Викторовичке — Ростов облысы бойынша МҚХКБ басшысына;
102. ПОПКОВ Иван Григорьевичке — Свердлов облысы бойынша ІІХКБ басшысына;
103. ПОРТНОВ Иван Борисовичке —ІІХКБ Чита облысы бойынша басшысына;
104. ПОТАШНИК Матвей Моисеевичке — Челябі облысы бойынша МҚХКБ басшысының орынбасарына;
105. ПРОШИН Василий Степановичке — КСРО ІІХК бандитизммен күрес жөніндегі бас басқармасы бастығының орынбасарына;
106. ПЧЕЛКИН Афанасий Афанасьевичке — Қырғыз КСР ішкі істер халық комиссарына;
107. РАТУШНЫЙ Николай Тимофеевичке — КСРО ІІХК Әскери тұтқындар мен бейтараптанғандар бас басқармасы бастығының орынбасарына;
108. РЕЗЕВ Александр Иоганесовичке — Эстон КСР ішкі істер халық комиссарына;
109. РОДОВАНСКИЙ Яков Федоровичке — КСРО МҚХК 3-басқармасындағы 7-бөлім басшысына;
110. РУЧКИН Алексей Федоровичке — Чуваш АКСР Мемлекеттік қауіпсіздік халық комиссарына;
111. САВИНОВ Михаил Ивановичке —Саха АКСР ішкі істер халық комиссарына;
112. САМЫГИН Дмитрий Семеновичке — Ленин темір жолының МҚХК көлік бөлімінің басшысына;
113. САХАРОВ Борис Сергеевичке — КСРО МҚХК 6-басқармасының бақылау-тексеру тобының аға жедел уәкіліне;
114. СВИНЕЛУПОВ Михаил Георгиевичке — КСРО Мемлекеттік қауіпсіздік халық комиссарының кадр жөніндегі орынбасарына – КСРО МҚХК кадр бөлімі басшысына;
115. СЕМЕНОВ Иван Павловичке — Краснояр өлкесі бойынша ІІХКБ басшысына;
116. СЕРИКОВ Михаил Кузьмичке — Ленинград облысы бойынша ІІХКБ өрт сөндіру бөлімінің басшысына;
117. СИДОРОВ Иван Кузьмичке — «Дальстрой» ІІХК саяси басқармасының басшысына;
118. СМИРНОВ Владимир Ивановичке — КСРО ІІХК СМЕРШ қарсы барлау бөлімінің басшысына;
119. СМИРНОВ Павел Петровичке — КСРО МҚХК Әкімшілік-шаруашылық және қаржы басқармасының басшысына;
120. СМОРОДИНСКИЙ Владимир Тимофеевичке — КСРО МҚХК «Б» бөлімінің бастығы;
121. СОКОЛОВ Алексей Григорьевичке — Омбы облысы бойынша МҚХКБ басшысына;
122. СОПРУНЕНКО Петр Карповичке — КСРО ІІХК қарауында;
123. СТЕФАНОВ Алексей Георгиевичке — Арнайы инспекция басшысына - КСРО ІІХК кадр бөлімі басшысының орынбасарына;
124. СУСЛОВ Николай Григорьевичке — КСРО МҚХК 6-басқармасындағы 2-бөлімінің 3-бөлімше аға жедел уәкіліне;
125. СУХОДОЛЬСКИЙ Владимир Николаевичке — Тула облысы бойынша МҚХКБ басшысына;
126. ТЕКАЕВ Борис Ильичке — Солтүстік Осетин АКСР ішкі істер халық комиссарына;
127. ТИМОФЕЕВ Михаил Михайловичке — КСРО ІІХК Орман шаруашылығы лагерлері басқармасының басшысына;
128. ТОКАРЕВ Дмитрий Степановичке — Тәжік КСР Мемлекеттік қауіпсіздік халық комиссарына;
129. ТРОФИМОВ Борис Петровичке — Курск облысы бойынша ІІХКБ басшысына;
130. ТРУБНИКОВ Василий Матвеевичке — Ровен облысы бойынша ІІХКБ басшысына;
131. ФИЛАТОВ Степан Ивановичке — Молотов облысы бойынша МҚХКБ басшысына;
132. ФИРСАНОВ Кондратий Филипповичке — Брянск облысы бойынша ІІХКБ басшысына;
133. ХАРЧЕНКО Андрей Владимировичке —Тәжік КСР ішкі істер халық комиссарына;
134. ШАДРИН Дмитрий Николаевичке — КСРО МҚХК 2-бөлімі басшысына және 6-басқарма бастығының орынбасарына;
135. ШАМАРИН Андрей Васильевичке — Кемеров облысы бойынша ІІХКБ басшысына;
136. ШЕМЕНЕ Семен Ивановичке — КСРО ІІХК 2-басқарма басшысына – Әскери тұтқындар мен бейтараптанғандар бас басқармасы басшысының орынбасарына;
137. ШИТИКОВ Никита Ионовичке — КСРО ІІХК тексеру-сүзу лагерлері бөлімі басшысына;
138. ШПИГОВ Николай Семеновичке — КСРО МҚХК Мәскеу Кремлі коменданты кеңсесі басшысының шаруашылық мәселелер жөніндегі орынбасарына;
139. ЭГЛИТ Август Петровичке — Латвия КСР ішкі істер халық комиссарына;
140. ЭЙТИНГОН Наум Исааковичке — КСРО ІІХК 4-басқармасы басшысының орынбасары;
141. ЭСАУЛОВ Анатолий Александровичке — Беларус КСР Мемлекеттік қауіпсіздік халық комиссарының орынбасары;
142. ЮХИМОВИЧ Семен Петровичке — Одесса облысы бойынша ІІХКБ басшысына;
143. ЯКОВЛЕВ Василий Терентьевичке — КСРО МҚХК 1-басқармасының 2-бөлімі басшысына;

Ары қарай генералдық атақ 1954 жылға дейін берілмеді.

КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының «Әскери атақтарды жою, жаңа шендерді енгізу және осыған байланысты КСРО Мемлекеттік қауіпсіздік министрлігінің басшы құрамының нысанды киімі мен айырым белгілерін өзгерту туралы» 1952 жылғы 21 тамыздағы Жарлығы, МҚМ № 0294 1952 жылғы 26 тамызда жарияланған бұйрығымен МҚМ органдарының қызметкерлеріне арналған әскери атақтар қайтадан арнайы атақтармен ауыстырылды. Бұл ретте жоғары басқарушы құрамда қайта куәландыру жүргізілген жоқ.

1935-1945 жылғы мемлекеттiк қауiпсiздiк басқарушы құрамындағы арнаулы атақтардың өзгерістері.

1935 жылдың 7 қазанынан бастап	1943 жылдың 9 ақпанынан бастап	1945 жылдың 9 шілдесінен бастап	1952 жылдың 21 тамызынан бастап*)
Атақ орнатылмады	арнайы қызмет кіші сержанты		мемқауіпсіздік кіші сержанты
	арнайы қызмет сержанты		мемқауіпсіздік сержанты
	арнайы қызмет аға сержанты		мемқауіпсіздік аға сержанты
	арнайы қызмет старшинасы		мемқауіпсіздік старшинасы
	мемқауіпсіздік кіші лейтенанты	кіші лейтенанты	мемқауіпсіздік кіші лейтенанты
мемқауіпсіздік сержанты	мемқауіпсіздік лейтенанты	лейтенант	мемқауіпсіздік лейтенанты
мемқауіпсіздік кіші лейтенанты	мемқауіпсіздік аға лейтенанты	аға лейтенанты	мемқауіпсіздік аға лейтенанты
мемқауіпсіздік лейтенанты	мемқауіпсіздік капитаны	капитан	мемқауіпсіздік капитаны
мемқауіпсіздік аға лейтенанты	мемқауіпсіздік майоры	майор	мемқауіпсіздік майоры
мемқауіпсіздік капитаны	мемқауіпсіздік подполковнигі	подполковник	мемқауіпсіздік подполковнигі
мемқауіпсіздік майоры	мемқауіпсіздік полковнигі	полковник	мемқауіпсіздік полковнигі
мемқауіпсіздік аға майоры	мемқауіпсіздік комиссары	генерал-майор	3 дәрежелі мемқауіпсіздік генералы
3 дәрежелі мемқауіпсіздік комиссары		генерал-лейтенант	2 дәрежелі мемқауіпсіздік генералы
2 дәрежелі мемқауіпсіздік комиссары		генерал-полковник	1 дәрежелі мемқауіпсіздік генералы
1 дәрежелі мемқауіпсіздік комиссары		армия генералы	Мемқауіпсіздік генералы
Мемқауіпсіздік бас комиссары		Кеңес Одағы маршалы	Атақ орнатылмады

*) Жоғары басқарушы құрамға қатысты қайта куәландыру жүргізілген жоқ. 

Мемлекеттік қауіпсіздік органдары қызметкерлерінің айырым белгілері

1935 жылы

«КСРО ішкі істер халық комиссариаты Мемлекеттік қауіпсіздік бас басқармасының басқарушы құрамның қызметі туралы ереже» (ІІХК 23.10.1935 ж. № 335 бұйрығымен жарияланған). Ол кезекті атақтарды беру тәртібін, қызметкерлерді қызметке тағайындау және босату тәртібін, айырым белгілерін анықтады. Бұл «Ереже...» БК(б)П ОК Саяси Бюросының № П38/148 «Мемлекеттік қауіпсіздіктің бас комиссарына және басқарушы құрамның айырым белгілері туралы» 13.12.1935 ж. шешімімен және КСРО ХКК 12.14.1935 жылғы № 2658 қаулысымен және ІІХК 27.12.1935 жылғы № 396 жарияланған бұйрығымен түпкілікті бекітілді. Айырым белгілердің келесі түрі белгіленді:

• Бас комиссар үшін — астына сабан өрілген дұрыс пішіндегі үлкен бес бұрышты жұлдыз;
• жоғары басқарушы құрамның қалған адамдары үшін — алтын кестемен жиектелген қызыл жұлдыздар (саны — атаққа байланысты);
• аға басқарушы құрамдағы адамдар үшін — күміс кестемен жиектелген қызыл жұлдыздар (саны — атаққа байланысты);
• орта басқарушы құрамдағы адамдар үшін — қызыл қысқартылған үшбұрыштар (саны — атаққа байланысты);

Айырым белгілер форма киімі қайырмасының (обшлаг) үстінде екі жеңге тігілген.

Сондай-ақ ІІХК МҚББ ілгектері мен жең танымбелгілері енгізілді, олар қызметкердің басқарушы құрамның белгілі бір санатына жататынын айқындайды. Ілгектер қалақай түсті шұғадан жасалып, ұзындығы 10 см (тігілген кезде — 9 см) және ені 3,3 см болып келетін параллелограмм тәрізді болды. Ілгектер бойлық жолақтың түсімен ерекшеленді (жоғарғы басқарушы құрамға алтын, аға және орта үшін күміс). Жолақ түсі форма киімінің жағасы мен қайырма жиектерінің түсіне сәйкес келді.

Жеңнің танымбелгісі сопақ пішінді болды, қалақай түсті аспаптық шұғадан тігіліп, қылыш, орақ және балға салынған стильдендірілген қалқанның бейнесі бар кестемен жасалған. Кесте картон трафаретінде алтын және күміс жіппен кестелеп тігілген. Танымбелгі форма киімінің сол жақ жеңіне шынтақтан жоғары тігілген.

Арнайы атаққа үміткерлер МҚББ танымбелгісі, жағасы мен қайырымының жиегі жоқ күміс жолағы бар ілгектерін киген.

4-тарау. АЙЫРМА БЕЛГІЛЕР
18. Мемлекеттiк қауiпсiздiк бас басқармасының және оның жергiлiктi органдарының басқарушы құрамдарына мынадай айырым белгiлерi белгiленедi:

а) қызыл түсті екі жеңді қысқартылған үшбұрыштар — мемлекеттік қауіпсіздік сержанты;

ә) қызыл түсті үш жеңді қысқартылған үшбұрыштар — мемлекеттік қауіпсіздік кіші лейтенанты;

б) күміс зермен тігілген бір жеңді жұлдыз — мемлекеттік қауіпсіздік лейтенанты;

в) күміс зермен тігілген екі жеңді жұлдыз — мемлекеттік қауіпсіздік аға лейтенанты;

г) күміс зермен тігілген үш жеңді жұлдыз — мемлекеттік қауіпсіздік капитаны;

ғ) алтын зермен тігілген бір жеңді жұлдыз — мемлекеттік қауіпсіздік майоры;

д) алтын зермен тігілген екі жеңді жұлдыз — мемлекеттік қауіпсіздік аға майоры;

е) алтын зермен тігілген үш жеңді жұлдыз — 3-дәрежелі мемлекеттік қауіпсіздік комиссары;

ж) алтын зермен тігілген төрт жеңді жұлдыз, оның біреуі төменгі жағында — 2-дәрежелі мемлекеттік қауіпсіздік комиссары;

з) алтын зермен тігілген төрт жеңді жұлдыз, оның біреуі үстіңгі жағында — 1-дәрежелі мемлекеттік қауіпсіздік комиссары;

Е С К Е Р Т У. Айырым белгісі екі жеңге де тағылады.

МҚББ барлық басқарушы құрам үшін бекітілген үлгідегі арнайы жең белгісі белгіленеді. Жеңдегі белгі сол жақ жеңге тағылады.

МҚББ басқарушы құрамның адамдары ілгектеріне бойлық сабан киеді, атап айтқанда:

а) күміс сабан — сержант, кіші лейтенант, лейтенант, аға лейтенант және капитан;

ә) алтын сабан — майор, аға майор, 3-, 2- және 1-дәрежелі мемлекеттік қауіпсіздік комиссары.

Кіші жедел лауазымдардағы сынақ мерзімінен өтіп жүрген атаққа үміткерлер МҚББ басқарушы құрам үшін белгіленген күміс бойлық сабанмен бекітілген нысанды киімді, бірақ айырым белгілері мен жең белгісінсіз киеді.

Ілгектегі көк түсті сабанды, бірақ жеңдерінде айырым белгілерінсіз Мемлекеттік қауіпсіздік Бас басқармасының және фельдъегерлік корпус оқу орындарының курсанттары киеді.

19. Басқарушы құрамның жеке тағайындалған арнаулы атаққа сәйкес келмейтін айырым белгілерін тағуы заң бойынша жауапқа тартылады.

Е С К Е Р Т У. Запастағы және отставкадағы басқарушы құрам ілгектерінде ерекшеленетін жапсырмалары бар ілгектерді (41, 48, 49-баптар) киеді, оның егжей-тегжейлі сипаттамасы КСРО ІІХК осы «Ережені» қолдану туралы нұсқаулығында келтірілген.

---

41. Отставкаға кеткен басқарушы құрам адамдарына нысанды киiм киюге рұқсат етiледi, бiрақ айырым белгiсiз.

КСРО Ішкі істер халық комиссарының рұқсатымен отставкаға кеткен жеке адамдарға айырым белгілері бар нысанды киім кию құқығы берілуі мүмкін.

Бұл адамдарға КСРО Ішкі істер халық комиссариаты айырым белгілері бар нысанды киім кию құқығына арнайы куәліктер береді.

---

48. МҚББ запастағы басқарушы құрамға нысанды киiм мен айырым белгiлерiн тек оқу жиындарында, қайта даярлау курстарында және уақытша жедел жұмысқа қабылдау кезiнде киюге рұқсат етiледi.

Қалған уақытта бұл басқарушы құрам адамдарына нысанды киім киюге рұқсат етіледі, бірақ айырым белгілерінсіз.

49. Запастағы адамдарға КСРО Ішкі істер халық комиссарының арнайы рұқсатымен айырым белгілері бар нысанды киімді оқу-жаттығу жиындары мен қайта даярлау курстарынан тыс жерде кию құқығы берілуі мүмкін.

Бұл адамдарға КСРО Ішкі істер халық комиссариаты айырым белгілері бар нысанды киім кию құқығына арнайы куәліктер береді.

Мәртебесі бойынша Мемлекеттік қауіпсіздік бас комиссары атағы «Кеңес Одағының Маршалы» әскери атағына сәйкес болды (ресми хат-хабар кестелері болған жоқ). 1935-1937 жылдардағы айырым белгі – ілгегінде жолағы бар үлкен жұлдыз, 1937-1943 жылдары ілгегіндегі үлкен жұлдыз (Кеңес Одағының Маршалы сияқты, бірақ ілгегінде мемлекеттік қауіпсіздік органдарының түстері болды), 1943-1945 жылдары Кеңес Одағы маршалдарының иық белгілеріне ұқсас иық белгілер.

1936 жылы

• 1935 жылғы айырым белгілер жүйесі сәтсіз болды: жең белгілерін ажырату қиын болды.

Осыған байланысты 1936 жылы 4 сәуірде КСРО ішкі істер халық комиссары Г.Г.Ягода И.В.Сталин мен В.М.Молотовтың атына жазбахат жолдап, онда ілгектеріне жеке белгілерді қосымша енгізуді ұсынды. Бұл ұсыныс қабылданды. Жаңа ілгектер БК(б)П ОК Саяси бюросының 24.04.1936 жылғы № П39/32 шешімімен және КСРО ХКК № 722 «ІІХК басқарушы құрамның қосымша айырым белгілері туралы» 28.04.1936 жылғы қаулысымен бекітіліп, ІІХК 30.04.1936 жылғы № 152 бұйрығымен енгізілді. Ілгектерге жеңге ұқсас белгілер (алтын және күміс жалатылған металл немесе кестеленген жұлдызшалар, қызыл жылтыр кесілген үшбұрыштар) қосылды, бірақ орналасуы жағынан олардан біршама ерекшеленді.

• Қорғаныс халық комиссариаты мен ІІХК арасындағы келісімдерге байланысты Арнайы бөлімдердегі айырым белгілері мәселесі біраз уақытқа дейін ашық күйінде қалды. ҚХК/ІІХК 1936 жылғы 23 мамырдағы № 91/183 бірлескен бұйрығымен «КСРО ІІХК МҚББ арнайы органдары туралы ереже» жарияланды, оған сәйкес астыртын жұмыс мақсатында әскерлерде жұмыс істеген ІІХК арнайы бөлім қызметкерлеріне тиісті дәрежедегі әскери-саяси құрамның киім-кешектері мен айырым белгілері белгіленді.

КСРО ІІХК МҚББ қызметкерлерінің айырым белгілері, 1936 жылғы үлгі*)

	Мемлекеттік қауіпсіздік бас комиссары	1-дәрежелі мемлекеттік қауіпсіздік комиссары	2-дәрежелі мемлекеттік қауіпсіздік комиссары	3-дәрежелі мемлекеттік қауіпсіздік комиссары	Мемлекеттік қауіпсіздік аға майоры	Мемлекеттік қауіпсіздік майоры	Мемлекеттік қауіпсіздік капитаны	Мемлекеттік қауіпсіздік аға лейтенанты	Мемлекеттік қауіпсіздік лейтенанты	Мемлекеттік қауіпсіздік кіші лейтенанты	Мемлекеттік қауіпсіздік сержанты	Шенге үміткер	МҚББ/ фельдъегерь оқу орындары курсанты
ілгек- тер
жең- дегі белгі												жоқ	жоқ

 *) Ілгектердегі жұлдызшалар мен белгілер — 1936 жылдың 30 сәуірінен (ІІХК № 152 бұйрығы). МҚ танымбелгісі —— тек сол жақ жеңде. 

1937 жылы

• ІІХК 1937 жылғы 15 шілдедегі № 278 бұйрығымен айырым белгілерінің жүйесі тағы да өзгертілді. Жеңдік айырым белгілері жойылып, ілгектердің сыртқы түрі өзгертілді. Ілгектер екі түрде орнатылды: гимнастерка немесе бещпентше және шинел үшін. Гимнастеркалық ілгектер бұрынғы пішіні мен өлшемін сақтап қалды. Шинелдер ромб тәрізді, жоғарғы жағы дөңес ойыс болды. Ілгектің биіктігі - 11 см, ені - 8,5 см. Ілгектердің түсі өзгеріссіз қалды: қызыл күрең көмкермесі бар крапты. Жұлдызшалар мен бұрыштықтардың орнына ЖШҚӘ қабылданған айырма белгілерге ұқсас белгілер орнатылды: жоғары басқарушы құрамға «ромб», аға басқарушы құрамға тіктөртбұрыштар («шпалдар») және орта басқарушы құрамға шаршы («текше»):

Арнайы атақ	Айырма белгілер
	бір үлкен жұлдыз
	кішкентай алтын жұлдыз және төрт ромб
	төрт ромб
	үш ромб
	екі ромб
	бір ромб
	үш төртбұрыш
	екі төртбұрыш
	бір төртбұрыш
	үш шаршы
	екі шаршы

Шынтақ иілісінде:

• мемлекеттік қауіпсіздік капитанына дейін: ортасында қылыш, орақ және балға бар секпіл түсті шұғаға кестеленген сопақша; сопақша мен қылыштың жүзі — күміс түсті, қылыштың сабы, балға мен орақ — алтын түсті;
• мемлекеттік қауіпсіздік майоры және одан жоғары – ортасында қылыш, орақ және балға бар секпіл түсті шұғаға кестеленген сопақша; сопақша — алтын түсті, қылыш, орақ және балға — күміс түсті;

1937-1943 жж. (Ұлы Отан соғысының басында да)

ІІХК мемлекеттік қауіпсіздік бас басқармасы қызметкерлерінің айырым белгілері (3.2.1941—20.7.1941 аралығындағы КСРО МҚХК) ІІХК әскерлерінің әскери қызметкерлерінен БАСҚА (Шекара әскері мен ІІХК теңізшекқорғауды қоса алғанда)
Арнайы атақ	Айырым белгісі
	ілгектерде		жеңдерде
	Гимнастерка, бешпентше	Шинел	Шынтақ иілісінде	Жеңнің төменгі жағында
				жоқ
				жоқ
				жоқ
				жоқ
				жоқ
				жоқ
				жоқ
				жоқ
				жоқ

• ІІХК 1943 жылғы 18 ақпандағы № 126 бұйрығымен КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының «ІІХК органдары мен әскерлерінің жеке құрамы үшін жаңа айырым белгілерін енгізу туралы» 9.2.1943 жылғы Жарлығына сәйкес қолданыстағы ілгектердің орнына жаңа айырым белгілер - иық белгілері енгізілді, сондай-ақ КСРО ІІХК органдары мен әскерлерінің жеке құрамы үшін киім формасын кию ережелері бекітілді.

Милиция қызметкерлерінің атақтары мен айырым белгілері

Толық мақаласы:

1936 жылы

КСРО орталық атқару комитеті мен халық комиссарлар кеңесінің 1936 жылғы 26 сәуірдегі «КСРО ІІХК жұмысшы-шаруа милициясы жеке құрамының арнаулы атақтары мен айырым белгілері туралы» Қаулысымен ІІХК жұмысшы-шаруа милициясы үшін арнайы атақтар белгіленді:

Басқарушы құрамы

• ;
• ;
• ;
• ;
• ;
• ;
• ;
• ;
• ;
• ;

Кіші басқарушы құрамы

• взвод командирінің көмекшісі, милиция старшинасы;
• милиция бөлімшесі командирі;
• аға милиционер.

Қатардағы қызметкер

• милиционер.

ЖШМ айырым белгілері Қызыл Әскерде және ІІХК ішкі және Шекара әскерлерінде қабылданған айырым белгілерінен ерекшеленді. Егер атақтарды ажыратуға негіз болып алуан түрлі үйлесімдегі қызыл жылтыр әртүрлі геометриялық фигуралар болса, онда мұнда алтын ойықтардағы металлды күміс жалатылған жұлдызшалар негіз болды.

Кесте: 1936 жылғы үлгідегі милиция қызметкерлерінің айырым белгілері.

• Басқарушы құрамы

	Жоғарғы басқарушы құрам				Аға басқарушы құрам
	Милиция бас директоры	Милиция директоры	Милиция инспекторы	Милиция аға майоры	Милиция майоры	Милиция капитаны	Милиция аға лейтенанты
Ілгектер
ЖШМ жең белгілері**)

• Орта, кіші басқарушы құрамы және қатардағы қызметкер

		Орта басқарушы құрам				Кіші басқарушы және қатардағы құрам***)
		Милиция лейтенанты	Милиция кіші лейтенанты	Милиция сержанты	Шенге үміткер*)	Милиция старшинасы	Милиция бөлімшесі командирі	Аға милиционер	Милиционер
Ілгектер
Жең белгілері	ЖШМ**)
	ЖҚРБ***)	жоқ	жоқ	жоқ	жоқ

• МАИ басқарушы құрамы (КСРО ІІХК 1939 жылдың 26 сәуіріндегі № 219 бұйрығы)

	Милиция майоры	Милиция капитаны	Милиция аға лейтенанты	Милиция лейтенанты	Милиция кіші лейтенанты	Милиция сержанты
Ілгектер
МАИ жең белгілері

*) КСРО ІІХК 09.07.1936 жылғы № 381 бұйрығы. **) 1936 жылы 5 желтоқсанда КСРО-ның жаңа Конституциясы қабылданғаннан кейін КСРО Елтаңбасы өзгертілді (таспа орамының саны 11-ге дейін ұлғайтылды). Екі нұсқасы да көрсетілді. Кіші басқарушы құрам мен қатардағы қызметкердің ілгектерінде 1937 жылғы елтаңба бейнеленген. ***) КСРО ІІХК 1939 жылғы 26 сәуірдегі № 219 бұйрығы. 

1939 — 1943 жылдары

1939 жылдың жазының аяғында № 524 (24.08.1939) бұйрық ЖШМ жеке арнайы атақтарға арналған жаңа айырым белгілер орнатылды - нысан киімі бойынша Қызыл Әскерде, ІІХК және Мемлекеттік қауіпсіздік әскерлерінде бұрыннан келе жатқанға ұқсас - үшбұрыштар, шаршылар («текшелер», «кубарлар»), тіктөртбұрыштар («шпалдар») және қызыл көмкермесі бар көк түсті жылтырдан жасалған көгілдір (гимнастеркалық және шинелдік) ілгектегі ромбтар. Шындығында, 1936 жылы жеке атақтар енгізілгенге дейін болған белгілердің қайтарылуы болды, айырмашылығы енді бұл белгілер ресми санаттарды емес, атақтардың өзін білдірді.

Осылайша, ЖШМ айырым белгілері ІІХК және ЖШҚӘ құрылымдарында бұрыннан бар белгілермен біріктірілді. Ескі айырым белгілері (саңылаулары және жұлдызшаларыменен) жойылды, оларды тағуға тыйым салынды.

Жұмысшы-шаруа милициясы қызметкерлерінің айырым белгілері (23.08.1939—9.02.1943 аралығында КСРО ІІХК)
Арнайы атақ	Айырым белгілері
	Жалпы милиция, соның ішінде жол қозғалысын реттеу бөлімдері (ЖҚРБ)					Мемлекеттік автоинспекция (МАИ)
	ілгектерде		сол жақ жеңде			ілгектерде		сол жақ жеңде
	Гимнастерка, бешпентше	Шинел	Командалық- басқарушы құрам	Саяси құрам	ЖҚРБ	Гимнастерка, бешпентше	Шинел
			Белгіленбеді
			Белгіленбеді
			Белгіленбеді
Милиция старшинасы			Белгіленбеді

1943 жылы

1943 жылдың 9 ақпанындағы КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының «ІІХК және полиция басқарушы құрамдарының шендері туралы» жарлығымен милицияның басшы құрамы үшін жаңа арнаулы атақтар (қатардағы қызметкерлер атақтары өзгеріссіз қалды) белгіленді:

Милиция басқарушы құрамның арнайы атақтарын өзгерту

Санат	Арнайы атақтар		Санат
	1936	1943
Басқарушы құрам	Милиция басты директоры
	Милиция директоры	;	Жоғарғы басқарушы құрам
	Милиция инспекторы	;
	Милиция аға майоры	.
	Милиция майоры	;	Аға басқарушы құрам
	Милиция капитаны	;
	Милиция аға лейтенанты	.
	Милиция лейтенанты	;	Орта басқарушы құрам
	Милиция кіші лейтенанты	;
	Милиция сержанты	;
		.
Кіші басқарушы құрам	Милиция старшинасы	;	Кіші басқарушы құрам
	Милиция бөлімше командирі	;
	Аға милиционер	;
		;
		.
Қатардағы қызметкер			Қатардағы қызметкер

1947 жылы

1947 жылы 17 маусымда КСРО Министрлер Кеңесінің № 2104-556сс құпия қаулысымен КСРО МҚМ құрамында Теміржол және су көлігінің Басты қорғаныс басқармасы (БҚБ) құрылды. Жергілікті бөлімдер Орталық басты басқармаға бағынды. 1947 жылдың 19 маусымынан кейін көлік милициясы ТУ-дан МҚМ жаңа БҚБ өтті, оның негізінде екі жедел-әскери бөлімше құрылды: теміржол көлігіндегі МҚМ күзет корпусы және су көлігіндегі МҚМ күзет дивизиясы. Көлік милициясы дербес құрылым ретінде қызметін тоқтатты. МҚМ жүйесіне көшумен көлік милициясы әскери қызметші мәртебесін алып, милицияның арнаулы атақтарынан әскери атақтарға қайта куәландырудан өтті.

Милиция қызметкерлерінің нысанды киімінің өзгеруіне байланысты айырым белгілерінің — иық белгілердің сыртқы түрі өзгертілді. Шен жүйесі өзгеріссіз қалды.

1943-1948 жылдағы милиция қызметкерлеріндегі иық белгілерінің үлгілері

• Жоғарғы басқарушы құрам:

Иық белгілері

• Аға және орта басқарушы құрам:

	Аға басқарушы құрам			Орта басқарушы құрам
Иық белгілері
Иық белгілері

• Кіші басқарушы құрам және милиция бөлімшесінің қатардағы қызметкері:

	Кіші басқарушы құрам				Қатардағы қызметкер
Аудандық милиция бөлімшелерінің иық белгілері
Қалалық милиция бөлімшелерінің иық белгілері
Жол қозғалысын реттеу бөлімдерінің иық белгілері (ЖҚРБ)
Теміржол милициясы иық белгілері
Су милициясы иық белгілері

• Милиция оқу орындары курсанттары:

	Кіші басқарушы құрам				Қатардағы қызметкер
Арнайы атақ	Курсант —	Курсант —	Курсант —	Курсант —	Курсант — / Курсант — аға милиционер
Курсанттардың иық белгілері

1952 жылы

Көлік милициясы (КСРО МҚМ БҚБ) қызметкерлеріне арналған әскери атақтар барлық қызметкерлерді милицияның арнайы атақтарына қайта куәландыру арқылы жойылды.

КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 1952 жылғы 21 тамыздағы Жарлығы:

• КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 1943 жылғы 9 ақпандағы «ІІХК және милиция басқарушы құрамның шендері туралы» Жарлығының қолданысы КСРО Мемлекеттік қауіпсіздік министрлігі көлік милициясының жеке құрамына таратылсын.

Арнайы атақтардың бұл жүйесі 1973 жылғы 23 қазанға дейін созылды, КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының «ішкі істер органдарының қатардағы қызметкер және басқарушы құрамдарының арнаулы атақтары туралы» Жарлығымен КСРО ЖКТ 02.09.1943 жылғы Жарлығының, сондай-ақ КСРО ЖКТ 21.08.1952 ж. және 24.10.1966 ж. Жарлықтарындағы 1-баптарының күшін жойды, КСРО ІІМ милиция қызметкерлерінің кейбіреуі жойылып, жаңа арнаулы атақтар берілді.

1947-1958 жылдағы милиция қызметкерлеріндегі иық белгілерінің үлгілері

• Жоғарғы басқарушы құрам:

Иық белгілері

• Аға және орта басқарушы құрам:

	Аға басқарушы құрам			Орта басқарушы құрам
Иық белгілері
ЖҚРБ және жеңдегі белгісі (1957 ж. бастап, сол жақ жеңде)
Көлік милициясының жеңдегі белгісі (1957 ж. бастап, сол жақ жеңде)

• Кіші басқарушы құрам және милиция бөлімшесінің қатардағы қызметкері:

	Кіші басқарушы құрам				Қатардағы қызметкер
Аудандық милиция бөлімшелерінің иық белгілері
ЖҚРБ және ЖҚҚҚ жеңдегі белгісі (1957 ж. бастап, сол жақ жеңде)
Көлік милициясының жеңдегі белгісі (1957 ж. бастап, сол жақ жеңде)

Өрттен қорғаушылар

1934 жылдан бастап КСРО ІІХК құрамында өрт сөндіру бас басқармасы (ӨСББ) құрылды, оның құрамына а) 1920 жылдан бастап РКФСР ІІХК және оның коммуналдық-шаруашылық басқармаларының құрамына кіретін қалалық өрттен қорғау бөлімшелері, ал 1931 жылдан бастап РКФСР (және басқа одақтық республикалар) Коммуналдық шаруашылық халық комиссариаты кірді. Бұл құрылым жаңа Халық комиссариатында өз атауын сақтап қалды. Сонымен қатар, ә) өз міндеттерін ерекше маңызды және өртенгіш нысандарда орындаған, БМСБ бағынған, әскерилендірілген өрт сөндіру (ӘӨС) бөліктері ІІХК қалды.

Бұл ретте мекемелік өрт сөндіру өз халық комиссариаттарына бағынышты болып қала берді.

КСРО ІІХК құрамындағы МӨС үшін аспаптың көк түсі, ӘӨС үшін — секпіл түсті бекітті; айырым белгілері уақыт өте келе мүмкіндігінше бірегейлендірілді. Өрт сөндіру жүйесінде жеке шендер енгізілмеді - 1943 жылға дейін тек ресми санаттармен шектелді. Әскери (ЖШҚӘ, ІІХК ІӘ және ШӘ) немесе арнаулы (ІІХК МҚББ, ЖШМ) атағы барлар, МӨС немесе ӘӨС-ға іссапарға жіберілген кезде, әдетте, өз мекемелерінің нысанды киімі мен айырым белгілерін киді.

1936 жылғы үлгідегі айырым белгілері

1936 жылы 16 маусымда КСРО ІІХК № 285 бұйрығы шықты, онда ІІХК ӘӨС ресми санаттары үшін жаңа форма мен айырым белгілері белгіленді. Ұқсас айырым белгілер, бірақ аспаптың түсі басқа, МӨС үшін де бекітті.

Лауазымдар қызыл жылтырдан жасалған металл белгілермен белгіленді — жұлдызшалар (жоғары басқарушы құрам), бесбұрыштар (аға басқарушы құрам), шеңберлер (орта басқарушы құрам) және жартылай шеңберлер (кіші басқарушы құрам).

Сонымен қатар, лауазымдық санаттан басқа әрекеттік жүктемені білдірмеген қызыл күрең жиегі бар секпіл түсті ілгектерімен көрсетілген (өлшемі стандартты, шамамен 33-тен 100 мм-ге дейін). Жоғары, орта және аға басқарушы құрамның ілгектерінде өрт сөндіру қызметінің күміс металдан жасалған танымбелгілері (айқастырылған балта және алқагүлге орнатылған үстемеленіп тұрған жалынды алауы бар жазылма кілт), кішіге - ақ металдың өртке қарсы қызмет белгілері, қатардағы қызметкерде – мамандығы бойынша белгілер – балташы (айқастырылған балталар), оқпаншы (айқастырылған оқпандар), стендерлер (өрт сорғыш) болды. Қатардағы қызметкер және кіші басқарушы құрам ілгектерінің ортасында (13 мм) кең сары саңылау болды, орта басқарушы құрамда — саңылаудың ортасында күміс сабан, аға басқарушы құрамда — саңылау шеттерінде екі күміс сабан, жоғарғы басқарушы құрамда — үш күміс сабан (саңылаудың шетінде және ортасында) болды.

Айырым белгілер келесі мағынаны білдірді:

• жоғары, аға, орта басқарушы құрам үшін — алтын зерлі жіппен және алтын жіппен кестелене жиектелген секпіл түсті шұғадан жасалған алтыбұрышты қалқан (110-дан 75 мм), қалқанның жоғарғы жартысында — өрт сөндіру бөлімінің танымбелгісі, төменгі жағында — лауазымы бойынша айырым белгілері тұрды;
• кіші басқарушы құрам мен қатардағы қызметкерлер үшін — қызыл күрең жиегі бар секпіл түсті шұғадан жасалған бесбұрыш (120 х 75 мм), жоғарғы бөлігінде — ақ металдан жасалған өрт сөндіру қызметінің белгісі, ортасында — айырым белгілері.

Белгілер нысанды киімдегі жеңнің төменгі жағына тағылды.

Мәскеу қаласының 1936 жылғы 13 қыркүйектегі «ІІХК № 285-36 бұйрығымен жарияланған ІІХК ӘӨС киім үлгісіне өзгерістер енгізу туралы» бұйрығы.

КСРО ОАК Төралқасы комиссиясының 16.08.1936 жылғы шешіміне сәйкес ІІХК ӘӨС үшін белгіленген нысанды киім үлгісіне келесі өзгерістер енгізілді (ІІХК 16.06.1936 № 285 бұйрығы):

• жеңді қалқан кию — тоқтатылды;
• қалқанға орнатылған айырым белгілер — ілгектеріне көшірілді;
• қалқанға орнатылған танымбелгіні сол жеңге шынтақтан жоғары ауыстырылды.

1938 жылғы үлгідегі айырым белгілері

Мәскеу қ. ІІХК 1938 жылғы 15 сәуірдегі № 250 «Әскерилендірілген өрт сөндіру бөлімінің жеке құрамына жаңа нысан киімін енгізу туралы» бұйрығы

1938 жылдың сәуір айынан бастап КСРО ІІХК әскерилендірілген өрт сөндірудің, мектептердің және өрт сөндіру аппаратының жеке құрамы үшін қосымша сипаттамаға сәйкес нысанды киім қолданысқа енгізілсін.

КСРО ішкі істер халық комиссарының орынбасары дивизия командирі Чернышев.

Ілгектері

а) Басқарушы құрам мен қатардағы қызметкердің гимнастеркалары мен шинелдердегі ілгектеріне қолданыстағы 35X105 мм өлшемдегі гимнастерка ілгектер белгіленді.

ә) Ілгектер ені 2,5 мм, бір-бірінен 7 мм қашықтықта тігілген қызыл күрең түсті көмкерме мен сары түсті ұзын бойлық жолақтары (ортасында) секпіл түсті аспап шұғасынан тігіледі.

б) Жоғарғы, аға және кіші басқарушы құрам ілгектеріне екі жолақ тағылады.

в) Орта басқарушы құрам мен қатардағы қызметкерлер ілгектеріне бір жолақ тағылады.

г) Барлық қызметкерлердің ілгектеріне француз кілтімен айқастырылған балташадан тұратын белгі тағылады. Жоғарғы басшы құрам үшін — алтын түсті, басқалары үшін — күміс түсті.

Айырым белгілері

Басқарушы құрам ілгектеріне айырым белгілерін тағылады

а) жоғарғы: 12-санат — 3 алтын түсті жұлдызша; 11-санат — алтын түсті 2 жұлдызша; 10-санат — 1 алтын түсті жұлдызша;

ә) аға: 9-санат — 3 күміс түсті жұлдызша; 8-санат — 2 күміс түсті жұлдызша; 7-санат — 1 күміс түсті жұлдызша;

б) орта: 6-санат — 4 күміс түсті жұлдызша; 5-санат — 3 күміс түсті жұлдызша; 4-санат — 2 күміс түсті жұлдызша; 3-санат — 1 күміс түсті жұлдызша;

Кіші басқарушы құрам мен қатардағы қызметкерлер ілгектеріне айырым белгілері тағылмайды.

Танымбелгісі

Танымбелгіні орта, аға және жоғарғы басқарушы құрам жейденің, пәлтенің және шинелдің сол жақ жеңінде (шынтақтан жоғары) тағады.

Танымбелгі крахмалданған кенептің үстіне керілген секпіл түсті аспап шұғадан жасалған және айқастырылған балташа, француз кілті менен алаудан тұратын шірге қойылған өрт-техникалық белгі (алтын жіппен кестеленген) шірінен (күміспен кестеленген жапырақтардан жасалған) тұрады.

1939 жылғы үлгідегі айырым белгілері

Мәскеу қ. 26.02.1939 ж. «ІІХК № 250-38 ж. бұйрығына өзгерістер енгізу туралы» бұйрығы

КСРО ІІХК 1938 жылғы 15 сәуірдегі № 250 бұйрығына мынадай өзгерістер енгізілсін.

Өрт сөндіру бөлімінің жоғарғы басқарушы құрам үшін берілген үлгілерге сәйкес ілгектеріне үш жолақ тағылады (бұрынғы екі жолақтың орнына). КСРО ІІХК барлық ӘӨС жеке құрамдары, мектептері мен өрт сөндіру аппараттары үшін жейде, пәлте және шинелдің сол жақ жеңінде (шынтақтан жоғары) танымбелгіні тағу — тоқсатылсын.

КСРО Ішкі істер халық комиссарының орынбасары дивизия командирі Чернышев.

МӨС және ӘӨС лауазымдық дәрежелер (1936 г.)

МӨС лауазым	Санат	ӘӨС лауазым	Санат
Кіші басқарушы құрам мен қатардағы қызметкерлер
Қатардағы қызметкер, балташы, оқпаншы, стендерші			-
Бөлім басшысының көмекшісі	К-1	Бекет ауысымының басшысы	К-1
Бөлім басшысы, Автоход басшысы	К-2	Автоход басшысы	К-2
5-дәрежелі МӨС кезекші ауысымының басшысы	К-3
Орта басқарушы құрам
4-дәрежелі МӨ тобындағы кезекші ауысымының басшысы	К-4	Бөлінбейтін қарауыл басшысы	К-3
5-дәрежелі МӨ тобының басшысы	К-5	Қарауыл және жеке бекет басшысы	К-4
4-дәрежелі МӨ тобының басшысы	К-6	3-дәрежелі топ басшысы	К-5
5-дәрежелі ӨС дербес құрама басшысы 3-дәрежелі МӨ тобының басшысы	К-7	4-дәрежелі топ басшысы	К-6
Аға басқарушы құрам
4-дәрежелі ӨС дербес құрама басшысы 2-дәрежелі МӨ тобының басшысы	К-8	ӨСБ уәкілі 1-дәрежелі топтың басшысы	К-7
3-дәрежелі ӨС дербес құрама басшысы 1-дәрежелі МӨ тобының басшысы	К-9	ӨСББ жедел уәкіл көмекшісі 3-дәрежелі жасақ басшысы	К-8
2-дәрежелі ӨС дербес құрама басшысы	К-10	ӨСББ жедел уәкіл 2-дәрежелі жасақ басшысы	К-9
Жоғарғы басқарушы құрам
1-дәрежелі ӨС дербес құрама басшысы	К-11	ӨСББ бөлімше басшысының көмекшісі 1-дәрежелі жасақ басшысы	К-10
Облыс орталығының МӨС басшысы	К-12	ӨСББ бөлімше басшысы ӨСБ бөлім басшысы	К-11
Мәскеу, Ленинград және одақтық республикалардың астаналарындағы МӨС басшысы	К-13	ӨСББ бөлім басшысы ІІХКБ ӨСБ басшысы	К-12
-		ӨСББ басшысы және орынбасары	К-13

КСРО ІІХК қалалық (ҚӨС) және әскерилендірілген (ӘӨС) өрт сөндіру бөлімінің айырым белгілері (30-жылдардың 2-жартысы)
ҚАЙТА ҚҰРЫЛҒАН ҮЛГІСІ

1936								1937-1939
Санат		ҚӨС		ӘӨС				Санат	ҚӨС	ӘӨС
		1936		16.06.1936 ж. бастап		13.09.1936 ж. бастап			17.11.1937 ж. бастап*)	15.04.1938 ж. бастап	26.02.1939 ж. бастап
ҚӨС	ӘӨС	жағадағы белгілер	жеңдегі белгі (жеңнен төмен)	ілгек	жеңдегі белгі (жеңнен төмен)	ілгек	жеңдегі белгі (шынтақ иілісінде)		ілгек	ілгек	ілгек
Қатардағы қызметкер								Қатардағы қызметкер			өзгеріссіз
К-1	К-1							К-1, К-2			өзгеріссіз
К-2	К-2
К-3
К-4	К-3							К-3			өзгеріссіз
К-5	К-4							К-4			өзгеріссіз
К-6	К-5							К-5			өзгеріссіз
К-7	К-6							К-6			өзгеріссіз
К-8	К-7							К-7			өзгеріссіз
К-9	К-8							К-8			өзгеріссіз
К-10	К-9							К-9			өзгеріссіз
К-11	К-10							К-10
К-12	К-11