Зәулім үйлер

Зәулім үйлер (skyscraper), өте биік көп қабатты ғимарат. Бұрын 10-20 қабатты ғимараттарды осылай атаған болатын, ал қазіргі кезде бұл термин 40-50 қабаттан тұратын өте биік ғимаратқа байланысты қолданылады. Ең алғашқы мұндай ғимарат Каст-Айрон-Билдинг деп аталады, оны 1848 жылы Нью-Йоркте Джеймс Богардус (1800-1847 жылдар) салған. Бұл ғимараттың жоғарғы қабаты мен төбесі берік болуы үшін қаңқасы темірден жасалады. Бессемер тәсілін жетілдіре отырып, болатты өндіру барысында зәулім ғимараттар салуға мүмкіндік туды. Уильям Ле Барон Дженнидің (1832-1907 жылдар) жобасы бойынша Чикагодағы «Home Insurance Co.» серіктестігінің ғимараты салынды (1884-85 жылдар). Ол қаңқасы болаттан салынған ең алғашқы биік ғимарат болды. Зәулім ғимарат кессон немесе тіреулі фундаментке тірелетін жер асты бөлігінен тұрады, жер үстіндегі бөлігі бағанадан, бөренеден жасалған фермадан және төбеге дейін көтерілетін қабырғалардан тұрады. Зәулім ғимарат күшті жел мен сейсмикалық толқындарға берік болуы үшін құбырлар қиғашынан байланыстырылып құрылды. Фазлур Хан (1928-82 жылдар) ұсынған құбырлардың бір-бірімен байланысып жасалған бір бөлігі және кластерге жинақталып болаттан соғылған жіңішке құбыр құрылымы берік тіректі көрсетеді. Мұндай құрылым әлемдегі ең биік зәулімдерді (мысалы, Сирз-Тауэр) салу үшін қолданылған. Зәулім ғимараттардың архитектурасы мен оның безендірілуі бірнеше кезеңнен өтті. Л.Салливан тік сызықты жоспарласа, «McKim, Mead, & White» (Ч.Ф.Мак-Ким, С.Уайт) неоклассицизм бағытын ұстанды. Негізінен зәулім ғимараттардың дизайнына халықаралық стиль тән. Алғашында ғимараттар коммерциялық құрылым үшін салынса, кейінірек тұрғын үй ретінде қолданысқа беріле бастады.