Бүйрекүсті безі (лат. glandula sup-rarenalis, лат. glandula — «без», лат. supra — «үсті» және лат. ren — «бүйрек») — бүйректің ішкі және жоғарғы (адамда — артқы) жағында орналасқан, пішіні бүйрекке ұқсас, бірақ мөлшері тіптен майда, жұп ішкі секреция (эндокринді) безі.
Бүйрекүсті безі — шығу тегі екі түрлі жеке құрылымнан (мезодерма спланхнотомынан және жүйке түтігі қыршаларынан) дамып қалыптасады. Ол сыртынан тығыз дәнекер ұлпалы қапшықпен (капсуламен) қапталған. Бүйрекүсті безінің сыртқы жағында орналасқан қыртысты заты — қуыстық мезодермадан қалыптасқан интерренальды денеден, ал ішкі бозғылт заты — симпатикалық түйіндермен бірге жүйке қыршаларынан жетілетін супраренальды мүшеден қүралған. Бүйрекүсті безінің бозғыл заты нейроэндокринді бездерге жатады. Бездің қыртысты затын құрайтын пішіні мен мөлшері әртүрлі безді жасушалар (эндокриноциттер), өз кезегінде пішіні әртүрлі эндокриноциттер бағандарынан құрылған үш: шумақты (доғалы), будалы және торлы аймақтар түзеді. Шумақты аймақ эндокриноциттері — минералокортикоид гормондарын, будалы аймақ жасушалар — глюкокортикоид гормондарын, ал торлы аймақ эндокриноциттері — гормондарын бөледі. Минералокортикоид гормондары — альдостерондар организмдегі су және түз алмасуын, ал глюкокортикоид гормондары — кортикостерон, , гидрокортизон көмірсу, протеин және липид алмасуын реттеуге қатысады. Андроген гормоны — аталық жыныс гормоны ұқсас. Бүйрекүсті безінің ішкі жагындағы бозғылт затты — медуллалы эндокриноциттер (нейроэндокринді хромаффиноциттер) құрайды. Ақшыл түсті эпинефроциттер (нейроэндокриноциттер) - адреналин, ал күңгірт түсті норэпинефроциттер - норадреналин гормондарын бөледі.
Құрылысы
Бұл - бүйректің жоғарғы ұшында орналасқан жұп бездер. Біреуінің салмағы 6-7 грамм, екеуін қосқанда салмағы шашамен 12-14 грамм. Оң жақтағы бүйрекүсті безінің пішіні - үшбұрыш, сол жақтағы пішіні - жарты ай тәрізді. Бездердің сыртын бүйрекпен қоса тығыз майлы қабық қаптайды. Бүйрекүсті бездері сыртқы қыртысты және ішкі боз (милы) қабаттан тұрады. Ішкі қабаты бездің дәл ортасында, шамамен без ұлпасын 10%-ын құрайды. Сыртқы қыртыс қабаты 90%-ын алып жатыр. бБүйрекүсті безднерінен көптеген гармон түзіледі.
Бүйрекүсті без қыртысы
Бүйрекүсті без қыртысы (лат. cortex glandulae suprarenalis; лат. cortex — «қыртыс»; лат. glandula - «без»; лат. supra — «үсті»; лат. ren — «бүйрек») — қуыстық мезодерма спланхнотомынан дамып жетіліп, адам мен жануарлар организмдерінде гормондарын бөлетін бүйрекүсті безінің сыртқы жағындағы заты. Бүйрекүсті без қыртысы — интерренальды денеден қүралған. Ол шумақты, будалы және торлы аймақтарға бөлінеді. Аталған аймақтарды пішіні әртүрлі безді жасушалар бағандарын құрайтын эндокриноциттер (ішкі секреция безі жасушалары) түзеді. Бүйрекүсті без қыртысы бөлетін кортикостероид гормондары организмдегі су, түз, көмірсу, протеин, липид (май) алмасуларын, ал андрогендер — жыныстық жетілуді реттеуге қатысады.
Бүйрекүсті безі ми заты
Ми заты екі түрлі гормон бөліп шығарады. Олар - адреналин жəне ноадреналин, бұл екеуі де катехоламиндер тобына жатады, олар - жүйке жүйесінің медиаторы.
Химиялық табиғаты
Адреналин мен таза күйінде де, синтездік жолмен де алынған. Көміртегінің таңбалы атомын (С14) пайдалану арқылы оның клеткада түзілу жолы анықталған. Бұл гормондардың алғы заты фенилаланин мен сияқты амин қышқылдары. Бұлар тотығу процесі жəне одан кейінгі декарбоксилдену нəтижесінде ноадреналин береді. Ноадреналиннің метилденуі нəтижесінде адреналин түзіледі.
Зат алмасуға əсері
Адреналин негізінен организмде көмірсулардың алмасуына жəне біршама ғана липидтердің алмасуына əсер етеді. Адреналиннен ноадреналиннің айырмасы - ол зат алмасуына айтарлықтай əсер ете алмайды. гликоген фдырауының алғашқы бастама реакциясын катализдейді, сөйтіп қан құрамында глюкоза деңгейін көбейтеді жəне бұлшық еттерде сүт қышқылының жиналуына себепші болады. Қан қүрамында глюкоза концентрациясы төмендеген кезде жəне жүйке қозған кезде, кенеттен күтпеген ауыр жағдай болған кезде адреналин секрециясы артады. Стресс жағдайы кезінде гликоген ыдырауының күшейетіні байқалады, қан құрамында глюкоза мөлшері кенеттен көбейеді де, ол зəрмен бірге бөлініп шыға бастайды.
Емге қолдану
Адреналин гидрохлорид жəне адреналин гидротартрат - кристалды ұнтақтар түрінде шығарылады. Бронхиалды , аллергиялық реакцияларда, гипергликемиялық комада анықталады. Адреналин тері астына, бұлшық етке енгізіледі, ішуге болмайды, ішекте ыдырап кетеді.
Ноадреналин гидротартрат ауыр операциядан кейін, қатты жаралы болғанда артериялық қан қысымын көтеру үшін қолданады.
Дереккөз
Қызметі
- Бездердің қыртысты қабатынан түзілген гармондар (кортизон) көмірсудың алмасуын және оның нәруыздың түзілуін реттейді.;
- Тұз және су алмасуды қаматамассыз етеді.
- Қан мен басқа ұлпаларға натрий, калий және хлордың қалыпты мөлшерін реттейді;
- Жыныс мүшелерінің дамуына да әсер етеді. Бездің ішкі милы қабатын адреналин гармоны бөлінеді. Адреналин қан қысымын жоғарылатады; бауырдағы гликоген мөлшерін азайтады; қан ұюын тездетеді; жүректің жиырылу ырғағын тездетеді.
Бүйрек үсті безі гормондары
Ми заты екі түрлі гормон бөліп шығарады. Олар - адреналин жəне ноадреналин, бұл екеуі де катехоламиндер тобына жатады, олар - жүйке жүйесінің медиаторы.
Химиялық табиғаты
Адреналин мен таза күйінде де, синтездік жолмен де алынған. Көміртегінің таңбалы атомын (С14) пайдалану арқылы оның клеткада түзілу жолы анықталған. Бұл гормондардың алғы заты фенилаланин мен сияқты амин қышқылдары. Бұлар тотығу процесі жəне одан кейінгі декарбоксилдену нəтижесінде ноадреналин береді. Ноадреналиннің метилденуі нəтижесінде адреналин түзіледі.
Зат алмасуға əсері
Адреналин негізінен организмде көмірсулардың алмасуына жəне біршама ғана липидтердің алмасуына əсер етеді. Адреналиннен ноадреналиннің айырмасы - ол зат алмасуына айтарлықтай əсер ете алмайды. гликоген фдырауының алғашқы бастама реакциясын катализдейді, сөйтіп қан құрамында глюкоза деңгейін көбейтеді жəне бұлшық еттерде сүт қышқылының жиналуына себепші болады. Қан қүрамында глюкоза концентрациясы төмендеген кезде жəне жүйке қозған кезде, кенеттен күтпеген ауыр жағдай болған кезде адреналин секрециясы артады. Стресс жағдайы кезінде гликоген ыдырауының күшейетіні байқалады, қан құрамында глюкоза мөлшері кенеттен көбейеді де, ол зəрмен бірге бөлініп шыға бастайды.
Емге қолдану
Адреналин гидрохлорид жəне адреналин гидротартрат-кристалды ұнтақтар түрінде шығарылады. Бронхиалды , аллергиялық реакцияларда, гипергликемиялық комада анықталады. Адреналин тері астына, бұлшық етке енгізіледі, ішуге болмайды, ішекте ыдырап кетеді. Ноадреналин гидротартрат ауыр операциядан кейін, қатты жаралы болғанда артериялық қан қысымын көтеру үшін қолданады.
Дереккөздер
- Биоморфология терминдерінің түсіндірме сөздігі/ - Алматы: "Сөздік-Словарь", 2009. ISBN 9965-822-54-9
- Биоморфология терминдерінің түсіндірме сөздігі/ - Алматы: "Сөздік-Словарь", 2009. ISBN 9965-822-54-9
- Биохимия. Медицина университеті баспасы. Алматы
- Биохимия. Медицина университеті баспасы. Алматы
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Bүjrekүsti bezi lat glandula sup rarenalis lat glandula bez lat supra үsti zhәne lat ren bүjrek bүjrektin ishki zhәne zhogargy adamda artky zhagynda ornalaskan pishini bүjrekke uksas birak molsheri tipten majda zhup ishki sekreciya endokrindi bezi Bүjrekүsti bezi shygu tegi eki tүrli zheke kurylymnan mezoderma splanhnotomynan zhәne zhүjke tүtigi kyrshalarynan damyp kalyptasady Ol syrtynan tygyz dәneker ulpaly kapshykpen kapsulamen kaptalgan Bүjrekүsti bezinin syrtky zhagynda ornalaskan kyrtysty zaty kuystyk mezodermadan kalyptaskan interrenaldy deneden al ishki bozgylt zaty simpatikalyk tүjindermen birge zhүjke kyrshalarynan zhetiletin suprarenaldy mүsheden kүralgan Bүjrekүsti bezinin bozgyl zaty nejroendokrindi bezderge zhatady Bezdin kyrtysty zatyn kurajtyn pishini men molsheri әrtүrli bezdi zhasushalar endokrinocitter oz kezeginde pishini әrtүrli endokrinocitter bagandarynan kurylgan үsh shumakty dogaly budaly zhәne torly ajmaktar tүzedi Shumakty ajmak endokrinocitteri mineralokortikoid gormondaryn budaly ajmak zhasushalar glyukokortikoid gormondaryn al torly ajmak endokrinocitteri gormondaryn boledi Mineralokortikoid gormondary aldosterondar organizmdegi su zhәne tүz almasuyn al glyukokortikoid gormondary kortikosteron gidrokortizon komirsu protein zhәne lipid almasuyn retteuge katysady Androgen gormony atalyk zhynys gormony uksas Bүjrekүsti bezinin ishki zhagyndagy bozgylt zatty medullaly endokrinocitter nejroendokrindi hromaffinocitter kurajdy Akshyl tүsti epinefrocitter nejroendokrinocitter adrenalin al kүngirt tүsti norepinefrocitter noradrenalin gormondaryn boledi ҚurylysyBul bүjrektin zhogargy ushynda ornalaskan zhup bezder Bireuinin salmagy 6 7 gramm ekeuin koskanda salmagy shashamen 12 14 gramm On zhaktagy bүjrekүsti bezinin pishini үshburysh sol zhaktagy pishini zharty aj tәrizdi Bezderdin syrtyn bүjrekpen kosa tygyz majly kabyk kaptajdy Bүjrekүsti bezderi syrtky kyrtysty zhәne ishki boz mily kabattan turady Ishki kabaty bezdin dәl ortasynda shamamen bez ulpasyn 10 yn kurajdy Syrtky kyrtys kabaty 90 yn alyp zhatyr bBүjrekүsti bezdnerinen koptegen garmon tүziledi Bүjrekүsti bez kyrtysy Bүjrekүsti bez kyrtysy lat cortex glandulae suprarenalis lat cortex kyrtys lat glandula bez lat supra үsti lat ren bүjrek kuystyk mezoderma splanhnotomynan damyp zhetilip adam men zhanuarlar organizmderinde gormondaryn boletin bүjrekүsti bezinin syrtky zhagyndagy zaty Bүjrekүsti bez kyrtysy interrenaldy deneden kүralgan Ol shumakty budaly zhәne torly ajmaktarga bolinedi Atalgan ajmaktardy pishini әrtүrli bezdi zhasushalar bagandaryn kurajtyn endokrinocitter ishki sekreciya bezi zhasushalary tүzedi Bүjrekүsti bez kyrtysy boletin kortikosteroid gormondary organizmdegi su tүz komirsu protein lipid maj almasularyn al androgender zhynystyk zhetiludi retteuge katysady Bүjrekүsti bezi mi zaty Mi zaty eki tүrli gormon bolip shygarady Olar adrenalin zhene noadrenalin bul ekeui de kateholaminder tobyna zhatady olar zhүjke zhүjesinin mediatory Himiyalyk tabigaty Adrenalin men taza kүjinde de sintezdik zholmen de alyngan Komirteginin tanbaly atomyn S14 pajdalanu arkyly onyn kletkada tүzilu zholy anyktalgan Bul gormondardyn algy zaty fenilalanin men siyakty amin kyshkyldary Bular totygu procesi zhene odan kejingi dekarboksildenu netizhesinde noadrenalin beredi Noadrenalinnin metildenui netizhesinde adrenalin tүziledi Zat almasuga eseri Adrenalin negizinen organizmde komirsulardyn almasuyna zhene birshama gana lipidterdin almasuyna eser etedi Adrenalinnen noadrenalinnin ajyrmasy ol zat almasuyna ajtarlyktaj eser ete almajdy glikogen fdyrauynyn algashky bastama reakciyasyn katalizdejdi sojtip kan kuramynda glyukoza dengejin kobejtedi zhene bulshyk etterde sүt kyshkylynyn zhinaluyna sebepshi bolady Қan kүramynda glyukoza koncentraciyasy tomendegen kezde zhene zhүjke kozgan kezde kenetten kүtpegen auyr zhagdaj bolgan kezde adrenalin sekreciyasy artady Stress zhagdajy kezinde glikogen ydyrauynyn kүshejetini bajkalady kan kuramynda glyukoza molsheri kenetten kobejedi de ol zermen birge bolinip shyga bastajdy Emge koldanu Adrenalin gidrohlorid zhene adrenalin gidrotartrat kristaldy untaktar tүrinde shygarylady Bronhialdy allergiyalyk reakciyalarda giperglikemiyalyk komada anyktalady Adrenalin teri astyna bulshyk etke engiziledi ishuge bolmajdy ishekte ydyrap ketedi Noadrenalin gidrotartrat auyr operaciyadan kejin katty zharaly bolganda arteriyalyk kan kysymyn koteru үshin koldanady DerekkozҚyzmetiBezderdin kyrtysty kabatynan tүzilgen garmondar kortizon komirsudyn almasuyn zhәne onyn nәruyzdyn tүziluin rettejdi Tuz zhәne su almasudy kamatamassyz etedi Қan men baska ulpalarga natrij kalij zhәne hlordyn kalypty molsherin rettejdi Zhynys mүshelerinin damuyna da әser etedi Bezdin ishki mily kabatyn adrenalin garmony bolinedi Adrenalin kan kysymyn zhogarylatady bauyrdagy glikogen molsherin azajtady kan uyuyn tezdetedi zhүrektin zhiyrylu yrgagyn tezdetedi Bүjrek үsti bezi gormondaryMi zaty eki tүrli gormon bolip shygarady Olar adrenalin zhene noadrenalin bul ekeui de kateholaminder tobyna zhatady olar zhүjke zhүjesinin mediatory Himiyalyk tabigatyAdrenalin men taza kүjinde de sintezdik zholmen de alyngan Komirteginin tanbaly atomyn S14 pajdalanu arkyly onyn kletkada tүzilu zholy anyktalgan Bul gormondardyn algy zaty fenilalanin men siyakty amin kyshkyldary Bular totygu procesi zhene odan kejingi dekarboksildenu netizhesinde noadrenalin beredi Noadrenalinnin metildenui netizhesinde adrenalin tүziledi Zat almasuga eseriAdrenalin negizinen organizmde komirsulardyn almasuyna zhene birshama gana lipidterdin almasuyna eser etedi Adrenalinnen noadrenalinnin ajyrmasy ol zat almasuyna ajtarlyktaj eser ete almajdy glikogen fdyrauynyn algashky bastama reakciyasyn katalizdejdi sojtip kan kuramynda glyukoza dengejin kobejtedi zhene bulshyk etterde sүt kyshkylynyn zhinaluyna sebepshi bolady Қan kүramynda glyukoza koncentraciyasy tomendegen kezde zhene zhүjke kozgan kezde kenetten kүtpegen auyr zhagdaj bolgan kezde adrenalin sekreciyasy artady Stress zhagdajy kezinde glikogen ydyrauynyn kүshejetini bajkalady kan kuramynda glyukoza molsheri kenetten kobejedi de ol zermen birge bolinip shyga bastajdy Emge koldanuAdrenalin gidrohlorid zhene adrenalin gidrotartrat kristaldy untaktar tүrinde shygarylady Bronhialdy allergiyalyk reakciyalarda giperglikemiyalyk komada anyktalady Adrenalin teri astyna bulshyk etke engiziledi ishuge bolmajdy ishekte ydyrap ketedi Noadrenalin gidrotartrat auyr operaciyadan kejin katty zharaly bolganda arteriyalyk kan kysymyn koteru үshin koldanady DerekkozderBiomorfologiya terminderinin tүsindirme sozdigi Almaty Sozdik Slovar 2009 ISBN 9965 822 54 9 Biomorfologiya terminderinin tүsindirme sozdigi Almaty Sozdik Slovar 2009 ISBN 9965 822 54 9 Biohimiya Medicina universiteti baspasy Almaty Biohimiya Medicina universiteti baspasy Almaty Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet