Иса Тіленбаев

Иса Тіленбайұлы (1829, Маңғыстау түбегі – 1909, сонда) – халық батыры, ақын. Маңғыстау көтерілісі басшыларының бірі. Адай руынан шыққан.

Иса Тіленбайұлы 1868 жылғы «Уақытша ережесін» әділетсіздік деп санап, халықты көтеріліске шығуға үндеді. Ол Досан Тәжіұлы, , , , , , т.б. бірге халық көтерілісін басқарды. Иса Тіленбайұлы мен Досан Тәжіұлы бастаған 400 сарбаз 1870 жылы 22 наурызда деген жерде Маңғыстау приставы подполковник Николай Рукиннің жазалаушы жасағына ойсырата соққы беріп, 43 солдатын қырып жіберді. 1870 жылы сәуірде көтерілісшілер бекінісін қоршап алып, ондағы армян базарын талқандады. Саудагерлер мен өндіріс иелерін тұтқындап, станицасын өртеді, армян слободкасы мен Қарағантүптегі шамшырақты қиратты. Кавказдан жіберілген жазалаушы жасақпен Иса сарбаздары кескілескен шайқас жүргізе отырып, Хиуа хандығына өтіп кетті. 1872 – 1873 жылы туған бастаған көтерілісшілер Хиуа жағында, Хиуа мен Арал теңізі аралығында болды. Көптеген ауылдар да Хиуа, Үстірт бетіне үдере көшті. Патша әкімдері 1873 жылы Хиуа хандығын басып алғаннан кейін халық көтерілісін болдырмау үшін көтеріліс басшыларына кешірім жасады. Иса Тіленбайұлы 1874 жылы елге оралып, отыз жылдан аса уақыт болыс болды. Иса Тіленбайұлы құсбегі, мерген, саятшы да болған. Көтеріліс кезінде және өзге уақыттарда шығарған «Күйкеннен аттанарда», «Хиуаға кетерде», «Оязға барарда», «Сексен жас», «Болыс болып жүргенде», «Күн қайда», «Ояз алдында», «Досанды жоқтау», «Қара өлең», т.б. өлеңдері бар. Исаның ерлігін Ақтан, Бала Ораз, Қашаған, Сәттіғұл деген ақындар жырлаған. Өлеңдері мерзімді баспасөз беттерінде және «Жырдария» жинағында (Ақтау, 1995) жарық көрді.

Дереккөздер

1. «Қазақ Совет энциклопедиясы» (12 томдық), Алматы, 1972 – 1978