Бозбала психологиясы – жас мөлшері бойынша жастық шақ пен шақтың аралығынан табылатын 15–17-дегі, кейбірі әлде де мектепте оқитын, енді біреулері түрлі қызметте жүрген бозбала балаң жастағылардың психологиясы.
Бозбаланың физиологиясы
Адамның осы кездері бойлары өсіп, салмағы артып, кескін-келбеті де ересек адамға жақындайды, жан қуаттары мен дене күшінің (бұлшық еттері, қаңқасы) мүмкіндіктері арта түседі.
Жас адамның жыныстық жағынан жетіліп, өзінің ішкі жан дүниесіне ерекше үңіле түсуі, құрбы-құрдас, жора-жолдастарымен қарым-қатынас жасауға аса ынталы болуы, бойымен қатар ақыл-ойының да біршама толысуы осы жастағыларға тән негізгі психологиялық құрылымдар.
Бозбаланың психологиялық ерекшеліктері
Бозбала шақтың басты белгісі – адамның жаны мен тәнінің сапалық, сандық жағынан да үлкен өзгерістерге түсуінде. Осы жаста адамның қоғамдық белсенділігі артады, сана-сезімі өседі, жан қуаттары шыңдала, молая түседі. Ол өз өмір сүретін ортадан тиісті орнын алуға тырысады, қоршаған ортаға сын көзбен қарай бастайды. Бұл жастағыларды өзін-өзі бағалауға талпыну, рухани өмірге қызығу, имандылық пен адамгершілік идеялары оянып, кемелдене бастайды. Халық даналығы жастарға қызығы мол, қайтып оралмайтын, кейін іздесең де табылмайтын адам өміріндегі осынау қызықты кезеңді бос өткізсең – оның орнын еш уақытта да толтыра алмайсың дей келіп, - бұл кезде ғылым-білімді, өнердің сан алуан түрлерін меңгеруге адамның мүмкіндігі мол болатынын, сол себепті оған көп оқып, үлкендерден тағылым алып, үйрене, біле берудің керектігін әдейілеп ескертеді, олардың еңбексүйгіш, көпшіл, белсенді, өнегелі азамат болуын аңсайды.
Мәселен, бозбала шақ – тасқындаған күш-қуатымен, мөлдір де пәк көзқарасымен, өзіндік сенімімен бәрін де елжірей қабылдай беретін, өзіндік ерекшелігімен көрінетін қайталанбас тәтті дәурен. Осы жастағылардың арманы да, мақсаты да көп. Бұл оған зор түрткі болып, ылғи да мазасын алып, тыным таптырмайды. болам? Не үшін бұл дүниеге келдім? не тындырам? Жұртқа қалайша пайдамды тигізем? Өзімді дүниенің сыры неде? Оның мен жаманшылығы қоса жүретіні несі? Адам қатарлы өмір сүру үшін қандай мінез керек, оны қалай тәрбиелеуге болады?
Бозбала шақтың көбіне пайда боладтын бір ерекшелігі – оның өзіндік романтикасы, әсіресе болашаққа деген таудай талабы мен үлкен үмітінде. Бозбаланы ойлантып, тебірентпейтін нәрсе жоқ. Олар: әр түрлі адамдардың мінез-құлқы мен дүниетанымы, көңіл күйлері, адамгершілік жайлы толғаныстары, жұртшылық пен жеке бас мүддесінің ара салмағы, бақыт пен борыш, қарыз бен парыз, достық пен махаббат, басқа жыныс өкілдерінің сырларын танып-білуге құмарту, махаббатқа аңсару ауу, т.б. Бозбала өзін еңбек пен оқу үстінде жасөспірімдерден гөрі айқын танытады, істе азаматтық ар-намысымен қимылдайды. Оның әртүрлі іс-әрекетінен жеке басының бағыт-бағдары, инициативасы мен іскерлігі, қоғамдық , ерік-жігер, қажыр-қайраты қалайша қалыптасып келе жатқанын байқауға болады. Бұлардың көпшілігі өзінің ұжымдағы, қоғамдағы орнын жақсы түсінеді. Досы мен дұшпанын ажырата алады, көкейтесті арманы мен талғампаздық сезімдері дамиды.
Осы кезеңдегі еңбек пен оқудың ойдағыдай ұштасуы олардың күрделі жан қуаттарының (ойлау, сезім, қайрат, т.б.) дамуына қолайлы әсер етеді. Мәселен, олар оқып-танып меңгеретін қоғамдық және жаратылыстық пәндер (алгебра, физика, химия, қоғамтану, т.б.) бұлардың абстракті логикалық ойлауын дамытуға жағдай жасаса, оқу-өндірістік комбинаттарында тәжірибеден өту – еңбек дағдыларын, шеберлік пен ептілік икемдіктерін жетілдіруге жәрдемдесетіні сөзсіз. Бозбаланың интелектісі (қабылдау, ес, қиял, т.б.) шарықтап, дами<></> түсетіндіктен, олардың қабылдауы да жүйелене, күрделене түседі. Естің логикалық, мағыналы жағы, еске түсіру, қайта жаңғырту формалары жаңа мазмұнға ие бола бастайды, ойлау қабілеті белсенді, орамды, терең, дербес болып келеді. Олар жұрттың айтқанын таразыға салып, сын көзімен қарап, бұларды пайымдай салыстырып, содан кейін ғана тиісті қорытындыға келуге тырысады.
ойлау, яғни айналаны жәй ғана аңғарып қоймай, өткендегіні де танып-білуге құмарту, болашаққа көз жүгірту, заттың ішкі мәнін, сыр-сипатын, жалпы заңдылықтарын тұжырымдау – осы жастағылардың ойлауына тән басты ерекшелік. Балаң жастағылардың дүниетанымы мен сенімін қалыптастыру ісіне әлде де болса тәлімгерле тарапынан жолбасшылық қажет. Өйткені, оқу мен тәрбиенің, теория мен практиканың интеллект пен сезімнің, жігер мен мінездің, сенім мен талғамның қалыптасып, шыңдалуы аса күрделі құбылыс. Жайсаң мінез, нақты дүниетаным мен берік сенім жоқ жерде нағыз имандылық пен адамгершілік, жайсаң жан сұлулығы қалыптаса қоймайды. Жасыратыны жоқ, кей жерлерде дүниетаным мен сенімді қалыптастыру ісіне жекелеген ересек адамдар жүрдім-бардым қарайды. Олар әр жастың белсенді өмірлік бағыт-бағдарын, өзіндік көзқарасын, яғни оларды терең толғандырып жүрген небір шытырман психологиялық тебіреністерді, осы кезеңде кездесетін кейбір мінез қайшылықтарын, бұдан туындайтын дискомфортты елеп-ескеріп жатпайды да, жас ұланға берілетін ақыл-кеңестер көбінесе жалпылама, үстіртін болып келеді. іс жоспарларында әр бозбаламен дербес жүргізілетін жұмыстар ойластырылса ләзім. Бұл жердегі негізгі түйін – ата-ана мен тәлімгер қауым балаң жастың жан дүниесіне толық бойлап, олардың толғаныс-тебіреністерін, мақсат-мүдделері мен талап-талпыныстарын барынша дұрыс түсіне біліп, дер кезінде қол ұшын беруі, оларға әр кез аса сезімталдықпен, байсалдылықпен, сергектікпен қарауы тиіс .
Дереккөздер
- Психология.Энциклопедиялық сөздік. Бас авторлары: Қ.Жарықбаев; О.Саңғылбаев- Алматы 2011- 119 бет. ISBN 9965-893-71-3
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Bozbala psihologiyasy zhas molsheri bojynsha zhastyk shak pen shaktyn aralygynan tabylatyn 15 17 degi kejbiri әlde de mektepte okityn endi bireuleri tүrli kyzmette zhүrgen bozbala balan zhastagylardyn psihologiyasy Bozbalanyn fiziologiyasyAdamnyn osy kezderi bojlary osip salmagy artyp keskin kelbeti de eresek adamga zhakyndajdy zhan kuattary men dene kүshinin bulshyk etteri kankasy mүmkindikteri arta tүsedi Zhas adamnyn zhynystyk zhagynan zhetilip ozinin ishki zhan dүniesine erekshe үnile tүsui kurby kurdas zhora zholdastarymen karym katynas zhasauga asa yntaly boluy bojymen katar akyl ojynyn da birshama tolysuy osy zhastagylarga tәn negizgi psihologiyalyk kurylymdar Bozbalanyn psihologiyalyk erekshelikteriBozbala shaktyn basty belgisi adamnyn zhany men tәninin sapalyk sandyk zhagynan da үlken ozgeristerge tүsuinde Osy zhasta adamnyn kogamdyk belsendiligi artady sana sezimi osedi zhan kuattary shyndala molaya tүsedi Ol oz omir sүretin ortadan tiisti ornyn aluga tyrysady korshagan ortaga syn kozben karaj bastajdy Bul zhastagylardy ozin ozi bagalauga talpynu ruhani omirge kyzygu imandylyk pen adamgershilik ideyalary oyanyp kemeldene bastajdy Halyk danalygy zhastarga kyzygy mol kajtyp oralmajtyn kejin izdesen de tabylmajtyn adam omirindegi osynau kyzykty kezendi bos otkizsen onyn ornyn esh uakytta da toltyra almajsyn dej kelip bul kezde gylym bilimdi onerdin san aluan tүrlerin mengeruge adamnyn mүmkindigi mol bolatynyn sol sebepti ogan kop okyp үlkenderden tagylym alyp үjrene bile berudin kerektigin әdejilep eskertedi olardyn enbeksүjgish kopshil belsendi onegeli azamat boluyn ansajdy Mәselen bozbala shak taskyndagan kүsh kuatymen moldir de pәk kozkarasymen ozindik senimimen bәrin de elzhirej kabyldaj beretin ozindik ereksheligimen korinetin kajtalanbas tәtti dәuren Osy zhastagylardyn armany da maksaty da kop Bul ogan zor tүrtki bolyp ylgi da mazasyn alyp tynym taptyrmajdy bolam Ne үshin bul dүniege keldim ne tyndyram Zhurtka kalajsha pajdamdy tigizem Өzimdi dүnienin syry nede Onyn men zhamanshylygy kosa zhүretini nesi Adam katarly omir sүru үshin kandaj minez kerek ony kalaj tәrbieleuge bolady Bozbala shaktyn kobine pajda boladtyn bir ereksheligi onyn ozindik romantikasy әsirese bolashakka degen taudaj talaby men үlken үmitinde Bozbalany ojlantyp tebirentpejtin nәrse zhok Olar әr tүrli adamdardyn minez kulky men dүnietanymy konil kүjleri adamgershilik zhajly tolganystary zhurtshylyk pen zheke bas mүddesinin ara salmagy bakyt pen borysh karyz ben paryz dostyk pen mahabbat baska zhynys okilderinin syrlaryn tanyp biluge kumartu mahabbatka ansaru auu t b Bozbala ozin enbek pen oku үstinde zhasospirimderden gori ajkyn tanytady iste azamattyk ar namysymen kimyldajdy Onyn әrtүrli is әreketinen zheke basynyn bagyt bagdary iniciativasy men iskerligi kogamdyk erik zhiger kazhyr kajraty kalajsha kalyptasyp kele zhatkanyn bajkauga bolady Bulardyn kopshiligi ozinin uzhymdagy kogamdagy ornyn zhaksy tүsinedi Dosy men dushpanyn azhyrata alady kokejtesti armany men talgampazdyk sezimderi damidy Osy kezendegi enbek pen okudyn ojdagydaj ushtasuy olardyn kүrdeli zhan kuattarynyn ojlau sezim kajrat t b damuyna kolajly әser etedi Mәselen olar okyp tanyp mengeretin kogamdyk zhәne zharatylystyk pәnder algebra fizika himiya kogamtanu t b bulardyn abstrakti logikalyk ojlauyn damytuga zhagdaj zhasasa oku ondiristik kombinattarynda tәzhiribeden otu enbek dagdylaryn sheberlik pen eptilik ikemdikterin zhetildiruge zhәrdemdesetini sozsiz Bozbalanyn intelektisi kabyldau es kiyal t b sharyktap dami lt gt lt gt tүsetindikten olardyn kabyldauy da zhүjelene kүrdelene tүsedi Estin logikalyk magynaly zhagy eske tүsiru kajta zhangyrtu formalary zhana mazmunga ie bola bastajdy ojlau kabileti belsendi oramdy teren derbes bolyp keledi Olar zhurttyn ajtkanyn tarazyga salyp syn kozimen karap bulardy pajymdaj salystyryp sodan kejin gana tiisti korytyndyga keluge tyrysady ojlau yagni ajnalany zhәj gana angaryp kojmaj otkendegini de tanyp biluge kumartu bolashakka koz zhүgirtu zattyn ishki mәnin syr sipatyn zhalpy zandylyktaryn tuzhyrymdau osy zhastagylardyn ojlauyna tәn basty erekshelik Balan zhastagylardyn dүnietanymy men senimin kalyptastyru isine әlde de bolsa tәlimgerle tarapynan zholbasshylyk kazhet Өjtkeni oku men tәrbienin teoriya men praktikanyn intellekt pen sezimnin zhiger men minezdin senim men talgamnyn kalyptasyp shyndaluy asa kүrdeli kubylys Zhajsan minez nakty dүnietanym men berik senim zhok zherde nagyz imandylyk pen adamgershilik zhajsan zhan sululygy kalyptasa kojmajdy Zhasyratyny zhok kej zherlerde dүnietanym men senimdi kalyptastyru isine zhekelegen eresek adamdar zhүrdim bardym karajdy Olar әr zhastyn belsendi omirlik bagyt bagdaryn ozindik kozkarasyn yagni olardy teren tolgandyryp zhүrgen nebir shytyrman psihologiyalyk tebirenisterdi osy kezende kezdesetin kejbir minez kajshylyktaryn budan tuyndajtyn diskomfortty elep eskerip zhatpajdy da zhas ulanga beriletin akyl kenester kobinese zhalpylama үstirtin bolyp keledi is zhosparlarynda әr bozbalamen derbes zhүrgiziletin zhumystar ojlastyrylsa lәzim Bul zherdegi negizgi tүjin ata ana men tәlimger kauym balan zhastyn zhan dүniesine tolyk bojlap olardyn tolganys tebirenisterin maksat mүddeleri men talap talpynystaryn barynsha durys tүsine bilip der kezinde kol ushyn berui olarga әr kez asa sezimtaldykpen bajsaldylykpen sergektikpen karauy tiis DerekkozderPsihologiya Enciklopediyalyk sozdik Bas avtorlary Қ Zharykbaev O Sangylbaev Almaty 2011 119 bet ISBN 9965 893 71 3